1. Алпомыш дастанының шығу тарихы
2. Дүние жүзі халықтарындағы Әлпомыш дастаны
3. Дастанның қысқаша мазмұны
4. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі Алпомыш орны
1. «АЛПОМЫШ»- Өзбек халық батырлық эпосы. Түркі халықтары арасында кең таралған. Алпоміштің қарақалпақ, қазақ, алтай тіліндегі нұсқалары бізге эпос, татар, башқұрт нұсқалары ертегі, аңыздар түрінде жеткен. Оны өзбектер Алпомыш, қарақалпақтар Алпамыс, қазақтар Алпамыс батыр, алтайлықтар ӘпіпМанаш, Қазан татарлары Алпамша, башқұрттар Алпамиша, Барсын хилеу деп атаған. Өзбек эпостарының әсерімен, 20а. басында ертегі, аңыз түріндегі тәжік нұсқалары да болған. Ортағасырлық оғыз эпосының маңызды ескерткіші «Китаби Дадам Қорқұттың» бір бөлігі Бамси Байрак сюжеті мен композициясы жағынан Алпомышқа жақын.
2. Әлпоміш – әлемдік эстетикалық ойлау тарихындағы сирек, ерекше көркем оқиғалардың бірі. Оның бірегейлігі мен бірегейлігі сонау көне дәуірде жасалған бұл ұлы эпостың ғасырлар бойы бақшылар жырлап, айшықты эпикалық дәстүрмен бізге ауызша жеткендігінде. Сондықтан да бүгінде ол көне заманның үлкен сыйы, ол жасалған кезеңнің жалпы көзқарасы, сонымен қатар өміршең дәстүрлі шығармашылық пен орындаушылық жағдайында халықтың жан дүниесінің объективті күйі.Әдеби ескерткіш, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан ұлы эпос, халықтың ұлттық тарихындағы қаһармандық оқиғалардың аңыз қабығына оралған қайталанбас көркем көрінісі болып саналады.
«Әлпомыш» дастаны мың жыл бұрын басталған. Ол эпостық дәстүрге негізделген фольклор үлгісі ретінде біртұтас эпос үлгісін алғанымен, шын мәнінде бұл ең көне «Әлпомыш» дастаны. қабаттар млн. ав. Онда ғасырлар бойы елімізде болып жатқан процестердің көркемдік интерпретациясы көрініс тапқан. Қоңғыр тайпасы әр өңірге қоныс аударып, жаңадан құрылған халықтардың құрамына енуіне байланысты эпос басқа тайпалар мен халықтарға таралып, олардың эпикалық дәстүріне сай қайта өңделіп, ақырында оны жасауға ата-бабалары атсалысқан әрбір халықтың эпосына айналған. «Әлпомыш» дастанының ауызша эпостық дәстүрде сақталған көшірмелері 9-10 б. жылы құрылған Дегенмен, эпостың негізін құрайтын сюжеттің мифологиялық және тарихи-өмірлік тамыры мен жетекші мотивтері осындай. кезеңдері – млн. ав. заманға жататынын жоққа шығармайды. Эпос сюжетінде исламға дейінгі көзқарастар мен мифологиялық қабат бар. Ондағы мифологиялық қабат кад. өмірдің көркем және идеалдандырылған аспектілері болып табылады. «Әлпомыш» нұсқалары 1922 ж. бастап жазыла бастады. Осы уақытқа дейін Фозил Юлдош оглы, Махаммадқұл Джонмурод оглы Полкан, Берді бақшы, Саидмурод Панох оғлы, Бөрі бақшы, Бекмурод Джурабой оглы, Мардонақұл Авлийоқұлы оглы, Абдулла Нұрәлі оглы, Өмір бақшы, Хайдар Бойлы оглы Рахимт, Хайдар Бойча оғлы қырыққа жуық нұсқалар бар. жазылған. Дастанның түпнұсқа қолжазбалары Өзбекстан Ғылым академиясы Тіл және әдебиет институтының фольклорлық мұрағатында сақтаулы. Бұл нұсқалардың ішіндегі ең кемелі – Фозил Юлдаштың ұлы жазған нұсқасы. Берді Бахши, Саидмурод Панох оглы, Пулкан және Ергаш Жуманбулбул оглы, Бекмурод Джурабой оглы, Хушбок Мардонақұловтың «Әлпомыш» нұсқалары да жарық көрді. «Әлпөміш» дастаны – батырлықты, ерлікті, отаншылдықты, әр ұлт пен ұлттың бауырмалдығын, махаббат пен адалдықты, отбасының беріктігі мен бірлігін жырлаған ұлы дастан. Өзбекстан Республикасының Президенті Ислам Каримов Салтанатты жиында сөйлеген сөзінде: «Әлпомыш» дастаны бізге адамгершілік қасиеттерді үйретеді. Ол бізді әділдік пен шыншыл болуға, елімізді, отбасымызды қорғауға, дос-жаранымыз бен ар-намысымызды қорғауға, ата-бабаларымыздың киелі бейіттерін кез келген басқыншылықтан қорғауға үйретеді».
3. Әңгіме Қоңырау тайпасының көсемдері – ағайынды Бойбөрі мен Бойсаридың баласыздығын суреттеуден басталады. Онда Алпомыш, Баршын, Қарлығаштардың бір күнде туылуы, Баршын. Эпостың жетекші бейнесі (В. Е. Қайдаловтың шығармасы).
Баршын Алпомышта бесікке бөленіп, Бойсари он мың халқымен Бойбордан қалмаққа көшіп, батырдың жарасын әкелу үшін басқа елге барып, Қаражонмен достасып, Баршынның шартын орындап, еліне оралып, тағы жеті жыл тұтқында болады. .Баршынның Бойчибордан қашып, әйелінің зорлықшыл Ұлтонтөзге күйеуге шығуы, оның қарсыласын жеңіп, мақсатына жетуі өте қызықты, эпикалық бояумен суреттелген. Алпомыш пен Қораджон, Күлтай мен Йодгор арасындағы қарым-қатынас, тіпті батырдың Бойчибор бн, енчи харвона түйе атты жылқымен қарым-қатынасы эпоста суреттелген сахнаның асыл қарапайымдылығын, айбынды сабырлығын, аталық пендешілікті, перзенттік пәктігін бейнелейді. «Әлпөміш» дастаны – шедевр. Онда өзбек халқының ақындық данышпанының ұлы құдіреті толық көрініс тапқан. «Альпомыш» словак тілінде прозалық мәлімдеме және орыс тілінде көркем аудармасын басып шығарды. Оның үзінділері ағылшын тілінде жарияланды. Дастан түрік тіліне аударылған.
4. Өзбекстан Республикасы Министрлер Кабинетінің қаулысы (1998 ж.) және ЮНЕСКО-ның 13 ж. Өзбекстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің іс-шаралар жоспары бойынша 1999 ж. нояб. «Алпомыш» дастанының 1999 жылдығында. кеңінен аталып өтілді. Соңғы рәсім 1000 жылы өтті. 1999 қараша да Термиз ш. жылы орын алды Осыған орай мұнда халықаралық ғылыми конференция өтіп, Әлпөміш атындағы саябақ құрылып, халық батырының ескерткіші ашылды. «Әлпөміштің» белгілі халық әншілері орындаған нұсқалары қайта басылып шықты. Эпопея туралы деректі және көркем фильм, оның мотивтеріне негізделген театрландырылған көріністер.
