ДОСТАРЫМЕН БІРГЕ АКЦИЯ:
«Әр ұлт өз тілімен мақтанады»
(Махмудқожа Бехбуди)
Аннотация: Бұл мақалада өзбек тілінің даму тарихы, бірлігі мен тазалығы, сондай-ақ бүгінгі ана тіліміздің бірлігі мен дамуы жолындағы сол мәселелердің кейбірі және осы мәселелерді шешу жолдары қарастырылады.
Түйін сөздер: Тазалық, ұлт, өркениет, Әбу әл-Андалуси, Қашғари, Науаи, Амоним, пароним, парсы тілі, Замахшари, энциклопедия, ұлт айнасы, болашақ ұрпақ...
Тіл – ұлттың игілігі, оның өмірі, өткені, болашағы, жаны. Сол ұлттың құндылығы, рухани болмысы, болмысы әр халықтың тілінде көрінеді. Демек, тіл ұлтты ұлтқа, халықты ұлтқа біріктіретін баға жетпес, сирек қазына. Бұл қазынада сол ұлтқа тән руханият мыңдаған жылдар, ғасырлар бойы жылтырап, дамып, көздің қарашығындай ұқыпты сақталған.
Менің өзбек тілім – тілдер арасында өз орны мен орны бар ең бай, ең тартымды тілдердің бірі. Өзбек тілі әлем тілдерінің ішінде 41-ші орында. Дүниежүзілік өркениеттің ірге тасын қалап, адамзат өркениетіне сүбелі үлес қосқан ғұламалар мен ойшылдар осы тілде жазған. Жасап қана қойған жоқ, оны жылтыратып, байытып, ұрпаққа қалдырды. Бұл жолда олар керек болса күресіп, рухани шайқасқа түсіп, тілінің тазалығы мен тұтастығын сақтау үшін жанын пида етті. Мысалы, Қашғари-у Науаи, Ибн Сина-у Замахшари, Әулани-у Қадири, Фитрат-у Бехбудидің бұл жолда жасаған істерінен ағартушы адамдар хабардар.
Қашқари түрік тілінің білгір әрі білікті насихаттаушысы.көрсетеді. 13-14 ғасырларда өмір сүріп, жасаған Әбу Хайян әл-Андалусидің түрік және араб тілдерін салыстыра отырып жазған еңбегін алуға бола ма, бәрі де осы тіл мен ұлт өкілдерінің біртұтас тілге арнауының жемісі. бала.
Науаи өмір сүрген кезеңді алайық, бұл уақытта парсы тілінің мәртебесі айтарлықтай өсті. Бұл тіл жазба және ауыз әдебиетінің тіліне айналды. Тіпті түрік тілінде жазатын өнер адамдары да өз тілін тастап, парсыша жазуға көшті. Бұл өте қайғылы болды. Өзбек тілі жойылудың аз-ақ алдында еді.Ана тілін қорғау, оны сақтау жолында алғашқылардың бірі болып «күреске» шыққан Хазіреті Науаи болды. Рухани күрес, шығармашылық күрес басталды.
Рас, парсы тілі ең әдемі, бай және сүйкімді тілдердің бірі болғанын мойындау керек. Осы тілде жасаған адам» деп қалжыңдайтын. Егер Науаи басқалар сияқты осы тілде жаратса, оның алдына парсының ең ірі ғалымдары мен жасаушылары да келе алмас еді. Хазіреті Жәми: «Осы қаламға жәннаттан береке жаусын!». Өйткені, бұл қалам иесі парсы тілінің адамдарын, парсы өлеңдерін жинаушыларды аяпты: осы парсы тілінде жазғанда басқалармен тілдесе алмас еді.» Олар айтқандай, қаншалықты дұрыс айтты. Неге десеңіз, Науаи да парсыша жазуды жақсы көретін, осы тілде жазғысы келген, ал құлдырап бара жатқан ана тілі ше, оны кім қорғайды? Сондықтан Науаи ана тілін қорғау, оны сақтау үшін жаратты.Олар бұл міндетті өзбек тілінде жасаған баға жетпес өлмес шығармалары арқылы абыроймен атқарды.
Кейінгі кезеңдерде тіл жанашырлары, әдебиетші ғалымдарымыз тарапынан көптеген жұмыстар жүргізіліп, реформалар жүргізілді. Әсіресе, 1989 жылы 21 қазанда қабылданған Өзбекстан Республикасының «Мемлекеттік тіл туралы» заңы халқымыз қол жеткізген ең үлкен, ең қуанышты оқиға болды. Өзбекстан Республикасының Конституциясында мемлекеттік тілдің мәртебесі заңды түрде нығайтылды. Осылайша өзбек тілі тәуелсіз мемлекетіміздің заңмен қорғалатын қасиетті рәміздерінің біріне айналды. Сонымен қатар, тәуелсіздік жылдарында тіл саласында, атап айтқанда, өзбек тілінің рөлі мен ықпалын күшейтіп, оны тура мағынасында ұлттық құндылыққа айналдыруда да орасан зор жұмыстар атқарылды.
Еліміз тәуелсіздігінің 17 жылдығы қарсаңында ғылым, техника, өнер және мәдениет салаларына қатысты 80 мыңнан астам сөздер мен сөз тіркестерін, терминдерді қамтитын жаңа 5 томдық «Өзбек тілінің аннотациялы сөздігі» шығарылды. тарихи және ескірген терминдер сияқты. Сонымен қатар, «Өзбек тілінің омоним сөздер сөздігі», «Өзбек тілінің синонимдер сөздігі», «Өзбек тілінің омоним сөздер сөздігі», «О' «Өзбек тілінің фразеологиялық сөздігі» сияқты сөздіктердің жасалуы. тілі» және Өзбекстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1995 жылғы 24 тамыздағы «Өзбек тілінің негізгі емле ережелерін бекіту туралы» қаулысының қабылдануы осы бағытта атқарылған жұмыстардың нәтижесінде алға шықты. қатысты.
Неліктен жоғарыда Науаи хазіретінің тіліміздің дамуына сіңірген еңбегін айттым, оны өзіңіз айтпасаңыз да, ұлт перзенттері, халқымыз жақсы біледі.Мәселе – ұлттық тілді сақтауда, ұлттық тілімізді сақтауда. оның тазалығы мен бірлігі, Оны ұрпаққа аман-есен жеткізу мәселесі қай дәуірде де өзектілігін жойған емес. Бүгінгі таңда тіліміздің тазалығы мен тұтастығына қатысты өз шешімін күтіп тұрған өзекті мәселелер аз емес. Бұл мәселелерді шешу тек тіл мамандарының, әдебиеттанушылар мен осы сала өкілдерінің ғана қолынан келетін іс емес. Ол үшін әрбір өзбек отбасында, шаңырақта, бала тәрбиесінде, күнделікті қарым-қатынас процестерінде ана тіліне деген шексіз құрмет пен сүйіспеншілік рухын сіңіріп, кәсіпорындарда ұлттық тілімізге деген көзқарасты өзгерту қажет. және ұйымдарда, бұқаралық ақпарат құралдарында.
Ең алдымен отбасында ана тілімізде сөйлей бастауымыз керек. Балаларымыз шет тілдерін үйренсін, тіл үйренсін, бірақ ең алдымен ана тілін жетік білсін, өз тілінде қиналмай еркін сөйлей алсын.
Екіншіден, әдеби тілде, әсіресе, кәсіпорындар мен ұйымдардың бұқаралық ақпарат құралдарында сөйлеуді қатаң бақылау қажет.Кейде кейбір бұқаралық ақпарат құралдарының диалектіде хабар тарататынына куә боламыз. Тіпті шоулар мен хабарлардың атауларына да мән беру керек. Мысалы, «Skeid show», «Mtv-kids» және т.б ағылшынша-өзбекше атаулары бар шоу-бағдарламаларды алайық, олардың барлығында жарнама үрдісінде қолданылатын сөздер мен сөз тіркестері, қателіктер, тілімізге деген құрметсіздік көрініс береді. Мысалы, парфюмериялық сабынның жарнамасында "Olivia - lakshrei" деген тіркес бар.Лакшрей деген сөздің өзбекше аудармасы бар, неге аудармасын қолданбаймыз, балама қолданбаймыз ғой, біздің тіл өте бай тіл, сөз жоқ.аударма болмаса.
Үшіншіден, жастарымыз арасында жиі кездесетін ана тілінде сөйлеуден ұялу деген жаман әдеттерден арылу керек. Біз бұл зұлымдықтың таралуына жол бермеуіміз керек, оның алдын алуымыз керек. Бұл процесті ата-анадан, балаға берген алғашқы тәрбиеден бастау керек. Өзіңіз ойлаңызшы, ұлты, тілі жоқ адам адам ба? Ұлт болмысының ең ұлы белгісі – түлкі!
Төртіншіден, тіліміздің «Мемлекеттік тіл» мәртебесін одан әрі нығайту қажет. Елдегі кез келген экономикалық-әлеуметтік оқиғалар «Мемлекеттік тілдің» мәртебесіне әсер етпеуі және оның мәртебесін әлсірететін факторларға алып келмеуі керек деп ойлаймын.
Бүгінгі таңда отандастарымыздан бұрынғыдай ұлттық тілімізді көздің қарашығындай сақтау, сақтау, дамыту, сондай-ақ оны тұтастай ұрпаққа жеткізу талап етілуде. Осынау абыройлы жауапкершілікті әрбір ұлт перзенті сезініп, орындау – әрі парыз, әрі парыз. Өйткені, Құрметті Президентіміз Шавкат Мирзиеев: «Өзбек тілі – ұлттық болмысымыз бен тәуелсіз мемлекеттігіміздің символы, халқымыз үшін баға жетпес рухани байлығымыз және ұлы құндылығымыз» деп атап өткендей.
КӨЗ: sbtsue.uz