Сұр бала

Болғанша,
Ол аш және тоқ болды.
Қасқыр болғанша
Түлкі тірі болғанша,
Қарға қарғадай,
Торғай - торғай.
Көшпенділік дәуірінде
Атақты бай адам бар.
Ол жартысынан бастап жақсы көрді
Қуаныш жоқ.
Ел үлгісінің саны,
Жылдар, қойлар сансыз.
Көптеген елдерде,
Балаға қиын.

Бай күндіз-түні қайғыға батты, өйткені оның баласы болмады, оған ішіп-жеу рақат болмады. Белгісіз қабірлер мен әулиелер қалмады. Соңында әйелі екі еселеніп, айдай баладай ұл туды. Бай қуанып, екі түні мен түнін бүкіл елге дастархан жайып, көже беріп жатты. Тойға жиналғандар баланың атын Боз қойды. Боз баланың бесік тойы болатын күні анасы дүниеден озды. Бай жақсы медбике тауып, баланы өз үйінде өсірді. Бұл күндері сүйікті мемлекет басшысы ешкі туып, сол ешкінің баласы қайтыс болды. Сұр баланы осы ешкінің сүтімен тамақтандырды. Күн сайын өрістен ешкі жайылып, сүт беретін. Олар баланы осы сүтпен тамақтандырады. Сұр бала тез өсіп, тілі шықты. Сұр бала екі жасында бай екінші әйеліне үйленді. Өгей шеше Боз ұлды ұлды болғаннан кейін қызғанған. Ол баланы жақсы жуған жоқ, оны жинамады, бір жағына, ескі төсекке жатқызып, ішін ашып, ұрып, бір жағына лақтырды. Өгей шеше Боз баланы жойып, баласын бай мемлекетке беруге шешім қабылдады.
Сұр бала мектепке есейгенде барған. Ол күн сайын мектептен келгенде әкесі оны өз мектебіне апарып, оқытатын, ал ол тәтті сөздермен оның көңілін көтеретін. Өгей шеше оны көрмей, баласын қайыққа итеріп жіберіп: «Жүгір, сен үлкен ұл болып әкеңнің қасында отыруға ұялмайсың ба? Қараңдар, сенің ағаң әкесінің тізесіне отыруға тырысып жатыр ». Алайда әкесінің Бозды тағы да еркелетіп жатқанын көргенде әйелі ашуланып, оны қатты жек көрді.
Сұр бала әрқашан ағасын өсірді және оған мейірімді болды, өйткені ағасы оны жақсы көрді. Үш-төрт жылдан кейін сұр баланы тамақтандырған ешкі өте әдемі нәресте туды. Сұр бала оны «менікі» деп оның құлағынан тістеп, оған өз қолымен қарады. Ана ешкі күніне екі-үш рет баласын емізіп, далаға жайылымға шығуға келетін. Ешкі Бозмен ойнап жүрген болатын. Сұр бала ешкіге сөйлеуді үйретті. Өгей шеше қорланған кезде ешкімен сөйлесіп, қайғысын тарататын. Өгей шеше Бос баланы қанша қиянат етсе де, үнсіз қалды. Өгей шеше шыдай алмай, амал іздей бастады. Оның беті бұралған қарт анасы болған. Ол қулық-сұмдыққа өте шебер болатын. Өгей шешесі оған кеңес берді.
Кемпір:
«Сіздің күйеуіңіз дүкенге барғанда, бала күн сайын нан сұрағанда, оған бір бөлке нан беріңіз, ал ұлыңызға бір бөлке нан беріңіз». Егер Анна осылай жасаса, Сұр бала сізге ашуланып, кетіп қалады немесе әкесін тістеп алады. Сонда сіз кінәні сұр баланың мойнына жүктеп, оны ұрсаңыз, күйеуіңіз ашуланады. Содан кейін күйеуі баланы бір жерге жібереді. Сұр жігіттен құтыласың.
Күйеуі дүкенге барған күннен бастап өгей шешесі кемпірдің айтқанын істеді. Сұр бала анасының жұмысын не істерін білмей, ренжіді де, баққа бет алды, сонда ешкі күрсініп оған келді.
Ешкі Грей баланы ренжітті:
- Иә, Сұр бала, сен неге сонша ренжіп тұрсың? Ол айтты. Сұр бала оған:
Ол: «Айтуға рұқсат етіңіз, егер сіз қалағаныңыздың бәрін жасай алсаңыз, сізге не істеу керектігін айтайын» ​​деді.
Ешкі жағдайында:
«Ақаджон, айтыңызшы, мүмкін мен бірдеңе етермін, әйтпесе басқа жолын табамыз» деді ол.
Ешкі ешкінің өте ақылмен сөйлегеніне және өгей шешесінің оны осы уақытқа дейін қиянат жасағанына, әсіресе әкесі сатылымнан кейін күн сайын мектептен үйіне келіп, бір бөлке нан беріп, ұлына май беріп келгеніне таң қалды. нан.және оны қатты қорладым деп жылады. Ешкі оған жалынды:
«Тоқтат, маған пісірілген нанды бер, мен саған жақсы тамақ тауып беремін», - деді ол.
Сұр бала нанды ешкіге кесіп берді, ал ешкі нанды жеп, дұға етті. Сұр бала қараса, алдында бір табақ сорпа тұр екен. Сұр бала сорпаны жеп, қарнын тойғызды.
Сөйтіп ол ешкінің нанын күн сайын беріп, жоқ жерден шыққан сорпаны жеп, күліп жүрді.
Бірде өгей шешесі бұл оқиғаны көріп, анасына айтты.
Кемпір сәл ойланды:
«Бұл оңай. Ертеңіне өзіңді ауыртып аласың. Егер күйеуің сұраса:» Мен жын-перілермен ауырдым «деп айтыңыз. «Егер сіз сұр ешкіні өлтіріп, оны құдай етсеңіз, жағдайыңыз жақсы болады» деп айтыңыз. Сіздің күйеуіңіз сіздің сөзіңізді қабылдамайды, бірақ ешкіні өлтіреді, сонда сіз құтқарыласыз ».
Күйеуі келген күні әйел анасының айтқанындай жылап, күйеуін сөйлеуге мәжбүр етті, ал күйеуі қасапшыны дереу шақырып алып, ешкіні союды бұйырды. Ол етін құдай қылып, басын шабындыққа көмді. Егер сұр бала мектептен үйге келсе, оның ешкісі жоқ. Ағасынан сұрағанда ол:
«Әкем келді, анам ауырып жатыр, сенің ешкіңді сойып, құдай қылдық, басын шабындыққа көмдік», - деді ол.
Сұр бала қараса, әңгіме ағасы айтқандай болды. Сұр баланың ағасына:
«Қазір бұл ел біз үшін таза емес». Анама да, әкеме де айтыңыз, олар менен мүлде құтылды, мен кеттім '. Себебі ешкі бір күн бұрын Бозға: «Ертең сенің әкең келеді, ал сенің анаң мені сойып, құдай етеді. Мені өлтіргеннен кейін осында қалма. Сенің анаң сені ренжітеді, басқа жолмен жүр. '
Сұр бала жүріп бара жатып, көшеде екі сүйікті досымен кездесті:
«Амал бар ма?» Ол айтты.
Бала оларға болған оқиғаны түгел айтып берді де: «Мен қазір мұнда емеспін. Жақсы, мен кеттім» деді. Екі жолдас: «Тоқта, әйтпесе біз сенімен бірге барамыз, сен қайда барсаң да, сенің өгей шешеңнің қысымына ұшырағандардан барамыз» деді. Нашнбди. Баланың әкесі кенже ұлы, менің ағамның кеткенін біліп, жүгіріп шығып, қоңырау шалды, ал балалар қарамай кетіп қалды. Әкесі Бозға өзімен бірге бірдеңе алып кетуін айтты.

Сұр бала, Сұр бала,
Қызғалдақтар мұзда аяқтады.
Қорадағы қойлардан -
Gray Boy жүргізіңіз.
Сұр бала, Сұр бала,
Қызғалдақтар мұзда аяқтады.
Жылқы жылқыларынан -
Маған бар, сұр бала.
Сұр бала, Сұр бала,
Қызғалдақтар мұзда аяқтады.
Бақтағы тондардан -
Киініп ал, Боз бала.
Сұр бала, Сұр бала,
Қызғалдақтар мұзда аяқтады.
Қазынадан -
Қабыл ал, сұр бала.

Сұр бала қатты ашуланды:

Қорадағы қойлар,
Оны сағат онда сойсын.
Сіздің аттарыңыз,
Оны Мараканг үшін сойсын.
Бақтағы тондарың,
Табытты жауып таста.
Сіздің ақшаңыз қазынаға,
Табытыңнан шашылып кетсін,

әкесінің сөзіне қарамастан. Үш жолдас үш ағайындай жүрді. Ол жүреді, жүрсе де, ол мол жүреді.

Құмда қаңғып, шөлде қаңғып,
Өзеннен өтіп, тауға көтеріліп,
Үш ағайынды жүрді,
Шуылдап ойнап жатыр.

Олар ағашқа қарай жүрді. Олар тамақ ішіп, демалып жатқан кезде ағаш бұтағында сұңқарды көрді. Олар оны ұстап алып кетті. Жолда қаңғыбас ит таулардың арасында жүрді, ол да қолға түсті.
Жолда құс бір жағына еңкейіп, қараса, торғайлар отары көрінеді, ал құс осы торғайларды іздейді. Олар итті жіберіп, какликтерді ұшып, құсты өлтірді. Құс торғайлардың бірін алып, шеңберге көтерілді. Ит те құстың соңынан ерді. Олар да құс пен иттің артынан қуған. Құс бір жерге қонды. Олар құс қонған жерге барғанда үлкен өзеннің ернінде хандар сарайына ұқсас биік ғимарат тұрды. Құс ғимараттың төбесіне қонды. Олар құсты шақырғанда, ол қарамады. Олар ағаштың түбінде отырып, тамақ ішіп, ұйықтады. Біреуі ұйқыдан тұрғанда, сарайдан бір қыз қолына алтын оюмен шықты.
Қыз келіп ояу баладан сұрады:
«Сіз кімсіз? Сіз қайдан келдіңіз? Қайда бара жатырсыз? Бұл төсек тартып жатқан адам кім?» Ол сұрады.
Жас жігіт оған не болғанын, не болғанын айтып, төсектегі жас жігіттің оның досы Боз екенін және оған:
«Сіз кімсіз? Бұл кімнің орны?» Ол сұрады. Қыз:
«Бұл сарай - осы елдің ханы Айтүгдіханның қызы Ойпарча бегтің ерекше сарайы, мен оның қызметшісімін. Хан бүгін таңертең қызын табыстайды, мен суға шықтым, Ойпарча бегимнің шаштарын жууға. Мен сені көргенде есімнен танып, обдастымды суға лақтырдым. Енді мен Ойпарчаның жалынуына не деп жауап беремін?! Ол жылады.
Жас жігіт қызды аяп, шешініп, суға батырылды, бірақ алтын обдастты таба алмады. Қыз сарайға жылап кірді.
Ойпарча одан күңін шығарып салуын өтініп, оның неге кешігіп жатқанын сұрап, обдаста су талап етті. Боз көргенін айтып, баланың сұлулығын ханның қызына мақтады. Олар бір-біріне қарағанда әдемі, және бәрінен бұрын, қызметші қыз айтқандай, ортада жатқан боз бала өте әдемі. Махаббат оты оның жүрегіне тигенде: «Уау» деді. Қызметші раушанды сеуіп, Ойпарчаны қасына алып келді. Ханның қызы қызметшіден екі алма әкелуін өтінді. Қызметші екі қызыл алма әкелді. Ой күрсініп, алманы Бозға лақтырып, оны оятып жіберді.
Сұр бала оянған кезде қызыл гүл ашылып, үстіңгі есікке күліп, флиртпен жүзін бұрады. Ол өзінің қандай қыз болғанын немесе жоқтығын білу үшін көздерін уқалаған кезде, қыз сұр алманы қызыл алма лақтырып, есікті жауып, қайтадан ашты. Сұр бала да бір көргеннен-ақ мазасыз болып, қолындағы орамалын бүйірінен алып, бұлғап, жүрегіне, яғни ханның қызына: «Мен сені жақсы көремін, қасыма келші», - деді. , «» Мен де сені сүйемін. «Ол орнынан атып тұрып, сарай түбіне барып, кім екенін сұрады.
Екеуі бір-бірінен кім екенін сұрағаннан кейін, ханның қызы:
«Менің әкем мені өзіне ұнамайтын ханзадаға бергісі келеді, егер сен қаласаң біз қашып кете аламыз», - деді ол. Сұр бала:
- Менің екі досым бар, біз олармен не істейміз? Ол айтты.
Қыз:
«Олар біздің соңымыздан ереді. Кешке ұйықтап жатқан кезде кел. Мен сені екі атпен күтемін. Біз бірге жүгіреміз».
Сұр бала жолдастарына оралып, оқиғаны айтып берді, түнде достарымен қоштасып, сарайға барды, ол жерде қыз дайын және ат үстінде күтіп тұрды. Екеуі сарайымен және елімен қоштасып, ата-анасымен қоштасып, атқа мініп, асығыс жолға шықты.

Екі дос та кетті,
Шөлдерді тозаңдандыру,
Қуалау, ойнау,
Тауларда атпен секіру.
Екі дос та кетті,
Қол ұйықтап жатқанда.
Олар құшақтады, сүйді,
Ай шыққан кезде.

Олар жүріп бара жатып, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді. жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді, жүрді. Олар тәуекелге барғанда үйлер безендіріліп, палос салынып, адам болмайды. Ол бүйіріне қараған кезде, жоғалған құсы бар ит осында болған. Олар таңданып, иттің басын сипап, құс пен итке тамақ берді. Екеуі де жан-жағына қарап, бәрін өздері жасады.
Он күн болғанда, қалған екі жолдастар келіп, Бозды форттан тапты, олардың барлығы аң аулап, қамалда күн сайын жүрді.
Енді сөзді хан жағынан тыңдаңыз. Хан қызын түрікмен ханының баласына берді. Келесі күні түркімен ханының ұлы қызды келін етіп алуға келді. Ханның қызы белгісіз адаммен қашып кетті, немесе ол өзі қашып кетті дегенді естігенде. Хан барлық адамдарды іздеуге жіберді. Күйеу жігіт таңданып, әскерге кетті.
Іздеушілер бірнеше күн бойы жүріп, ақыры сұр бала тұрған қамалға жол тапты. Олар хан түрмеге қамаған цитадельден көтерілген түтінді көрді. Олар бұл жерге кім келіп, қорықпай ханға орын дайындады деп ойлады, ал қыз қашып кеткен күні хан қорасынан жоғалған жылқылардың бірі болды. Олар өздерімен бірге келген кемпірді ішке кіргізді. Кемпір баяу қайтып келіп: «Бұл ханның қызы», - деді. Ясовтар басып кіріп, Бозды ұстап алып, оны тұт ағашына байлап, ханды ес-түссіз айдауға тырысқанда, Боз жылап, жас жігіттерге:

Таудан шыққан батырлар,
Жақсы жігіттер,
Жартысын алмаңыз,
Бізге зұлымдық жасамаған адамдар!
Мен басымды шайқадым,
Бүркіттерді қыру,
Тұтқаны қалдырып,
Мені тастама!
Егер сіз біріктірмесеңіз,
Немесе сіз өлтірмесеңіз,
Жас кезінде атқа мініп,
Надан болмаңыз!

Жігіттердің бірі ашуланды:
«Хан қызын ұрлап кетеді, сен енді тіліңді тыймайсың» деп қылышпен ұрып, алып кетті.
Кешке екі жолдас аңнан оралғанда Боз баланы өлтіріп, Ойпарчаны ұрлап кетеді. Сұр балаға жылап, оның мәйітін түтіннен шығарып алды да, отырып кеңес берді де, жолдасымыздың мәйітін жат жерде қалдырмаймыз деп атқа мінді. Олар адасып, Айтуғдихан қаласына келді. Енді, хан білмесін деп, Боз баланың мәйітін жерге көміп, оған асқабақ отырғызып, айналасына шатыр тігіп, шатыр тігіп, екеуі дервиш киімін киіп, олар жолдастарының басынан тәкбір айтады.
Хан қызын сарайға алып келген соң, қыз әкесіне:
«Енді мен қонбаймын» деді ол.
Хан күйеу жігітті сонша сарпомен алдап, әрең жіберді. Ойпарча өз сарайынан шықпады, Боз баласы өз жұмысында күндіз-түні жылап жатты. Оның жұмысы әрдайым елден, дервиштен немесе дүниелік адамнан келіп, олармен сөйлесу және сұр баладан сұрау болатын. Ол Боздың өлгенін көрмегендіктен, ол әлі де тірімін деп ойлады. Дервиштер келгенде ән айтып, көрген-білгендерін айтып, т.б. Бірде күңдерінің бірі Боз баланың алдынан өтіп, Ойпарчаға дервиш жолдастарының қайғылы ән айтқанын естігенін айтты. Ойпарча дереу екі дервишті жіберіп, олардан сөйлеу мен ән айтуды өтінді. Дервиштер Ойпарчаны бірден танып, Боз жолдасын еске алып, жүректерінен жылап:

Түйе тауға шығады,
Бұтаның артынан,
Әлемде ешқашан,
Сұр бала сияқты сұр бала.
Қойлар келеді,
Қозының артынан,
Әлемде ешқашан,
Сұр бала сияқты сұр бала.

Өзінің жүрегінен іздегенін тапқанына қуанған Ойпарча дервиштерге алтын күрек беріп, тағы да айтуын өтінді. Дервиштер жылап, бұрынғыдан гөрі ащы ән айтты:

Сұр баланың денесі,
Тұт ағашқа іліп қойды.
Кедей жас жігіттің қолында,
Оның басы қой сияқты кесілген.
Сұр бала, сұр бала,
Сара - жас жігіт, жас жігіт.
Әлемде ешқашан,
Сұр бала сияқты сұр бала?!

Мұны естіген Ойпарча бегім ес-түссіз құлады, біраз уақыттан кейін есін жиып, қан жылап, дервиштерден Боздың денесі қай жерде өлгенін сұрады. Дервиштер өздерін таныстырып, өлгендер тұрған жерде екенін айтты. Ойпарча бегім арбаны бірден қосты, қабірді ашып, Боздың мәйітіне лақтырды да, күрсініп өлді. Мұны естіген Айтуғдихан қызының қайтыс болғанын көрді. Жасағаны үшін тәубе етіп, боз баланы өлтіргендерге ашуланып, ашуланды. Содан кейін Боз мен Ойпарча оның үстіне кесене тұрғызып, қызының қайғысымен өмір сүрді.