Бала дүниеге келген сәттен бастап ол тез өсе бастайды. Бұл кезеңде балалар өте сезімтал болады. Әсіресе шала туылған нәрестелер өте әлсіз және осал.
Мерзімінен бұрын босанудың қауіп факторлары – ананың созылмалы ауруларымен туындаған әлеуметтік-демографиялық (отбасының тұрақсыздығы, әлеуметтік өмірінің төмендігі, жас отбасылар) және медициналық (бұрынғы түсік, көп рет босану, ұрықтың гемолитикалық аурулары – резус-конфликт нәтижесінде)) . Сонымен қатар, мерзімінен бұрын босану жүктілік кезінде кәсіптік зақымдану, зиянды әдеттер, физикалық және психикалық жарақаттардан туындауы мүмкін. Шала туған нәресте ретінде, жүктіліктің 22 аптасынан 37 аптасына дейінгі аралықтуылған және салмағы 500 г-нан асатын нәрестелер. Бұл көрсеткіштер ДДҰ-ға енгізілген.
Шала туудың бірнеше деңгейі бар. Олардың жіктелуі жаңа туған нәрестенің дене салмағына байланысты анықталады. Баланың туылғандағы салмағы 1 кг-нан аз болса – шамадан тыс салмақпен туған бала шала туылған нәрестелер, 1,5 кг-ға дейінгі балалар – салмағы аз шала туылған нәрестелер, ал 1,5 кг-да туғандар – қалыпты шала туған нәрестелер деп аталады.
Шала туылған нәрестелер қандай көрінеді?
Шала туылған нәрестелердің сыртқы түрі уақытында туылған нәрестелерден ерекшеленеді. Шала туылған нәрестелерде тері астындағы май қабаты жұқа немесе жоқ. Терісі жұқа, қою қызыл, мыжылған. Кіндік іштің төменгі бөлігінде орналасса, сау туылғанда кіндік іштің ортасында орналасады. Олардың басы денесіне қарағанда өте үлкен, бас сүйегіндегі және кіші жамбастағы буындары ашық, ал үлкен жамбас сүйектері толық орнында болмағандықтан көлемі жағынан кішкентай. Құлақ үсті өте жұмсақ. Тырнақтар жұқа, саусақтардың фалангасын толық жаппайды. Шала туылған қыздарда үлкен жыныс еріндері кіші жыныс еріндерін толығымен жауып тастамайды және жыныс аймағында қызарған жарықтар көрінеді, ал ұлдарда аталық бездер жамбасқа түспейді және жамбастың өзі қою қызыл түсті болады. Кіндіктің ажырауы қиындап, жара да 8-9 күнде жазылады.
Шала туылған нәрестелерде сыртқы ортаға бейімделу де қиын, себебі жүктілік кезінде мүшелер жүйесі толық қалыптаспаған және функционалдық жағынан жетілмеген. Дені сау, шала туылған нәрестелерге қауіп төндірмейтін аурулар шала туылған нәрестелерде ауыр болуы мүмкін.
Шала туылған нәрестелердің жүйке жүйесі
Мидың қалыптасуы жүктіліктің ерте кезеңдерінде басталады. Сондықтан шала туылған нәрестелерде де мидың бөліктері қалыптасады, бірақ мидың өткізгіш жүйесінің жетілуі толық емес, яғни - жүйке талшықтарының бетін жабатын мембрана, мелинизация толық қалыптаспаған, сондықтан жүйке импульстары әртүрлі мүшелерге жетпей, органдардың қызметінде ақаулар пайда болады. Мелинизация процесі босанғаннан кейінгі (босанғаннан кейінгі) кезеңде де жалғасады. Сау, шала туылған нәрестелердің миы да босану кезінде қатты стресске ұшырайды. Мидың қабығына күшті қысымның әсерінен мидың спазмтары, мидағы қан айналымының бұзылуы, миға қан кетулер пайда болуы мүмкін. Алайда, мұндай процестер шала туылған нәрестелерде көбірек байқалады.
Шала туылған нәрестелерде жүйке жүйесінде проблемалар бар, қозғалу қабілеті және бұлшықет тонусы төмен, рефлекстер әлсіз немесе мүлдем жоқ, қол мен аяқтың жиырылуы, көз алмасының тартылуы және бас айналуы байқалады.
Эмбриональды кезеңде қалыптасатын ең негізгі рефлекс – сору рефлексі шала туылған нәрестелерде сақталады, бірақ әлсіз. Шала туылған нәрестелерде сору рефлексі болмауы мүмкін. Мұндай балаларда сору рефлексін ынталандыру үшін арнайы шаралар қолданылады. Ауыз айналасындағы бұлшықеттерді уқалау және арнайы сору үшін шыны ыдыстарды пайдаланады.
Сонымен қатар, шала туылған нәрестелердің терморегуляциялық қызметі де толық емес: олар жылуды оңай таратады, бірақ оны өндіру және сақтау қиынға соғады. Олардың тер бездері жұмыс істей алмайды, соның салдарынан балалар қызып кетеді. Осыны ескере отырып, шала туылған нәрестелер ең қолайлы жағдайда күтіледі, олар жылы болуы керек және тоңып қалмауы керек. Ұқсас қолайлы жағдайлар неонатология бөлімшелерінде үнемі бірдей температура (36 градус) сақталатын арнайы тербелістерде. Шала туылған нәрестелердің сезім мүшелері туылғаннан кейін 1 күннен кейін жұмыс істей бастайды.
Шала туылған нәрестелерде ол шала туылған нәрестелерге қарағанда көбірек құрысулар (конвульсиялар) береді. Бұл мидың органикалық зақымдалуына, эпилепсияға, дене температурасының жоғарылауына, метаболизмнің өзгеруіне байланысты. Бірақ шала туылған нәрестелердегі құрысулардың жиілігі шала туылған нәрестелердегі ұстамалардан ерекшеленеді, мысалы, дені сау нәрестелерде ұстамалар клоникалық-тоникалық (бұлшықеттердің жиырылуы, одан кейін құрысулар) (конвульсиялармен жалғасады), ал шала туған нәрестелерде жиі кездеседі. клоникалық түрде көрінеді, яғни бұлшықеттер босаңсыған. Кез келген жағдайда конвульсияларды емдеу қажет, өйткені конвульсияның себебі мидағы қан айналымының бұзылуы болып табылады, бұл кейіннен мидың зақымдалуына әкелуі мүмкін.
Шала туылған нәрестелер (әсіресе салмағы өте төмен туылғандар) балаларда церебральды сал ауруын (паралич) жиі дамытады. Балалардағы церебральды сал ауруы диагнозы 1 жаста қойылады, бірақ аурудың белгілері баланың туылуымен, әсіресе 3 айлық жасында біліне бастайды. Баланың бұлшық еттері әлсіз болса, аяқ-қолын қозғалта алмаса, 2-3 ай массаждан кейін де нәтижесі белгісіз болса, мұндай балалар церебральды сал ауруына шалдығады. Егер балада рефлекстерді уақтылы дамытпаса, моторикадан артта қалса - оларға церебральды сал ауруы диагнозы қойылады.
Жоғарыда аталған жүйке жүйесіне қатысты жағдайларда невропатолог шала туылған нәрестелермен айналысады. Мұндай балаларға емдік массаж тағайындалады. Терапевтік массажды аналар өз бетінше, үйде де жасай алады, бұл сонымен қатар баламен психологиялық байланысты қалпына келтіруге көмектеседі және жүйке жүйесінің қалыптасуын ынталандырады.
Шала туылған нәрестелердің тыныс алу жүйесі
Шала туылған нәрестелер уақытында туылғандарға қарағанда сау тыныс алады: баланың дене салмағы неғұрлым аз болса, олардың тыныс алу жиілігі соғұрлым жоғары болады.
Жүйке жүйесі мен липидті (май) алмасуы толық қалыптаспағандықтан, өкпеде беттік-белсенді зат түзілмейді. Беттік белсенді зат дем шығару кезінде альвеолалардың жабысып қалмауын қамтамасыз етеді. Бұл заттың жетіспеушілігі жиі балаларда тыныс алу жеткіліксіздігі синдромына әкеледі және ателектаздың дамуына әкеледі.
Ателектаз - бұл өкпенің белгілі бір бөлігінің толық қалыптаса алмауы немесе тыныс алуға қатысуы. Бұл шала туылған нәрестелерде тыныс алу жетіспеушілігіне әкеледі. Мұндай балалар өкпенің жасанды вентиляциясына ауыстырылады және бұл өкпенің өзі дербес жұмыс істегенше жалғасады.
Тыныс алу жеткіліксіздігінің фонында жұқпалы аурулар (пневмония) пайда бола бастайды және бұл баланың жалпы жағдайын одан әрі нашарлатады. Сондықтан жүкті әйелдердің мерзімінен бұрын босануы күдіктенсе, олар туылмаған баланың тыныс алу жүйесінің дамуын ынталандыратын глюкокортикоидты препараттарды береді.
Шала туылған нәрестелердегі жүрек-тамыр жүйесі
Барлық мүшелер жүйесі сияқты шала туылған нәрестелерде жүрек-тамыр жүйесі толық қалыптаспаған. Зерттеулер көрсеткендей, кез келген сыртқы әсер жүрек соғысының санын арттырады, жүрек тонусын арттырады және қан қысымын арттырады. Қалыпты жүктілік кезінде жүрек-тамыр жүйесінің барлық элементтері нәресте туылғанға дейінгі кезеңде толығымен қалыптасады және нәресте тууға дайын. Шала туылған нәрестелерде, керісінше, жүрек соғуына және баланың жалпы жағдайының нашарлауына әкелетін әртүрлі жүрек ақаулары бар. Жүрек ақауларын диагностикалау үшін ультрадыбыстық (УДЗ) эхокардиография жүргізіледі.
Жүрек-тамыр жүйесінде кемшіліктері бар шала туылған нәрестелер сыртқы әсерлерден, мысалы, өте қатты дыбыстардан қорғалуы керек.
Шала туылған нәрестелердің ас қорыту жүйесі және олардың тамақтануы
Шала туылған нәрестелердің ас қорыту мүшелерінің де өзіндік ерекшеліктері бар. Ең алдымен, мұндай балаларда ас қорыту ферменттерінің жетіспеушілігі байқалады. Асқорыту жүйесіндегі бездер жеткілікті мөлшерде ферменттер бөле алмайды, асқазан сөлі де аз мөлшерде синтезделеді. Шала туылған нәрестелердің ас қорыту жүйесіне түсетін микроорганизмдердің аз мөлшері де балада дисбиозды тудырады. Сау балаларда мұндай бактериялар асқазан сөлінің әсерінен өледі. Жүйке жүйесі тарапынан байқалатын ақауларға байланысты ішектің қозғалғыштығы (қозғалысы) төмендейді, тамақтың массасы ішекте қалады. Дегенмен, тіпті шала туылған нәрестелерде ішінара болса да, сүтті ыдырататын ферменттер өндіріледі. Сондықтан шала туылған нәрестелер үшін ең оңтайлы тағам - ана сүті.
Емшек сүті қоректік болып қана қоймайды, сонымен қатар сыртқы орта да баланы агрессивті факторлардан, яғни иммунитеттен қорғайды. Сондықтан нәресте туылған кезде реанимация бөлімінде болса да, сору рефлекстері дамымаған болса да, оның емшек сүтін алуын қамтамасыз ету маңызды. Осылайша шала туылған нәрестелердің өсуін ынталандыруға болады. Егер нәрестеде сору рефлексі мүлде дамымаған болса, емшек сүті арнайы назо-гастральды түтік арқылы беріледі.
Шала туылған нәрестелердің сүйек жүйесі
Шала туылған нәрестелерде сүйек жүйесі толық қалыптасады, бірақ оларда сүйектену процесі толық қалыптаспаған. Сондықтан мұндай балаларға қосымша кальций элементі тағайындалады. D дәрумені, фосфор және кальций тапшылығы нәтижесінде рахит. Шала туылған нәрестелер тәуекелге ұшырайды. Рахит – шала туылған нәрестелерде тез дамиды және белгілері айқын болады.
Әсіресе шала туылған нәрестелерде жамбас буынының толық қалыптаспауына байланысты балаларда дисплазия және қозғала алмау байқалады.
Босануға «асыққан» балалардың болашағы қандай болмақ? Болжам ерте туылу ұзақтығына байланысты. Егер нәресте 33 аптадан кейін туылса және туа біткен ақаулар болмаса, баланың толық дамуы үшін шамамен 70 күн қажет. Бала тым ерте туылған жағдайда арнайы ауруханаларда, неонатология бөлімшелерінде көмек көрсетіледі. Мұндай балалар үнемі жергілікті педиатрдың бақылауында болады.
Тәжірибеде шала туылған нәрестелерге дұрыс күтім жасалып, қосымша аурулардан қорғалса, олар бір жыл бойы қатарластары сияқты өсіп-өнеді.
