Jadidlar harakati o‘tgan asrning boshlarida Turkiston o‘lkasida shakllangan ma’rifiy va ijtimoiy-siyosiy harakat bo‘lib, uning asosiy maqsadi millatni jaholatdan chiqarish, ilm-fan va zamonaviy taraqqiyotga yetaklash edi. Ular eski qarashlarga qarshi chiqib, yangi uslubda ta’lim berish, matbuot va adabiyot orqali xalq ongini yuksaltirishga intildilar.
Asosiy qism
1. Jadidchilik harakatining kelib chiqishi va maqsadi
Jadidchilik 19-asr oxiri va 20-asr boshlarida shakllangan bo‘lib, uning asoschilari Abdurauf Fitrat, Munavvarqori Abdurashidxonov, Behbudiy, Cho‘lpon, Abdulla Avloniy va boshqa ziyolilar edi. Ularning asosiy maqsadi Turkiston xalqlarining madaniy va siyosiy uyg‘onishini ta’minlash, ularni zamonaviy ta’lim tizimi orqali ilmli qilish edi.
2. Jadidlarning ta’lim sohasidagi islohotlari
Jadidlar ta’lim tizimida yangilik qilishni o‘z oldilariga maqsad qilib qo‘ydilar. Ular eski maktab va madrasalardagi ta’lim tizimining samarasizligini tushunib, yangi usuldagi maktablarni tashkil qildilar. Bu maktablarda ilm-fan, tarix, matematika, geografiya kabi fanlar ham o‘qitilib, bolalarning ilmiy tafakkuri rivojlantirildi.
3. Matbuot va adabiyot orqali ma’rifiy harakat
Jadidlar gazeta va jurnallar chiqarish orqali xalqni o‘z huquqlari, jamiyatdagi o‘zgarishlar bilan tanishtirishga harakat qildilar. «Taraqqiy», «Sadoi Turkiston», «Oyna» kabi nashrlar shu maqsadda tashkil etildi. Shuningdek, Cho‘lpon, Fitrat, Avloniy kabi adiblar o‘z asarlari orqali milliy uyg‘onish g‘oyalarini ilgari surdilar.
4. Jadidchilik harakatining siyosiy jihatlari
Jadidlar faqat ta’lim va madaniyat sohasida emas, balki siyosiy maydonda ham faol edilar. Ular Turkiston muxtoriyatini tuzish, xalqni mustamlakachilik zulmidan qutqarish uchun harakat qildilar. Biroq, sovet hokimiyati ularning faoliyatini tahdid deb bilib, ko‘pchiligini qatag‘on qildi.
Xulosa
Jadidlar harakati xalqni ilm-ma’rifatga chorlagan, ularning kelajagini o‘ylagan milliy harakat bo‘lib, o‘zbek xalqining madaniy yuksalishida katta rol o‘ynadi. Bugungi kunda ularning merosi qadrlanib, yosh avlod uchun ibrat bo‘lib xizmat qilmoqda.
