DO`STLARGA ULASHING:
Milliy o‘yinlar – xalq ma’naviyati ko‘zgusi
Prezidentimiz Islom Karimov “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida ta’kidlaganidek, har qaysi xalq yoki millatning ma’naviyatini uning tarixi, o‘ziga xos urf-odat va an’analari, hayotiy qadriyatlaridan ayri holda tasavvur etib bo‘lmaydi. Bu borada, tabiiyki, ma’naviy meros, madaniy boyliklar, ko‘hna tarixiy yodgorliklar muhim omil bo‘lib xizmat qiladi.
Mustaqillik yillarida milliy an’ana va qadriyatlarimizni asrab-avaylab, kelajak avlodga bekamu ko‘st yetkazishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bu jarayonda unutilib ketayotgan xalq og‘zaki ijodi namunalari, an’ana va urf-odatlar, milliy o‘yinlar qayta tiklanayotir.
Xalq o‘yinlari azaldan ajdodlarimiz madaniy hayotining ajralmas qismi sifatida e’zozlanadi. Aksariyat o‘yinlarning ildizlari juda qadimiy bo‘lib, ular asrlar davomida xalqimiz ma’naviyatini boyitishga, ongu tafakkuri va his-tuyg‘ularini teranlashtirishga xizmat qilgan. O‘yinlarda xalqning turmush tarzi, mehnati, yutuqlari o‘z aksini topadi. Shu bois ular yosh avlodlarni tarbiyalashda “hayot maktabi” vazifasini o‘tagan.
O‘yin – turli ifodali vositalar bilan ma’lum qoida yoki oldindan kelishilgan shartlar asosidagi jismoniy musobaqalar, bellashuvlar, tafakkur bahslari va ijrochilik talablaridan vujudga kelgan milliy qadriyat hisoblanadi.
Ibn Sino “Tib qonunlari” asarida kurash va jismoniy mashqlarning kishi badantarbiyasidagi o‘rni, o‘yinning shifobaxsh xususiyatlari haqida to‘xtalgan. Kaykovus, Umar Hayyom, Abulqosim Firdavsiy, Beruniy chavgon, nard, shaxmat, tirandozlik, qilichbozlik, chavandozlik kabi yuzlab o‘yinlar xususida yozib qoldirgan. Alisher Navoiy asarlarida bayramlar, tantanalar, to‘ylar munosabati bilan tashkil etilgan o‘yinlar haqida ko‘pgina ma’lumotlar bor. Ularda o‘yinlarning uyushtirilishi, ijrochilari, o‘tkazish qoidalari bayon etilgan.
Milliy o‘yinlar tarixini o‘rganishda Mahmud Qoshg‘ariyning “Devoni lug‘otit turk” asarining o‘rni beqiyos. Asarda xalq o‘yinlarining bir yuz ellikdan ziyod turi tilga olingan. Jumladan, “qorang‘uni” (qorong‘ida qo‘rg‘on olish), “bandol” (asir olish), “o‘tish-o‘tish” (davra o‘yini), “chavgon” (to‘p o‘yini), “o‘t bandal” (tayoq o‘yini), qilichbozlik, nayzadorlik va boshqa o‘yinlar haqida ham ma’lumot beriladi. Lug‘atda izoh berilgan o‘yinlarning bir nechtasi hozirgi kunda ham bolalar uchun qiziqarli mashg‘ulot sanaladi.
“Alpomish” dostoni xalq o‘yinlarini o‘rganishda muhim manba hisoblanadi. Unda kurash, ot, poyga, uloq, nayza sanchish, kamondan o‘q otish, qilichbozlik, merganlik kabi o‘yinlar negizida mardlik, jangovarlik, oriyat, matonat, ma’naviy va jismoniy komillik kabi fazilatlar o‘z ifodasini topgan.
Doimiy o‘tkaziladigan o‘yinlar bilan birga har bir faslga xos o‘yinlar ham mavjud. Masalan, bahorda daraxtlar uyg‘onib, tollar kurtak chiqarganda – “tol bargak”, dala gullari ochilganda – “gul o‘yini”, pishiqchilik paytida danak, yong‘oq o‘yinlari, arg‘imchoq uchishlar sevib o‘ynalgan. Kech kuz, qishda yog‘ingarchilik boshlanib, yer yumshaganda qoziq, oshiq, tosh o‘yinlar odat tusiga kirgan. Qor yoqqanda “qorxat”, “qorbo‘ron”, yomg‘ir yoqqanda “yomg‘ir yog‘aloq”, kuchli shamol esganda “bo‘ron-bo‘ron”, sovuq o‘z kuchini ko‘rsatganda barcha sandal atrofida yig‘ilib, “topishmoq top”, “tez aytish”, “kim aytdi” kabilar o‘ynalgan. Kech kuzdan to bahorgacha “uloq-ko‘pkari” musobaqalari o‘tkazilgan.
Qadimdan yurtimizda to‘y-tomoshalar, bayramlar xalq o‘yinlari bilan yanada fayzli, ko‘tarinki ruhda o‘tgan. Xususan, eng ommaviy bo‘lgan milliy o‘yinlardan uloq-ko‘pkari va kurash to‘y va bayramlarning sevimli tomoshasiga aylangan.
Xalq orasida kurash tushuvchi kuchli odamlar juda hurmat qilingan, atrofdagilar ularga havas bilan qaragan. Shuning uchun belini bog‘lab kurash tushadigan polvonlar xalq shodiyonalarining ardoqli mehmoni sanalgan.
– Kurashda polvonning ori, mahorati sinovdan o‘tgan, – deydi surxondaryolik Abdug‘ani Toshmurodov. – Hozirgi kunga kelib kurash yanada takomillashtirildi. Shu bois unga qiziquvchilar tobora ko‘paymoqda. Kurash bayramlarda, xalq sayillarida muntazam o‘tkazilayotir.
Xalqimiz har yili Navro‘z ayyomini katta shodu xurramlik bilan kutib oladi. Ana shu bayram kunlari an’anaga ko‘ra ko‘pkari, varrak uchirish, halinchak uchish kabi turli o‘yinlar o‘ynaladi. Dalayu qirlarda, bog‘u rog‘larda xalq sayillari qizigandan qiziydi.
Mustaqillik yillarida urf-odatlarimiz nafaqat asl qiyofasiga qaytdi, balki mazmunan boyidi va yanada sayqal topdi. Ayni vaqtda bayramlarimizda kuy-qo‘shiqlar, folklor-etnografik jamoalarning chiqishlari, lapar, o‘lan, alla ohanglari, milliy xalq o‘yinlari uyg‘unlashtirilib ijro etilmoqda.
Davlatimiz rahbarining «2014-yilgi Navro‘z umumxalq bayramiga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazish to‘g‘risida»gi qarorida ham bu yilgi bayramda xalq o‘yinlari, folklor san’ati namunalari, el-yurtimizning dilidan chuqur joy olgan, go‘zal insoniy tuyg‘ularni yuksak pardalarda tarannum etadigan kuy va qo‘shiqlar, o‘lan va laparlarga keng o‘rin berish lozimligi ta’kidlangan.
Xalq o‘yinlari kishiga o‘zgacha xushnudlik ulashadi, insonning kayfiyatiga ijobiy ta’sir etadi. U yoshlarning jismoniy, aqliy, axloqiy rivojlanishida, kuchli, chaqqon, topqir, farosatli, mard insonlar bo‘lib kamol topishida katta ahamiyat kasb etadi. O‘zbek xalqining betakror samimiyatini o‘zida aks ettiruvchi urf-odat va marosimlarimiz qadimiy madaniyatimizning go‘zalligini namoyon etuvchi bir ko‘zgudir.
tarix.uz
Greetings! Very helpful advice in this particular
post! It’s the little changes that make the largest changes.
Many thanks for sharing!
Hi, i think that i saw you visited my website so
i came to “return the favor”.I’m trying to find things to enhance my web site!I suppose its ok
to use a few of your ideas!!
Hi i am kavin, its my first occasion to commenting anyplace, when i read this article i thought i could also create comment due to this brilliant article.
Here is my homepage; IQ SuperCharged
If you desire to improve your familiarity simply
keep visiting this web site and be updated with the most up-to-date gossip posted here.
Here is my blog CoolEdge AC Reviews (https://www.streetsoflondonroleplay.co.uk)
I absolutely love your blog.. Very nice colors & theme.
Did you develop this amazing site yourself? Please reply
back as I?m looking to create my own blog and would like to learn where you got this from or just what the theme is called.
Cheers!
Feel free to surf to my page D-Fine8 Reviews
I am continuously invstigating online for ideas that can benefit
me. Thank you!
my page :: Mack And Sons CBD Oil
you are really a good webmaster. The website loading pace is amazing.
It seems that you are doing any distinctive trick.
In addition, The contents are masterwork. you’ve performed a fantastic task in this topic!
My website Allura Fresh (http://www.volatilereaction.com/forums/profile.php?id=144657)
Yesterday, while I was at work, my sister stole my iPad
and tested to see if it can survive a 30 foot drop, just so she can be a youtube sensation. My iPad is now destroyed and she has 83 views.
I know this is totally off topic but I had to share it with someone!
Here is my website — Rhino Spark Review
Simply desire to say your article is as astonishing. The clarity for your put up is just
nice and i could think you are a professional in this subject.
Well together with your permission let me to seize your RSS feed to stay updated with impending post.
Thank you a million and please continue the rewarding
work.
Check out my site … Syner Sooth CBD
I love your blog.. very nice colors & theme. Did you design this website yourself or did you hire someone to do it for you?
Plz answer back as I’m looking to design my own blog
and would like to find out where u got this from. thanks
a lot
Yes! Finally someone writes about 7 BodyCor Keto
weight loss.
My brother suggested I might like this blog. He used to be entirely right.
This submit truly made my day. You cann’t
imagine just how a lot time I had spent for this info!
Thanks!
Keep on working, great job!
Check out my web-site; Mermber XXL Review
Thanks for a marvelous posting! I genuinely enjoyed reading it, you could be a great author.
I will make certain to bookmark your blog and will eventually come back in the future.
I want to encourage you to continue your great work,
have a nice morning!
Sweet site, super design, very clean and utilise pleasant.
Also visit my blog: https://kasrpsychiatry.com
Hello, i think that i saw you visited my web site thus i came to go back
the want?.I’m attempting to find issues to enhance my web site!I suppose its good enough to make use
of some of your ideas!!
Feel free to surf to my web blog http://vip5.moisait2021.ru
Definitely consider that that you said. Your favorite justification appeared
to be on the internet the easiest factor to take into accout of.
I say to you, I definitely get irked even as other folks consider issues that they just do not
realize about. You managed to hit the nail upon the top
as well as defined out the entire thing without having side effect , other folks can take
a signal. Will likely be again to get more. Thank you