Саноат ва хочагии кишлоки Узбекистон дар солхои чанги дуйуми чахон

БО ДӮСТОН мубодила кунед:

Саноат ва хочагии кишлоки Узбекистон дар солхои чанг.

Душман дар рузхои аввали чанг кисми зиёди корхонахои саноатии районхои Гарбиро, ки пеш аз чанг 68 фоизи охан, 58 фоизи пулод, 60 фоизи алюминий истехсол мекарданд, забт кард. Бинобар ин, истехсолоти саноатй барпо кардан лозим буд, ки галабаро бар душман таъмин кунад. Зарур буд, ки Узбекистон дар ин масъала мавкеи махсусро ишгол намояд.

Коми-тети Марказии Комфиркаи республика инро фахмида, дар бюрои худ, ки 1941 августи соли 25 барпо гардид, дар бораи аз нав ташкил кардани фаъолияти корхонахои мавчудаи саноатии республикам мо карор кабул кард, ки ба манфиатхои чанг нигаронида шудааст. Асосан аз хамин сабаб корхонахои истехсолкунандаи махсулоте, ки ба давраи осоиштаи пеш аз чанг хос буд, ба корхонахои истехсолкунандаи яроку аслиха ва техникаи фронт табдил дода шуданд.

То охири соли 1941 300 заводу фабрика барои фронт махсулот мебаровард. Гайр аз ин ба тараккй додани базахои электр ва сузишворй диккати калон дода шуд.

Мехнаткашони Узбекистон аз рузхои аввали чанг ташаббус нишон доданд, ки дар территорияи республика кисмхои харбии миллй ташкил карда шаванд. Кумитаи давлатии мудофиа, ки 1941 июни соли 30 бо роҳбарии Сталин таъсис ёфта буд, ин ташаббусро дастгирӣ намуда, аз 1941 ноябри соли 13 таъсиси чунин қисмҳои низомии миллӣ иҷозат дод.

Баъд аз он дар республикаи мо чунин отрядхо бисьёр ташкил карда шуданд ва чанговарони онхо дар майдонхои чанг намунахои диловарй ва шучоат нишон доданд.

Кариб аксарияти мардони кобили мехнат ба фронт сафарбар карда шуда буданд, дар заводу фабрикахои республика, ки барои бо махсулоти худ эхтиёчоти фронтро конеъ гардондан лозим буд, кувваи корй, махсусан инженеру техникхои сохибихтисос намерасид. Барои халли ин проблема дар республика як катор омузишгоххои касбй-техникй бо курсхои кутохмуддат ва донишкадахои олй нав ташкил карда шуданд.

Дар ин солхои чанг, ки барои Ватан хеле душвор буд, занони Узбекистон фочиаи ба сари мамлакат омадаро мусибати худ дониста, тамоми кувваро ба мухофизат ва харчониба дастгирй кардани он равона карданд. Хануз дар мохи июли соли 1941 дар станцияи Урсатвевск зиёда аз 300 нафар, дар шахри Самарканд зиёда аз 250 нафар, дар заводи «Ташсельмаш» 220 нафар, дар депои рохи охани Андичон зиёда аз 120 нафар занон ба чои мардони ба фронт рафта кор карданд. Чунин ташаббуси занон дере нагузашта дар тамоми республика оммавй гардид.

Аз рузхои аввали чанг дар республика фонди мудофиаи миллй ташкил карда шуда, то 1941 августи соли 21 ба ин фонд 5 миллиону 293 хазор сум пул, облигация ва чизхои киматбахо гузаронда шуд. Чунин маблагхои ба фонди мудофиа гузарондашуда дар тамоми солхои чанг давом карда, хачми он мунтазам меафзуд. Мо инро вакте равшан мебинем, ки мехнаткашони республикам мо дар давоми солхои 1941—45 ба ин фонд 650 миллион сум пулу облигация, 22 миллион сум чизхои киматбахо, 55 килограмм металлхои киматбахо доданд.

Хамин тавр, мехнаткашони Узбекистон хучуми ашаддии гитлерчиён ва Германияро ба мукобили Иттифоки Советй дар солхои Чанги дуйуми чахонй фочиаи ба сари онхо омада, имтихони душвори хаёту мамот бахо дода, тамоми кувва ва имкониятхои худро ба он равона карданд. дар бораи мухофизати Ватан.

Вазъияти чангие, ки ба сари мамлакат омад, ичрои вазифахои таъхирнопазиреро, ки ба мустахкам намудани акибгохи фронт нигаронида шудаанд, талаб мекард.

Ба максадхои харбй аз нав сохтани хочагии халки мамлакат кисми мухими программаи генералй гардид, ки максад аз он ба лагери ягонаи харбй табдил додани мамлакат мебошад.

Дар ин бобат ба районхои Шаркй, аз чумла ба Узбекистон диккати калон дода шуд. Чунон ки дар боло кайд карда шуд, республика дар ин давра мебоист такьягохи мустахками акибгох ва такьягохи Армияи Советй бошад. Аз ин ру, аз моххои аввали чанг садхо корхонахои саноатй, моликияти колхозу совхозхо, муассисахои маданию маърифатй, садхо хазор нафар одамон ва бачагон ба мисли дигар районхои шаркии мамлакат ба Узбекистон кучонда шуданд. районхои дохилии Иттифоки Советй. (кӯчонида шуд) Ба Узбекистон зиёда аз 100 корхонаи саноатӣ, аз ҷумла корхонаи истеҳсолии авиатсионии Москва ба номи В.П.Чкалов, заводи мошинҳои бофандагии Ленинград, Ростсельмаш, Красное Аксай, компрессори Сумо, Ленинград, аз ҷумла заводи КИНАП, ки дар Самарқанд таъсис ёфтааст, кӯчонида шуданд. Заводхои «Подемник» ва «Электростанок» аз Москва, комбинати химиям Сталинград ва даххо корхонахо оварда шудаанд.

Зарур буд, ки ин корхонахоро, ки аз дохили республика ба республикаи мо дода шудаанд, дар муддати хеле кутох барпо карда, дар онхо ба кор андохта шаванд. Зеро вазъияти мамлакат инро талаб мекард.

Рохбарияти республика, мехнаткашони он инро дарк карда, тамоми кувва ва имкониятхои худро ба ин кор сафарбар кардаанд. Дар натича хамаи корхонахои додашуда дар муддати кутох васл карда, ба истифода дода шуданд.

Баъзе цеххои заводи «Ростсельмаш» дар зарфи се хафта сохта шуда, ба фронт додани махсулот таъмин карда шуда бошад хам, худи хамин завод дар зарфи ду мох ба охир расид. То охири соли 1941-ум 50 (нисфи) корхонае, ки ба республикаи мо дода шуда буд, сохта шуда, аз онхо махсулоти хеле зарури фронтй гирифта мешуд.

Чунон ки дар боло зикр кардем, дар чумхурии мо ба гайр аз корхонахои калони саноатй 7—6 хазор нафар одамон аз оилахо ва ятимон, ки дар ин солхои вазнин бесарпанох монда буданд, кучонда шуданд. Танхо дар соли 1941 200 хазор нафар бачагон ба хонахои бачагон дода шуданд. Халки узбек, ки ба вазифаи интернационалии худ хамеша содик буд, ба сокинон ва кудакони кучондашуда мехрубонй зохир намуд, мехру мухаббат зохир намуд, сару либос ва хурок дод.

Садхо ва хазорхо оилахои узбек кудакони ятимро начот дода, ба онхо мисли фарзандони худ муносибат мекунанд, онхоро нигохубин мекунанд, ба воя мерасанд ва баъди ба камол расидани онхо манзил медиханд.

Масалан, челонгари Тошкент Шоахмад Шомахмудов хамрохи занаш Бахрй 16 нафар бачагони ятимро бе падару модар гирифта, ба камол расонда, ба онхо имкон дод, ки хаёти мустакилона ба cap баранд, Чунин мисолхоро дар республикаи мо бисьёр овардан мумкин аст.

Хамин тавр, республикаи мо, мехнаткашони он дар паси фронти Армияи Советй, ки дар солхои чанг ба мукобили фашизм дар мухорибахои хаёту мамот мебурд, такьягохи хакикии боэътимод ва тавоно гардиданд. Ин дар таъмини галабаи мамлакат бар Германия ва иттифокчиёни он роли калон бозид.

Вакте ки мамлакат ба чанг чалб карда шуда, дар тамоми минтакахои он сафарбаркунии умумй эълон карда мешавад, тамоми кувваю имкониятхо ба чанг ва галаба бар душман равона карда шудаанд. Дар айни замон ин масъаларо хеле тезу тунд гардонда, чунон ки мо дар боло кайд кардем, районхои гарбй, ки пеш аз чанг 60—70 фоизи махсулоти саноати вазнини мамлакат, кисми зиёди махсулоти хочагии кишлокро медоданд, ба дасти душман афтоданд. афтода буд.

1941 августи соли 25 рохбарияти чумхурии Узбекистан бюрои КМ ХКИШ-ро ба асос гирифта, ин вазъияти мамлакатро ба назар гирифта, комиссияи хукуматиро барои назорат ба кори корхонахои саноатй ташкил кард. Ин комиссия корхонахои саноатиро, ки то ин дам дар республика кор мекарданд, ба корхонахое табдил дод, ки махсулоти барои чанг зарурй истехсол мекунанд, дар территорияхои республика заводхои аз районхои гарбй овардашуда барпо намуда, истехсоли махсулоти харбиро таъмин менамуд. Гайр аз ин комиссия дар бобати бо сузишворй, кувваи электр ва металл таъмин намудани корхонахои саноати мудофиа кори бузургеро ба чо овард. Аз чумла, дар мохи ноябри соли 1942 ба 160—170 хазор киловатт расондани иктидори системахои энергетикии Чирчик ва Тошкент, дар назди Тошкент сохтани станцияи электрикии аловии ангишт, ки 4—5 хазор киловатт кувваи электр истехсол карда метавонад, пешбинй карда шуда буд. дар 60—70 мох. Гайр аз ин дар ин солхо барои дар республика мустахкам намудани истехсоли ангишт, нефть ва металл тадбирхо андешида шуданд. Дар натиҷа сохтмони нерӯгоҳҳои Офтобӣ, Бузсузи Поён 1 (навбати якум), Оққовоқ 2 (навбати дуюм), Фарҳод оғоз гардид. Инак, дар соли 1942 кори тайёрии харбии хочагии халк дар республика асосан анчом ёфт.

Ба шарофати диловарии мехнаткашони республика дар паси фронт дар давоми 10 мох Сирдарьё ром карда, ГЭС-и Фарход сохта шуд. Ду агрегати он (навъи якум) соли 1946 ба кор андохта шуд. Дар солхои чанг дар республика станцияхои электрикии обии Товоксой, Октеппа, Оккавок, Кибрай, Офтоб, Кутбозсув ва гайра сохта ба истифода дода шуданд. Дар натича истехсоли кувваи электр дар республика аз 1940 миллион мураббаъ-соати соли 482 дар соли 1945 ба 1.187 миллион мураббаъ соат расид. Дар солхои чанг дар республика ба тараккиёти саноати сузишворй диккати калон дода мешуд.

Конхои кухнаи нефту ангишти республика васеъ карда шуданд, шахтахои Ангрен, Шаргун, Кизил Хиё ва дигар шахтахои нав кушода, ба кор андохта шуданд. Комбинати металлургии Бекобод, ки дар байни корхонахои саноатие, ки дар мохи марти соли 1944 дар республикаи мо сохта шуда буд, пешеаф буд, махсусан мухим буд.

Дар солхои чанг дар шахри Олмалик кони мис ёфт ва ба кор андохта шуд, дар шахрхои Чирчик ва Ко-кон корхонахои калони саноати химия сохта шуданд. Инчунин, дар ин солхо дар бобати тараккй додани сохахои бофандагй, пойафзоли сабук ва саноати хурокворй ва наклиёт бисьёр корхо ба чо оварда шуданд. Дар натича дар солхои 1941—1945 дар республика 280 корхонаи нави саноатй сохта ба истифода дода шуд. Дар натича дар соли 1945 назар ба соли 1940 хачми умумии махсулоти саноат дар Узбекистон 7 баробар афзуд, ба фронт хачми зиёди махсулоти саноати харбй фиристода шуд.

Саноати республикаи мо дар солхои чанг ба фронт 2090 самолёт, 17342 двигатели авиационй, 2318 миллиону 000 хазор бомбаи авиационй, хамин кадар миномёт, 22 миллион мина, 560 хазор снаряд, кариб 1 миллион граната, 330 хазор поезди зирехдор, 5 хазор парашют ва дигар лавозимот дод. махсулот.

Чунон ки мо дар ибтидои маърузаи худ кайд намудем, дар 5 мохи аввали чанг кушунхои Германияи фашистй 1941 миллион километри мураббаъ замини мамлакатро ишгол карданд, ки дар он то мохи июни соли 75 1,5 миллион нафар одамон зиндагй мекарданд. (194 миллион шумораи хеле калон буд, агар ба назар гирем, ки ахолии Иттифоки Советй дар арафаи чанг 75 миллион нафар буд).

Дар ибтидои чанг кисми зиёди территорияи калоне, ки душман ишгол карда буд, районхои истехсолии хочагии кишлок буданд.

Бинобар ин дар кори бо озукаворй, либос, корхонахои саноатй бо ашьёи хом таъмин намудани ахолии мамлакат, фронт душворихои калон ба амал омаданд.

Мехнаткашони дехоти Узбекистон ахамияти ин вазъияти душвори мамлакатро дарк намуда, фаъолияти худро аз нав дида баро-мада, ба таъмини махсулоти хочагии кишлок, ки дар солхои чанг ба мамлакат эхтиёч дошт, диккат доданд.

Аммо ин осон набуд. Дар натичаи чанг аз районхои марказй ба республика овардани трактору машина ва дигар техника катъ гардид, кисми асосии кувваи корй дар хочагии кишлок ба фронт рафт (30 фоизи колхозчиён ба фронт рафтанд). , кишлок бо нурй ва сузишворй суст таъмин будани хочагй душворихои калон ба амал овард.

Республика пеш аз чанг асосан ба пахтакорй махсус гардонда шуда буд, хозир дар баробари пахтакорй дигар сохахои хочагии кишлокро низ тараккй дода, ба фронт ва ахолй ба микдори зиёд галла, лаблабуи канд, пилла, мах-сулоти канд дихад. бо пахта.

Ичрои ин вазифахо ба ташкили истехсолоти хочагии кишлок катъитар ва чиддй муносибат карданро талаб мекард. Хаминро ба назар гирифта, аз моххои аввали чанг вазъияти кор дар хочагии кишлоки республика хеле вазнин гардид. Минимуми рузи мехнати хатмй дар колхозхо назар ба давраи пеш аз чанг 1,5 баробар зиёд карда шуд, барои бачагон аз синни 12-солагй минимуми рузи мехнат мукаррар карда шуд. Колхозчиён ва оилахои онхо, ки минимуми рузи мехнатро ичро накардаанд, ба суд кашида шуданд.

Мехнаткашони дехоти республикаи мо хам дар чунин шароити душвор ба зимма ухдадорихои баланд гирифта, су-поришхои харрузаи худро 1,5—2 баробар ичро карданд.

Дар солхои чанг ба шарофати диловарии мехнаткашони дехот дар республика иншоотхои нави обй сохта шуданд, заминхои нав кушода, майдонхои кишт васеъ карда шуданд. Аз чумла, дар ин солхо канали Тошкенти Шимолй, Чирчики Боло, Фаргонаи Шимолй, каналхои Сокс-Шахимардон, Уч-Кургон, обанбори Косонсой сохта, ба об пур кардани обанбори Каттакургон шуруъ карда шуд.

Дар натичаи сохтмони ин иншоотхои обй танхо дар солхои 1942—1943 майдони замини обии республика 546 хазор гектар зиёд шуд. Натичаи хамин аст, ки республика дар соли 1942 назар ба соли 1940-ум 45 фоиз зиёд галла дод.

Вале бояд гуфт, ки дар солхои чанг хам республикам мо райони асосии пахтасупории мамлакат буд. Аз чумла, республика дар бобати конеъ гардондани талаботи фронт ба ин махсулот бояд чои асосиро ишгол мекард. Дехконони республика инро ба назар гирифта, дар соли 1941 супориши давлатии пахтатайёркуниро ичро карданд. Дар худи хамон сол ба давлат 1645 хазор тонна ё назар ба соли 7-ум 1940 хазор тонна зиёд пахта супурда шуд. Инчунин дар соли 200 назар ба соли 1941-ум 1940 баробар галла супурда шудааст.

Мехнаткашони дехоти республикаи мо хам дар солхои охири чанг шучоат нишон дода, диловарона мехнат карданд. Дар ин солхо «Хама чиз барои фронт, хама чиз барои галаба!». тахти шиорхо кор кардан барои дехконони мо анъана шуда мондааст. Онхо ба зимма ухдадорихои сол аз сол зиёд шуда, харакати «даххазоркило-граммчиён» ва «понздаххазоркилограммчиён»-ро вусъат дода, ба кор шуруъ намуданд.

Албатта, чунин кор на-тичахои мусбати худро надод.

Дар солхои 1944—45, гарчанде дар солхои чанг барои саноат душворихои калон ба амал омада буданд, дар бобати ба давлат супурдани пахта ва дигар махсулоти хочагии кишлок натичахои баланд ба даст оварда шуданд.

Дар соли 1944 республикам мо плани солонаи истехсоли пахтаро пеш аз мухлат ичро карда, ба давлат 820 хазор тонна пахта дод. Ин назар ба соли 1942-йум 325 хазор тонна зиёд буд. Дехконони мо хануз дар соли 1945 плани истехсоли пахтаро пеш аз мухлат 100 фоиз ичро карданд.

Чунончи, мехнатдустони хочагии кишлоки Узбекистон дар солхои чанг ба мамлакат 4 миллиону 806 хазор тонна пахта, 1 миллиону 282 хазор тонна галла, 159 хазор тонна гушт, 54,1 хазор тонна мева ва дигар махсулоти хочагии кишлок доданд. галаба.