ТҮРКИЯ 1918-1939 жж

ДОСТАРЫМЕН БІРГЕ АКЦИЯ:

ТҮРКИЯ 1918-1939 жж

ЖОСПАР:

1. Бірінші дүниежүзілік соғыс және Түркия.

2. Түркия Республикасының ішкі саясаты.

3. Сыртқы саясат.

Түркия Бірінші дүниежүзілік соғыстан жеңіліске ұшыраған ел ретінде шығып, үлкен шығынға ұшырады. 4 жыл ішінде 500 мың адам қайтыс болды, 800 мыңнан астам адам мүгедек болды. Антанта әскері 1918 жылы қарашада елдің астанасы Стамбулды басып алды. 1919 жылдың аяғында Түркия Ұлы Ұлттық Мәжілісіне сайлау өтіп, кемелдікшілер жеңіске жетті.

TVMM 1920 жылы 23 сәуірде Мұстафа Кемал Ататүрікті мемлекет басшысы етіп сайлады. Осылайша Ыстамбұл қаласында екі билік, сұлтан билігі, Анкарада губернаторлар билігі орнады.

1920 жылы 10 тамызда Антанта елдері n сюита үкіметімен Севр келісіміне қол қойды. Шарт тәуелсіз Түркия мемлекетін іс жүзінде тоқтатты. 1921 жылы 20 қаңтарда азаматтар Түркияның уақытша Конституциясын қабылдады. Түркия үшін қиын жағдайда 1921 жылы 16 наурызда түрікмендер Кеңестік Ресеймен достық, бауырластық келісімге қол қойып, көмек алды.

Ұлт-азаттық соғыс 1922 жылы қазанда жеңіспен аяқталды. 1 қарашада сұлтандық билігі тоқтатылды. 1923 жылы 29 қазанда Түркия республика болып жарияланды. 1923 жылы 24 шілдеде Антанта елдері Лозанна конференциясында тәуелсіз Түркия Республикасын мойындады. 1924 жылы халифат жойылды.

Түркия үкіметі шетелдік меншікті мемлекет меншігіне айналдыру және мемлекет қаржысын экономикаға салу саясатын жүргізе бастады. 1923 жылы қазанда астана Стамбулдан Анкараға көшірілді. Дін мемлекеттен бөлініп шықты. Вакфтың мүлкі жойылды. Білімге таза 4 университеттік реңк берілді. Діни оқу орындары жабылды. Зайырлы сот енгізілді. 1924 жылы 20 сәуірде Республиканың бірінші Конституциясы қабылданды. Зайырлы заңдар енгізілді. Конституция мен заңдарда еуропалық өмір салтына рұқсат етілді. Араб әліпбиі латын әліпбиіне ауыстырылды. 1931 жылы тұтынушылар жаңа бағдарлама қабылдады. Бұл жерде партия елтаңбасы 6 қанатты, яғни Түркия республикалық, ұлттық, халықтық, мемлекетшіл, зайырлы, революциялық мемлекет ретінде сипатталды.

1926 жылы Италиямен, 1930 жылы Германиямен сауда келісіміне қол қойылды. АҚШ сыртқы саудада Түркияға да көбірек көңіл бөле бастады. 1932 жылы шілдеде Түркия Ұлттар Лигасына қабылданды. Фашистік Германия Түркияға үлкен қызығушылықпен қарай бастады. Бұл оқиға және Италияның Эфиопияға басып кіруі Ұлыбританияны Түркияға деген көзқарасын өзгертуге мәжбүр етті.

1936 жылы шілдеде Монтре келісіміне сәйкес бұғаздарды бақылау Түркияға қайтарылды. Ұлыбритания неміс ықпалының күшеюіне жол бермеу үшін Түркияға көп мөлшерде әскери техника мен қару-жарақ сата бастады. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Түркия бейтарап қалды.

1943 жылы 2 ақпанда Сталинград түбінде неміс әскерінің жеңілуі Түркияның болашақ саясатына әсер еткен жоқ. Мысалы, 1944 жылы тамызда Түркия Германиямен дипломатиялық қатынасын үзді. Сонымен бірге АҚШ, Ұлыбритания, Франциямен жақындаса бастады. Бұл жақындасу 1945 жылы ақпанда Германияға қарсы соғыс жариялауға әкелді. Бірақ Түркия соғысқа қатысқан жоқ.

Бақылау сұрақтары.

         1 Түркия Республикасы қашан құрылды?

2. Камал Ота Түрік деген кім?

3. Камал Ота Түрік саясатының шектеулері қандай болды?

                                              

Негізгі сөз тіркестері.

1. TBMM – Түркия Ұлы Ұлттық Мәжілісі – заң шығарушы орган.

2. 1920-1922 жылдардағы Севр келісіміне қарсы ұлт-азаттық қозғалыс жалғасты.