1918-1939 жж. Латын Америкасы елдері.

ДОСТАРЫМЕН БІРГЕ АКЦИЯ:

1918-1939 жж. Латын Америкасы елдері.

ЖОСПАР.

1. Бірінші дүниежүзілік соғыстың Латын Америкасы елдеріне әсері.

2. Әлемдік экономикалық дағдарыстың Латын Америкасына әсері.

3. Ұлы державаның Латын Америкасы үшін күресі.

         Бірінші дүниежүзілік соғыс Латын Америкасы елдерінің өміріне үлкен әсер етті. Сондықтан бұл елдердің экономикасы қарқынды өсе бастады. Бұған бірінші дүниежүзілік соғысқа қатысқан елдерде Латын Америкасы елдерінен шикізат пен ауыл шаруашылығы өнімдеріне сұраныстың артуы себеп болды. Екіншіден, соғыстың кесірінен Еуропадан әкелінетін дайын өнім күрт азайды. Бұл Латын Америкасы елдеріндегі өңдеу өнеркәсібін арттырды.

         Егер 20 жылдарға дейін Ұлыбритания Латын Америкасына инвестиция салуда бірінші орында болса, 20-жылдардың аяғында жағдай түбегейлі өзгерді. АҚШ бұл көрсеткіш бойынша Ұлыбританияны басып озды. 30 жылдардың аяғында АҚШ-тың ірі компаниялары мұнда өздерінің үстем жағдайын орнатты.

         Латын Америкасы елдеріндегі саяси өмір басқаша болды. Экономикалық жағынан артта қалған елдерде республикалық жүйе ресми түрде жарияланғанымен, іс жүзінде оларда авторитарлық және диктаторлық режимдер орнады. Кейбір мемлекеттердің конституциясы биліктің өкілді органының құқықтарына кепілдік бергенімен, билік сол немесе басқа олигархияның қолына шоғырланды.

         Экономикасы салыстырмалы түрде дамыған елдерде (Аргентина, Чили және Уругвай) соғыстан кейін консервативті-олигархиялық жүйе либералдық-демократиялық күштерге жол беруге мәжбүр болды.

         Әлемдік экономикалық дағдарыс (1929-1933) Латын Америкасы елдерінің экономикасына үлкен кері әсерін тигізді. Себебі, бұл елдердің экономикалық дамуы сыртқы нарыққа байланысты, сонымен қатар шетел капиталына тәуелді.

         1930 жылы Аргентинада әскери төңкеріс болып, реформатор әмір И.Иригойеннің үкіметі құлатылып, Бразилияда кофе олигархиясының билігі құлады. Чили мен Кубадағы диктатура аяқталды. Колумбияда 1930 жылы консервативті олигархияның орнына либералдық реформаторлар билікке келді.

         30 жылдардан бастап фашистік блокқа кіретін елдер – Германия, Италия, Жапония да Латын Америкасында өз ықпалын орнатуға тырысты. Неміс инвестициясы Аргентина, Бразилия, Чили және Парагвай экономикасына орналастырылды. Алайда неміс фашистері тек сауда-экономикалық қарым-қатынастармен шектелген жоқ. Олар бұл өлкеде де фашистік ұйымдар құруға тырысты. Олар осы ниетін жүзеге асыру үшін Латын Америкасында тұратын неміс иммигранттарына сүйенді. Ең ірі елдер - Аргентина мен Бразилия - Латын Америкасындағы фашизм экспансиясының негізі болуы керек еді.

         Алайда фашистер өз мақсаттарына жете алмады. Мұның себебі Германия мен оның одақтастарының осы аймақтағы АҚШ пен Батыс Еуропаның басқа қарсыластарын ығыстырып шығаруға жеткілікті экономикалық күшінің жоқтығы болды.

         Бразилия – Бірінші дүниежүзілік соғысқа қатысқан елдердің бірі. Атап айтқанда, 1917 жылы 26 қазанда АҚШ-тан кейін Германияға соғыс ашты.

         Бразилия экономикасының қарқынды дамуы ұзаққа бармады. 1920-1921 жылдары оның экономикасында дағдарыс орын алды. Экспорттық өнімдердің бағасы күрт төмендеді. Мысалы, 1919 жылы бұл көрсеткіш 9,5 цент болды.

         Сонымен бірге елдегі ішкі саяси жағдай да шиеленісе түсті. Президент С.Бернардис (1922-1926) тұсында елде диктаторлық режим орныға бастады.

         1930 жылы қазанда билеуші ​​топтармен тығыз байланыста болған әскерилер бағаны көтерді. Елде Дж.Варгас диктатурасы орнады және диктатура елдің 1891 жылғы Конституциясын жойды.

         1935 жылы еліміздің прогрессивті күштері фашизмге қарсы біртұтас халықтық майдан құруға қол жеткізді. Бұл майдан «Халық майданының жалпы бразилиялық ұйымының ұлттық-азаттық альянсы» деп аталды.

         1937 жылы 10 қарашада Дж.Варгас Конгрессті таратады. Ол 1934 жылғы Конституцияның күшін жойып, елде өзінің жеке диктатурасын орнатты. Варгас режимі 1945 жылға дейін билік етті.

         Бірінші дүниежүзілік соғыс нәтижесінде еуропалық экспорттың төмендеуіне байланысты Аргентинаның ұлттық экономикасы қарқынды дами бастады. Аргентина бидай экспорты бойынша дүние жүзінде екінші (Канададан кейін) және ет өнімдерінің ең ірі экспорттаушысы.

         Алайда Бразилиядағыдай Аргентина экономикасының өсімі ұзаққа созылмады. 1920-1921 жылдардағы экономикалық дағдарыс ел экономикасына үлкен шығын әкелді.

         Атап айтқанда, үкімет еңбек заңнамасы саласына елеулі өзгерістер енгізді. Мысалы, 8 сағаттық жұмыс күні, аптасына 1 демалыс күні, қызметкерлерге демалыс беру, ең төменгі жалақы мөлшері енгізілді.

         И.Иригойен (1927-1928) 1930-XNUMX жылдардағы президенттік сайлауда жеңіске жетті.

         1930 жылы 6 қыркүйекте генерал Хосе Ф.Урибуру басшылығымен мемлекеттік төңкеріс болды. Ф.Урибури өзін уақытша президент деп жариялады. Жаңа үкімет ел конгресін таратып, 8 сағаттық жұмыс күнін жойды.

         1931 жылы қарашада президенттікке тағы бір генерал – П.Юсто (1932 – 1938) ұсынылып, жеңіске жетті. Жаңа үкімет елде ереуілдерге тыйым салатын және қоршау жағдайын жариялайтын заңдарды жүзеге асырды.

         Сыртқы саясатта Ұлыбританиямен жақындасу жолы қолданылды. Сонымен бірге ол Америка Құрама Штаттарына тәуелді болудан аулақ болуға, Америка Құрама Штаттарының Латын Америкасындағы ықпалының күшеюіне жол бермеуге тырысты.

         1917 жылы 5 ақпанда Мексикада демократиялық конституция қабылданды. Атап айтқанда, Конституция жерді, жер асты байлығын, суды мемлекеттік меншік деп жариялады. Шет мемлекеттермен және шетелдік монополиялармен жасалған жалдау шарттарын қайта қарау белгіленді.

         Конституция 8 сағаттық жұмыс күнін, ең төменгі жалақыны, кәсіподақ пен ереуілге шығу құқығын жариялады. Мексика экономикасында британдық және американдық монополиялар орнықты. 1938 жылы Мексиканың мұнай экспорты екі есе қысқарды.

         Ұлыбритания Мексика үкіметіне күшті ноталар жіберді. Бұған жауап ретінде Мексика 1938 жылы мамырда Ұлыбританиямен байланысын үзді.

         Куба бірінші дүниежүзілік соғысқа қатысқан елдердің бірі. Ол 1917 жылы 17 сәуірде Германияға соғыс жариялады. Алайда оның дүниежүзілік соғысқа қатысуы символдық болды.

         Соғыс жылдарында Куба экономикасы да дамыды. Бұл соғысқа байланысты Еуропада қант өндірісі мен экспортының артуына әкелді. Егер 1913 жылы – 2,4 млн. тонна қант өндірілсе, бұл көрсеткіш 1919 жылы 4 млн. Ол бір тонна лақтырды.

         Алайда 1920 жылдан бастап жағдай күрт өзгерді. Еуропадағы қант өндірісінің артуы кубалық қантқа сұранысты күрт төмендетті.

         1917 жылы ақпанда АҚШ өзінің әскери күштерін Гуантанамо, Сантьяго және басқа да маңызды әскери нысандарға орналастырды. 1917 жылы шілдеде көтеріліс басылды.

         Осылайша, Кубаны Америка Құрама Штаттары тиімді басып алды және бұл 1922 жылға дейін жалғасты. Сонымен бірге Кубаның АҚШ-қа қаржылық тәуелділігі арта түсті. Атап айтқанда, 1929 жылы АҚШ-тың Кубаға салған инвестициясы 1,5 млрд. Долларды құрады. 800 млн. доллар қант өнеркәсібіне орналастырылды.

         1933 жылы Эмир Х.Мачадо (1924-1933) өзінің диктатурасын одан әрі нығайту үшін конгресстен төтенше өкілеттіктер алды. Конституция 30 күнге тоқтатылды. Бірақ бұл шаралар күткен нәтиже бермей, елде жаппай ереуіл жалғасты.

         1933 жылы 5 қыркүйекке қараған түні Ф.Батиста мемлекеттік төңкеріс жасады. Ол елдің әскери күштерінің бас штабының бастығы болып тағайындалды. Гавана университетінің профессоры Сан Мартин президенттік қызметте болғанымен. Іс жүзінде билік Ф.Батистаның қолында шоғырланды.

Бақылау сұрақтары.

1. Бірінші дүниежүзілік соғыс Латын Америкасы елдеріне қалай әсер етті?

2. Латын Америкасының экономикалық және саяси өмірінде ұлы державалар қандай рөл атқарды?

3. Бразилияның ерекше дамуы қалай болды?

4. Кубаның дамуында АҚШ қандай рөл атқарды?

Негізгі сөз тіркестері.

         — нацистік блоктың кеңеюі.

         — Бернардидің президенттігі.

         — Варгас диктатурасы, мұнай өнеркәсібін ұлттандыру.