«Бабырды білеміз, білмейміз» тақырыпқа арналған мақала.
«Бобыр – біз үшін ұлы мәдениет, жоғары шығыстық әдеп пен этиканың символы».
И.Кәрімов.
Туған жерден жырақта, туған жерді аңсаған, туған жерге деген сүйіспеншілікпен отқа оранған, туған жерін жаудан қорғау жолында ерлікпен күрескен ержүрек, ұлы қолбасшы, мемлекет қайраткері, дарынды ақын, Бабурилер әулетінің негізін салушы, Темурид ханзадасы Захириддин Мұхаммед Бабырдың рөлін сомдайды. бай рухани және мәдени мұрасы бар ел тарихындағы маңызды рөл. Мемлекет қайраткері және қолбасшы ретінде көп уақытын ұрыстарда өткізген адам, оның жеке өмірі мен қызметі аса ауыр және қауіпті қоғамдық өмірінің ең қарбалас кезеңінде де шығармашылық жұмысқа уақыт таба білді. төңірегіне жылқы мен жаратылыстың адамдарын жинап, демеушілік жасап, жігерлендірді.
Өзбек халқының бай тарихи өткені мен ұлы ұлттық мұрасы бар. Біздің алтын мұраларымыздың бірі – Захириддин Мұхаммед Бабыр бабамыз жасаған «Бобурнома» атты патша еңбегі. «Бобурнома» шығармасы – өзбек, әлем әдебиетінің бірегей ескерткіші, тарихи естелік. Спектакльде 1494-1529 жылдардағы Орта Азия, Ауғанстан, Үндістандағы тарихи-саяси оқиғалар автордың өмірі мен саяси қызметімен тікелей байланысты. «Бобурнома» еңбегінде баяндалған оқиғалар үрдісі бойынша 3 бөлікке бөлінеді: Бобырдың Моварауннахры – 1494-1504; Ауғанстан-1504-1524; Үндістан 1524-1530 жылдар аралығындағы билік кезеңдерге бөлінген. «Бобурномада» келтірілген барлық мәліметтер, атап айтқанда, XV ғасырдың 80-90 жылдарындағы және XVI ғасырдың бірінші ширегіндегі Ферғана, Ташкент, Самарқанд, Гисар, Шағаниян және Солтүстік Ауғанстандағы саяси жағдай туралы хабарлар. егжей-тегжейлі және дәлдігі бойынша басқа әдебиеттерден түбегейлі.
Спектакльде қоғамдық ғылымдар, тарих, философия, құқықтану, дінтану, тіл білімі, география, жаратылыстану, мәдениеттану, егіншілік, бау-бақша және басқа да салаларға қатысты нақты әрі анық мәліметтер берілген., ғылыми негізделген тұжырымдар берілген. Спектакльде Бобырдың өзі генерал ретінде қатысқан бірнеше шайқас көріністері шебер суреттелген.
Бабыр Үндістанда өте аз уақыт, небәрі төрт жыл сегіз ай (1526-1530) болды. Ол «Бобурномада» Үндістанның табиғатын, ғажайыптарын, сән-салтанатын, кемшілігі мен кемшілігін суреттейді. Бабырдың Үндістанға келуі нәтижесінде қоғам дамуында кейбір өзгерістер (мысалы, өлген әйелді бірге тірідей жерлеу) орын алып, жаңалықтар енгізілді. Өйткені, Үндістанның мемлекет қайраткері Дж.Неру: «Бабырдың Үндістанға келуіне байланысты Үндістанда үлкен өзгерістер болды, сәулет пен мәдениетте, басқа салаларда тың өзгерістер болды» (Дж.Неру, «Үндістанның ашылуы») '', ,, Дүниежүзілік тарихқа көзқарас '').
«Бабырнамада» Бабырдың құрылысында жүздеген адамдар жұмыс істеді: Нечукким, «Зафарномада», Мулла Шариф Санган, Азар және Парсы, Үндістан және тағы басқа жерлерде Тимур мешітінің құрылысын асыра сілтеп жатқанда.Алты жүз сексен музыкант жұмыс істеген. Күн сайын менің ғимараттарымда және бір мың төрт жүз тоқсан бір музыкант күн сайын Оградағы (Агра), Сехрида және Биана мен Дилпурдағы ғимараттарымда жұмыс істеді.» «Ташкент 1993, 292-бет).
Бобырдың «Бобурнома» еңбегіндегі қалалардың этногенезі мен этнографиясы туралы мәліметтер де өте құнды, құнды. Мысалға,
,, Әндіжан халқының негізгі бөлігін түріктер құрайды. Әндіжан мен оның базарларында түрік тілін білмейтін адам жоқ. Халықтың тілі әдеби тілге жақын.
Исфара тұрғындарының барлығы сортты. Олар парсы тілінде сөйлейді.
Газни тұрғындары көшпелі халық және ауғандар. Кабулда және оның айналасында он бір және он екі тілде сөйлейді (Бобур, Бобурнома Ташкент, 1993).
Пьесада Бабыр ұлы ғалымдардың, жазушылардың, ақындардың, өнер қайраткерлерінің шығармаларын танып, «Бобурномада» жоғары бағалаған. Мысалы, А.Науаи, А, Джами, М.Ұлықбек....
Сондай-ақ автордың белгілі бір тарихи тұлғаларға дұшпандық танытқан Тимурид ханзадалары – Умаршайх, Сұлтан Ахмад, Сұлтан Махмұд, Бойсунғор Мирзо, Сұлтан Хусейн және басқалардың мінез-құлқы мен болмысына қатысты пікірлерімен де мәнді.
Ұлы тарихи тұлға ретінде Бобырдың тұлғасы Еуропа мен Америка шығыс тарихшыларының назарын аударды. «Бобурноманы» ағылшын тіліне аударған Эдвард Холден алдымен Бобырды атақты Юлей Цезарьмен салыстыруды қажет деп санайды: «Бабырдың мінезі Цезарьдікінен де сүюге тұрарлық». Маңдайына оның қасиеті жоғары адам деп жазылған.
Захириддин Мұхаммед Бабырдың балалық және жастық шағы туралы роман жазған Уильям Эрскин Бабырды Азия патшаларымен салыстыруға келетіндей сипаттайды: «Ешбір патша келмейді». , Бобурнома '' - Бабыр мұрасының гүлі. Захириддин Мұхаммед Бабырдың «Бобурномасының» жасалуы жалпыадамзаттық маңызы бар дерек көзі. Өйткені бұл ескерткіш парсы тіліне төрт рет, ағылшын тіліне төрт рет аударылған, тек бір ғана парсы қолжазбасы өте танымал, он үш қолжазба көптеген шағын суреттермен безендірілген, сегіз рет басылған, оннан астам ағылшын тіліндегі қысқа басылымдар жоғарыда айтылғандарды дәлелдеу үшін жеткілікті. пікір.
,, Тарихқа жүгінер болсақ, оның халық жады екенін есте ұстауымыз керек. Ессіз кемел адам болмайтыны сияқты, тарихын білмеген халықтың болашағы да жоқ» (И. Кәрімов, «Шығармалары»).
Захириддин Мұхаммед Бабырдың «Бобурномасын» зерделей отырып, біз жастар осындай үлкен әдеби мұрамыз бар екенін, ұлы бабаларымыздың ұрпағы екенімізді мақтан тұту керектігін түсіндім. Бабыр тұлғасының қайсарлық, қайсарлық, отанға деген сүйіспеншілік, мақтаныш, білімділік, талант сияқты шексіз қасиеттерін өз бейнемізден ашайық!
