Bu fazilatli sahobiyaning to‘liq ismlari Ummu Kulsum binti Uqba ibn Abu Muayt Abon ibn Zakvon ibn Umayya ibn Abdushshams ibn Abdumanof ibn Qusay al-Umaviy raziyallohu anhodirlar.
Alloh taolo O‘z kalomida o‘likdan tirikni chiqarishini, tirikdan esa o‘likni chiqarishini va’da qilgan. Ya’ni, goho noqobil ota-onadan solih farzandlar, goho esa solih ota-onadan noqobil farzandlar dunyoga keladi. Ne saodatkim, Ummu Kulsum raziyallohu anho dunyoda imon lazzatini totmay yashagan Uqba ibn Abu Muaytning soliha qizi edilar.
Uqba ibn Abu Muaytning ismi hech qachon yaxshi so‘zlar va maqtovlar bilan eslanmaydi. Buning sababi bor. U Allohning diniga va Payg‘ambariga qarshi chiquvchi, imkon topdi deguncha oyoqosti qilishga urinuvchi kimsa edi. Ayniqsa Rosululloh sollallohu alayhi vasallamga ozori qattiq kishilardan biri edi. U Sarvari koinot Ka’ba oldida sajda qilayotganlarida muborak bo‘yinlarini bosib turgan, boshqa safar namoz o‘qiyotganlarida to‘satdan kelib kiyimi bilan bo‘g‘gan, tuyaning qog‘anoqini (ichki a’zosi) yelkalarining o‘rtasiga tashlab, hamtovoqlari bilan miriqib kulgan badbaxt – Uqba ibn Abu Muayt edi. Lekin Allohning irodasi ila Uqbaning honadonida, tarbiyasida katta bo‘lgan qizaloq katta bo‘lgan sari otasiga o‘xshamas, uning badxulqini esa sira hazm qilolmas edi. Dili yorug‘lik tomon intilar, hamma qilgan ishni qilgisi kelmas, turli “olihalar”dan bezor bo‘lgan edi. U misoli tubanlik sahrosida unib-o‘sgan muattar gulga o‘xshardi…
Ummu Kulsum qalbi izlab yurgan osoyishtalik lahzalari yetib keldi. U imon halovatini, lazzatini tuydi. O‘zini eng baxtli inson deya his qildi. Shukronalar aytib Yaratganga bosh egdi…
Kunlar kelib musulmonlar Makkani tark etib, Madina sari ketar bo‘lganlarida Ummu Kulsum ular bilan yo‘lga chiqolmadi, to‘g‘rirog‘i chiqa olmasdi. Uni qattiqqo‘l akalari bor edi. Lekin, Islom ne’matini qadrlagan va dinning sharafi ostida o‘z qadrini ham bilgan bu fidokor ayol yolg‘iz o‘zi safar tadorigini ko‘rdi. Uyidagilariga Madinaga ketayotganini sezdirmaslik uchun yaqin bir yerga ketayotgandek tutdi o‘zini. Alloh va Rosulining muhabbatini eng yaxshi hamroh bilib, Madina sari qadamini tezlatdi. Yo‘lda xuzoalik bir kishi kimligini, qaerga ketayotgani so‘radi. Ummu Kulsum raziyallohu anho Rasululloh sallallohu alayhi vasallam huzurlariga borishni juda-juda istayotganini, biroq yo‘lni bilmasligini aytganda haligi xuzoalik: “Men seni kuzatib qo‘yaman!” dedi. So‘ng bir tuya keltirib, Ummu Kulsumni mindirdi-da, yo‘l boshlab ketdi. Yo‘l bo‘yi bir og‘iz gapirmas, indamay ketar edi. Qachon tuyani cho‘ktirsa, bir chetga borib turar, Ummu Kulsum raziyallohu anho pastga tushar edilar. U esa uzoqroqdagi daraxt soyasida dam olardi. Yana tuyaga minsalar, yuzini chetga burib turar, o‘girilib qaramasdi. Shu tarzda Madinaga ham yetib keldilar. Ummu Kulsum bu xuzoalikning yaxshiligini sira unutmadilar. Haqqiga duo qildilar.
Madina… Ha, bu Madina! Payg‘ambar qo‘nim topgan, do‘stlari kelib tushgan diyor. Yetti yil deganda Rasulullohni ko‘radi. Yetti yil deganda firoq oloviga suv sepadi. Sarosima xayollarni, dildagi alamlarni quvib chiqaradi… Mayli yetti yil keyin ularga yetishgan bo‘lsada, endi ortga qaytmaydi. Garchi “Hudaybiyya” sulhi tuzilgan bo‘lsa ham, garchi Makkadan kelgan musulmonlar Madinadan yana Makkaga qaytarilib yuborilayotgan bo‘lsa ham, Madinada qoladi. Qattiq iltimos qiladi. Zaifligini, alamlarga sabri dosh berolmasligini tushuntiradi… keyin Mumtahana surasidagi quyidagi oyatlar nozil bo‘ldi:
“Ey, mo‘minlar! Qachonki, sizlarga (Makka kofirlari tomonidan) mo‘mina ayollar hijrat qilib kelsalar, ularni imtihon qilib ko‘ringiz! Alloh ularning imonlarini (bor yoki yo‘qligini) yaxshiroq biluvchidir. Bas, agar ularning (haqiqatan) mo‘mina ayollar ekanini bilsangiz, u holda ularni kofirlarga qaytarmangiz! Bular (ular) uchun halol emas va ular bular uchun halol emasdir.” (Mumtahana, 10)
Bu qanday bir baxt. O‘zi haqida oyat tushsa-ya!
Ummu Kulsumning hali boshlari ochiq, Makkada oila qurmagan edilar. Birinchilardan bo‘lib Zayd ibn Horisa sovchi qo‘ydilar va nikohlariga oldilar. Oradan bir muddat o‘tib taloq qildilar. So‘ng Abdurrahmon ibn Avf uylandilar. Ular Ibrohim va Hamid ismli ikki o‘g‘il ko‘rdilar. Abdurrahmon ibn Avf vafot etgach, Amr ib Oss raziyallohu anhu o‘z xonadonlariga beka qildilar. Umrlarining oxirigacha Amrning rafiqasi bo‘lib qoldilar. Taqdir hukmi ularni Ali raziyallohu anhu xalifalik qilgan yillarda ayirdi. Amr suyukli umr yo‘ldoshini foniy dunyodan boqiy dunyoga kuzatarkan: “Alvido, Ummu Kulsum…” deya ko‘zlari namlanib qolgan edi.
