IP manzil (o’qilishi (ay-pi adres) ingilizcha Internet Protocol)- Qurilmaning tarmoqdagi takrorlanmas virtual adresidir.
Internet va lokal tarmog’idagi qurilmalar bir-biri bilan IP protokoli orqali bir-birini IP adreslariga ma’lumot junatish orqali aloqa qilishadi. Bu aloqaning o’ziga yarasha qonun qoidalari bor va shu qonun qoida asosida bir IP manzil ikkinchi IP adresga xabar(paket) jo’natadi va shu qonun qoida protokol deyiladi.
Bu takrorlanmas ip manzil qurilmada (komputer/router(marshrut)/..) emas balki tarmoq interfeysida bo’ladi.
IP adreslarning xozirda ikki avlodi mavjud. 1.IPv4 (Internet prtocolining to’rtinchi avlodi). 2.IPv6 (Internet prtocolining oltinchi avlodi). IPv4 adres 32 bitdan tashkil topgan bo’ladi. Bitlar ikkilik sanoq tizimida 0 va 1 larni ifodalaydi. Demak IP manzil 32 ta 0 va 1 larning ketma-ketligidan tashkil topgan bo’ladi. Ikkilik ko’rinishda 11111111 11111111 11111111 00000000 bunday ko’rinishda yoziladi. Biz uchun bunday holatda o’qish qiyinchilik va tarmoqda chalkashlik xosil qiladi ya’ni eslab qolish yoki biron bir sonni noto’g’ri kirgazish. O’zimiz uchun qulay bo’lishi uchun o’nlik sanoq tizimiga o’tkazib foydalanamiz.
32 bitlik adreslar sxemasida 4 mlrd dan ortiq ip larni tuzush mumkin.
IPv6— yangi avlod hisoblanib, ipv4 dan farqli ravishda keng imkoniyatga ega. IPv6 128 bit dan tashkil topgan bo’ladi. IPv6 ning ko’rinishi quyidagicha fe80:0:0:0:200:f8ff: fe21:67cf. Manzillar ikki nuqta bilan ajratiladi. Bu ip manzillar facebook.com va shunga o’xshash mashxur saytlarga o’rnatilgan.
Biz manzillarni o’nlik sanoq tizimida ishlatganimiz bilan tarmoq interfeyslari IP manzilni ikkilik ko’rinishi bilan ishlaydi. Shunda IP manzilning har-biri 8 bitdan iborat bo’lgan to’rtta oktetlardan tashkil topgan sonlar to’plami bo’ladi. Undagi har-bir bit o’z qiymatiga ega bo’ladi. IP manzil kiritilishini quyidagi turlari mavjud 1.Static 2.Dinamic
Static ip manzillar foydalanuvchiga o’zgarmas ip manzil beradi. Masalan sayt yoki biron bir server va hakozolarning egasi bo’lsangiz.
Dinamic ip manzillar esa o’zgaruvchan ip manzillar degani. Bu degani ip manzillarni boshqa kompyuterniki bilan bir xil bo’lib qolishidan himoyalaydi. Chuqurroq kiradigan bo’lsak, masalan internet pravayderining 4000 ta foydalanuvchisi bor, lekin real vaqtda 1000ta foydalanuvchi ishlaydi. Demak 1000 ta ip manzil yetadi degani va tarmoq administratorining vazifasini yengillashtiradi. Dinamic ip manzil bir martda beriladi kompyuterning tarmoqqa qayta kirganda unga yangi ip manzil beriladi. Bu degani, tarmoqqa ulangan har bir kompyuter, qayta ulanishni amalga oshirganda, har gal har xil IP manzil oladi.
IP manzillar tarmoqda foydalanishiga ko’ra ikki xil buladi. 1.global (real, beliy, oq) 2.local (seriy)
Lokal ip manzillar global tarmoqda ishlatilmaydi va bu ip manzillarga global ip manzil orqali kirib bo’lmaydi va xavfsizlik ta’minlanadi. Quyida lokal manzillarning ro’yxati keltirilgan, ular cheklangandir.
Qolgan barcha ip manzillar glabal tarmoqda foydalaniladi.
Kompyuterimizning IP manzilini aniqlash uchun Windows da ПУСК=>Выполнить..=>CMD=>IPCONFIG
Windows IP Configuration.
ОС Unix da, o’zining IP manzilini bilish uchun, buyruqlar satrida ipconfig buyrug’ini terib bilish mumkin.
Domen nomidagi IP manzilni nslookup buyrug’i orqali bilish mumkin.
Kompyuterlar internet orqali bir-biri bilan bog‘langanda, ular raqamli kodlardan foydalangan holda raqamli xabarlarni jo‘natish va qabul qilish ammalarini bajaradi. Hozirda foydalanilayotgan IP-manzillarning eng ko‘p uchraydigan turlari, odatda, nuqtalar bilan ajratilgan to‘rtta raqam orqali ifodalanadi, masalan, 127.0.0.1 kabi. Bu maxsus IP-manzil bo‘lib, undan qurilmalarni test qilish va boshqa maqsadlarda foydalaniladi. Internet provayderlardagi kompyuterlar va boshqa qurilmalar, masalan, uy, ofis routerlari kabi qurilmalar IP-manzilga ko‘ra xabarlar almashadi.Odatda, IP-manzilni internet servis provayderi (ISP) taqdim etadi. ISP tarmoqdagi mobil qurilmalarni tarmoqqa ulovchi tashkilot hisoblanadi. O‘xshash IP-adreslarni klasterlash axborot almashuvini soddalashtiradi, shuning uchun, tarmoqqa ulangan qurilma IP-manzilidan o‘sha qurilma qayerda joylashganini taxminan aniqlash mumkin bo‘ladi. Kompaniya tarmog‘ida IP-adres ma’lumoti bilan ma’lum bir kompyuter ofisning qayerida joylashganini bilib olishingiz mumkin. Xuddi shunday, internet provayder tarmog‘ida, bu ma’lumot kompyuterning geografik joylashuvini aniqlab bera oladi.
IP-manzil qanday topiladi?
Ma’lum bir IP-manzilni qaysi ISP taqdim qilganini aniqlay oladigan bir qator ma’lumotlar bazalari mavjud. Ushbu bazalar, shuningdek, ma’lum IP-adresdan foydalanayotgan kompyuter taxmiman qayerda joylashganini aniqlay oladi. Ba’zi kompaniyalar bu ma’lumotlardan foydalanib, ma’lum hudud/mamlakat aholisiga maqsadli reklamalar taqdim qila olishi yoki o‘sha hududda amalda bo‘lgan tilda servis ko‘rsatishi mumkin.Bu turdagi ma’lumotlarni bepul beradigan bir necha IP-manzil kuzatuv ma’lumotlar bazalari mavjud. Buning uchun, ma’lumotlar bazasidagi qidiruv bo‘limiga IP-manzilni kiriting va qanday geografik ma’lumot mavjud ekanligini bilib oling.
IP-manzilni kuzatishda cheklovlar
Agar siz internet provayderning ichki ma’lumotlar bazasiga kirish imkoniga ega bo‘lmasangiz, aksariyat hollarda IP-mazil yordamida kimningdir joylashuvini aniq-tiniq bila olmaysiz. Ba’zi hollarda odamlar IP-manzil xaritalash ma’lumotidan biror shaxsni jinoyatda ayblash va boshqa bir noma’qbul ishlarni olib borishadi. Bunda ular aniqlagan xaritalash ma’lumotlari noto‘gri bo‘lib ko‘pincha aybsiz odamlarga duch kelishadi. Agar sizdagi IP-manzil haqiqatan jinoyatga qo‘l urgan shaxsniki bo‘lsa, vaziyatni sinchkovlik bilan o‘rganing va mahalliy politsiya yoki advokatga murojaat qiling. Mutasaddilar internet provayderdan qonuniy ravishda IP-manzil haqida ma’lumot olib, vaziyatga oydinlik kiritish uchun sizga yordam berishadi.
Notog‘ri IP-mazil ma’lumotidan ehtiyot bo‘ling
Muayyan hududda joylashgan IP-manzillardan ushbu joyda bo‘lmagan kishi foydalanishi mumkin. Bunga virtual maxfiy tarmoq (VPN) yordamida tarmoqni boshqa serverga yo‘naltirish orqali erishiladi. Xakerlar ham IP-maznilini o‘zgartirib ish qiladi. Bunday hollarda IP-manzilning geografik joylashuvini aniq topgan bo‘lsangiz ham, u adresdan foydalanayotgan odam, aslida, ming-minglab kilometr masofada bo‘lishi mumkin.
Kkompyuter fayli mezbonlar xaritalarni aks ettiradigan operatsion tizim fayli xost nomlari ga IP-manzillar. Bu Oddiy matn fayl. Dastlab HOSTS.TXT nomli fayl qo’lda saqlanib, fayl almashish orqali mavjud bo’lgan Stenford tadqiqot instituti uchun ARPANET a’zo tashkilotlarning qo’shilishi uchun qo’shilgan xost nomlari va xostlarning manzilini o’z ichiga olgan a’zolik. The Domen nomlari tizimi, birinchi marta 1983 yilda tasvirlangan va 1984 yilda amalga oshirilgan,[1] nashr jarayonini avtomatlashtirdi va tez sur’atlar bilan o’sib borayotgan tarmoqda bir zumda va dinamik ravishda kompyuter nomini echishni ta’minladi. Zamonaviy operatsion tizimlarda xostlar fayli muqobil nomlarni echish mexanizmi bo’lib qolmoqda, ko’pincha kabi ob’ektlarning bir qismi sifatida sozlanishi Ismni almashtirish tugmasi yoki asosiy usul sifatida, yoki orqaga qaytish usuli sifatida.
ARPANET, ning salafi Internet, tarqatilgan xost nomlari ma’lumotlar bazasi yo’q edi. Har bir tarmoq tuguni tarmoq tugunlarining xaritasini kerak bo’lganda saqlab turdi va ularga tizim foydalanuvchilari uchun esda qolarli ismlarni tayinladi. Tarmoqdagi berilgan tugunga barcha havolalar bir xil nomdan foydalanilishini ta’minlash uchun hech qanday usul yo’q edi va avtomatik ravishda nusxasini olish uchun boshqa kompyuterning xost fayllarini o’qish imkoniyati mavjud emas edi.
ARPANET-ning kichik hajmi ma’muriy yukni to’g’ri ushlab turishi uchun xost fayllarini to’g’ri ushlab turardi. Tarmoq tugunlari odatda bitta manzilga ega va ko’plab nomlarga ega bo’lishi mumkin. Mahalliy hudud sifatida TCP / IP kompyuter tarmoqlari mashhurlikka erishdi, ammo xost fayllarini saqlash tizim ma’murlariga katta yuk bo’lib qoldi, chunki tarmoqqa va tarmoq tugunlari tizimga chastotasi ko’payib boraverdi.
Faylning format spetsifikatsiyasi kabi standartlashtirish bo’yicha harakatlar HOSTS.TXT yilda RFC 952va tarqatish protokollari, masalan, ta’riflangan xost nomi serveri RFC 953, bu muammolarga yordam berdi, lekin xost fayllarining markazlashgan va monolitik xususiyati oxir-oqibat tarqatilgan fayllarni yaratishni talab qildi Domen nomlari tizimi (DNS).
Ba’zi eski tizimlarda fayl nomlangan tarmoqlar tarmoq nomlarini o’z ichiga olgan xost fayllariga o’xshash funktsiyalar mavjud.
