Әлемдегі идеялар мен ақпараттарды таңдау және таңдау жастардың қолында. Бұл бостандық адамға осындай тәуелсіздікке үйреткені жақсы, сонымен қатар жастардың адасушылықтары бар.
Жас болған жақсы. Бірақ бұл қиын. Әсіресе жас жазушы болу қиын. Себебі өзіңді де, өзгені де тәрбиелеу керек. Жас болу қиын. Барлығы сізге кеңес беріп отырғандықтан ғана емес, сонымен қатар сіз жас болғандықтан, қиын, жастардың жұмысы, жауапкершілігі ауыр: сіз оқып, мұғалімдерден үйренуіңіз керек, алдыңғы ұрпақ жасаған барлық білімдер мен дағдыларды игеруіңіз керек, көпшілігі маңыздысы - шеберлерді қуып қана қоймай, өтіп кету, олар жасаған қазынаға бір нәрсе қосу. Әйтпесе, алға жылжу болмайды. Кейде оқушы мұғалімнен өткеніне таң қалады, бұл дұрыс емес. Егер сіз мұғалім болмасаңыз, шәкірт болудың мәні неде?! Егер оқушылар мұғалімдерден өтпесе, прогресс тоқтайды емес пе? Ұрпақтан ұрпаққа өту мағынасы жоқ. Егер ақсақал жастарға «Бізден озба, өз орныңды біл!» Десе. бұл абсолютті қателік болар еді. Абдулла Қаххор өзінің «Талант - халықтың меншігі» атты мақаласында кейбір ақсақалдарды ғана емес, ескі дәстүрді догмаға айналдырып, батылдығын тежеген кейбір жастарды сынға алады. «Сыйластықпен сәлем айтыңыз, егер сізге жұмыс керек болса, жүріңіз», - деді Абдулла ака.
Бақытымызға орай, біздің қарияларымыздың барлығы дерлік жастардың батыл ұмтылысына қуанады, қарттар жасай алмайтын нәрселерді жасауға тырысады. Біздің мұғалімдер де, Жазушылар одағы да жастардың әдебиетімізге қосқысы келетін барлық шығармашылық сынақтарын, батыл ұмтылыстары мен жаңалықтарын шын жүректен қолдайды.
* * *
Әдебиет дегеніміз - қызғана қарайтын даңқ бағы емес, немесе жай ғана көптеген дәрежелерде айналысатын мамандық емес. Әдебиетке адамның өмір бойғы күйігі кіреді. Әр пьесада жалын жанбаса, жазушының болмағаны жақсы. Жазу, менің ойымша, ең қызықты, ең құмар өмір. Бұл жағдайда іс-әрекеттің нәтижесі - бұл жұмыстың өзі ғана емес, сонымен қатар процесс, зерттеу процесі, ізденіс, өмірді өзі іздеу. Әр уақытта сіз өзіңізге және оқырманға жаңа әлем ашуға тура келеді. Жариялау процесі үздіксіз; қанша әдебиетші болса, сонша жазушы; өмір қиындығының мәнін әркім өздігінен іздейді, әркім өз жүрегінде қайнайды, өзінің шабытын, құмарлығын ұсынады. Аз сөйлеу үшін ол көп білуі, көп нәрсені көруі, оқиғаларды, өмірбаяндарды, фактілерді, сезімдерді, ойларды, психологияны білуі керек. Инженердің немесе академиктің білуі қажет емес салалары бар. Жазушының ондай өрісі жоқ. Автордың өмірлік тәжірибесі, өмірбаяны - алтын қор. Ол оны қазірден бастауы керек.
Жастардағы білім көзі, Қартайған кезде уақыт өткізіңіз!
Хазірет Науаи мұны бекер айтпаған. Кейінге қалдырудың қажеті жоқ. Адам қартайған сайын жұмсақ ұйықтағысы келеді, ыңғайлы отырғысы келеді, жай көлікпен жүруді, өзендерден өтуді, тауға шығуды, шөл далада серуендеуді қалайды.
Жазушы талантты болуы керек - мен талантты қайдан алуға болатындығы туралы кеңес бере алмаймын. Жазушы білімді, білімді, жоғары деңгейлі адам болуы керек. Сіз оны қайдан алуға болатынын білесіз, сіз өмір бойы оқуға тура келеді. Мен отыру керек және оқу керек деп алфавит бойынша жұмысты бастағым келмейді.
Жазушы көпті көрген, ащыны татқан, жақсы мен жаманды талдай алатын тәжірибелі адам болуы керек. Менің ойымша, бұл туралы біраз кідірту керек. Яғни, әңгіме автордың бейнесі туралы болып отыр. Мен кез-келген көркем туындыда бәрін біріктіретін және бүкіл шығармаға бояу қосатын «авторлық образ» болатынына сенімдімін. Белинский «Евгений Онегин» туралы да айтып, романдағы көркемдік орталығы - автордың бейнесі екенін айтты. Шығарманың деңгейі автордың деңгейінен аспайды. Автордың ләззаты, білімі, көзқарасы, жүрегі, көзқарасы, тәжірибесі - шығармаға таңбаланған. Кітап бұл жағынан өте субъективті. Демек, жазушы алдымен өзін халықтың өміріндегі белгілі, қажетті жерге қоя білуі керек. Адамдар өмірінің барлық қырларын - қиын да, жақсы да көрінетін жерге қоя білуі керек.
* * *
Дарындылықтың інжілдік сипатына тосқауыл болғанымен, таланттың жас кезінде өмірмен байланыстыруы қиын екені даусыз. Шамасы, өмірді білу, білу, мәнді өмір сүру - жеткіліксіз. Олар жұмысқа өздігінен ауыса алмайды. Дүниені көруден басқа, оны жазушының көзімен қабылдай білу, ұғыну, жүрек арқылы қағазға түсіру қажет. Әдебиеттің өмірлік мәнін игеру және шығармашылықты өмірмен байланыстыра білу өте маңызды.
Мен кітаптағы кейіпкерлерді қызғанбау керек, олар ауырмауы керек, олар келмеуі керек деп айтпаймын. Керісінше, бәрі маңызды; бірақ кейіпкердің өмірінде оны біздің қоғамның адамы ретінде дәріптейтін мәнді оқиғалар болуы керек.
* * *
Классика үйретеді: алдымен толтыру керек. Негізгі идея өзін толықтырады. Сізге ұнайтын болады. Сіз оны айтқыңыз келеді.
Мұндай ыңғайсыздықты, тілек, қатты қажеттілікті сезінбей жазуды бастауға болмайды.
Кез келген шынайы шығарманың өзіндік философиясы болады. Негізгі философиялық ой туындыны жазғанға дейін де, жазғаннан кейін де, жазғаннан кейін де мазалауы, қинауы керек. Онсыз туынды бірден еленбейді, ал негізгі идеясыз, өмір философиясы болмаса, оқырман өртенбейді.
* * *
Бізде ойлы, философиялық өлеңдер қатарына ұқсас өлеңдер көп. Олардың ішінде кейде ондаған лирикалық шегіністер болады, мұндай түрлері де қажет, «өлең тек осындай болуы керек» деген рецепт беру мүмкін емес. Бірақ біз адамның мінезін, тірі бейнесін, аты-жөнін, прозадағы сияқты кең, нақты өмір сүретін адамның мінезін, біздің қасымызда ішіп-жеп, жұмыс істеп жүрген адам сияқты көргіміз келеді.
Уақытты, тағдырды, тарихты, қоғамды, жеке тұлғаны, трагедияны, философияны, күресті, қуанышты қамтитын адам өмірін сипаттауға болатын болса ғана. Мұндай лиро-эпостық кейіпкердің классикалық поэмасының мүмкіндіктері таусылған жоқ. Жастар осы мүмкіндіктерді өз қолдарына алса ғой. Ал ішкі монолог түріндегі өлеңнің мүмкіндіктері, менің ойымша, таусылып барады. Бұл олардың кейінгі дәуірлерде бір-біріне ұқсас болып қалуынан да, көптеген ақындардың бұл саладағы сәтсіздіктерінен де айқын көрінеді. Өлеңнің келесі қағидасына теоретиктердің пікірі қажет, сыншылар осы тарауда экспериментті аяқтаса игі еді.
Поэзиядан басқа жанрларда жастар поэзиясы таңқаларлықтай қарқынмен өсуде. Ойлар, жастық позиция, оның өмір жолын анықтайтындығына алаңдау, ішкі мазасыздық одан сайын кеңейе түседі. Ой, сезім, философия салтанатты шығарады.
* * *
Жастар шығармашылығының, оның ішінде жас поэзияның жалпы идеялық-көркемдік бағыты сау екендігін атап өту маңызды. Жарқын таланттар үнемі ізденіс үстінде, таңғажайып бейнелерді табуда, нәзік сезімдерді оятып, уақыт пен адам туралы ойлануда, биік мұраттарды - адамдардың асыл тілектерін, тілектерін және күрестерін көркем бейнелеуге ұмтылады ... Міне, бүкіл өмір сұлулық, күрделілік, оның барлық шындықтарымен тереңірек және кеңірек болуға үйрену керек.
Поэзияда әңгімелеу, суреттеу, көрсету, үйрету жеткіліксіз, поэзия әрбір бейнелі сөздің арбауына, ойлауына, көңіл-күйін көтеруге, күш-қуат беріп, бүкіл сұлулығын ашып, таңдандыруға тиіс. .
Осы жерде бір кемшілікті айта кетейін. Себебі, поэзия өте көп жазылады. Қай редакцияға, қай баспаға, қай дискуссия тақтасына барсаңыз да - 5-10 папка өлеңін міндетті түрде таба аласыз.
«Жақсы өлең жазу оңай шаруа емес!»
Бұл Пушкиннің желісі. Пушкин бұл туралы 14 жасында айтқан.
«Жақсы өлең өгіз - шайди өмір, Жақсы өлең жазу - Бұл оңай мәселе емес!
Бұл туралы Степан Шипачев мәлімдеді. 60 жасында.
Бұл идея барлық уақытқа, жастарға және ақылды қарттарға, бәріне арналған. Бүгін біз оны қайталаймыз. Адамның сұлулыққа ұмтылуы шексіз. Поэзияда көркем сөздегі әдеміліктің мүмкіндігі шексіз. Сондықтан Лев Толстой өзінің ұлы эпопеясын жеті рет көшіргені рас.
Кейбір газеттер өлеңнің көп жазылатындығын, әсіресе, жастардың өлеңдерін талдауда асыра сілтейді. Яғни, біздің жастар құлшыныс танытады, олар өз ойларын жұмысшылардың бақыты үшін поэзияға салады және т.б.
«Автор» бар. Өзінің атын білмеген хат-хабар бөлімінің бастығы емес шығар. Ол он жылдан бері жүйелі түрде барлық редакцияға күніне бес өлең жолдап келеді. Он жыл ішінде бірде-бір өлең шыққан жоқ. Оны редакторлар бірден таниды. Олар жауабын жазған жоқ: бұл бекер, «ақын» рифмамен.
Менің ойымша, бұл бақыттан емес. Бұл сөзді құрметтемеу, сұлулыққа таңдана алмау, кейде немқұрайлылық пен надандықтан.
Құрметті достар, Лермонтов өмірінде бір ғана кітап шығарды.
Блок қойын дәптеріне: «Менде өлең жазу керек емес деген ой келді. Мен өлең жазуға өте шебермін деп қорқамын ».
Осы кезде әдеби сынымыздың жастар шығармашылығына деген көзқарасына тоқталғым келеді. Әзірге біздің сыншылар жастар шығармашылығымен арнайы айналыспайды. Жастардың жұмыстары жалпы мақалаларда ғана айтылады, көбінесе тек жағымсыз мысал ретінде айтылады. Оның үстіне, кейде шығарманың мәнін түсінбей үстірт қана айтылады. Сырттай қарағанда, Науаи айтқандай, қант ақ әрі тұзды.
Жастарды сынға салауатты көзқарас рухында тәрбиелеу үшін, ең алдымен, сынның өзі орынды, шынайы және нанымды болуы керек. Олар сын ешкімге ұнамайды дейді; бірақ шынайы, мейірімді және талапшыл сынды талантты жастар құрметтейді. Мен бір кезде бір жерде айттым: жаңбырдан тек қағаз гүлдер ғана қорқады.
* * *
Жастар шығармашылығындағы тағы бір маңызды мәселе - біз жас әдебиеттегі жанрлар мен стильдердің әртүрлілігіне жеткілікті назар аудармаймыз. Повестер, әңгімелер, өлеңдер - бұл әзірге жанрлар.
* * *
«Уақыттың өтуіне қараңыз!» Жақында жаңа жылды асыға күттік емес пе? Міне, ол тағы табалдырықта ...
Әсіресе Жаңа жыл қарсаңында сіз мұндай әңгімелерді жиі естисіз. Мұны біреу көңілді, біреу - философиялық оймен айтады. Бірақ мағынасы бір: өмір жалғасуда ...
Олар тіпті Жаңа жыл қарсаңындағы запты ойлап тапты! Егер бұл мереке болмаса, адамдар жиналып, көңіл көтермесе, бәрі қайғылы ойларға батып, жалғыз қалатын еді.
Егер бұл бекер болса ше? Бекерге өткен өмірді еске алудан асқан трагедия бар ма?
Біз босқа өткізген сағаттар есімізде жоқ, олар ұмытылады. Шындығында, олардың әрқайсысы кішкентай трагедия. Себебі оларды жинау кезінде сіз өмірдің өзі болмаса да, оның белгілі бір бөлігі босқа кеткенін түсінесіз. Өмірдің «белгілі бір бөлігінде» біреу ғылымды жақтайды, біреу әлемді шарлайды, біреу араб тілін үйренеді, біреу…
Кейбір адамдар магнитофонның айналасында түні бойы «әзілдейді», немесе шаршамаса да, күндіз ұйықтамай ұйықтап, кафеде түннің бір уағына дейін сөйлеседі, немесе теледидар көреді, теледидар көрмейді, босқа теледидар көреді. сағыныш.
Өзінің бай рухани әлемі, қажетті ойлары жоқ адам тез жалығып кетеді, жалғыз қалудан қорқады. Ол ақшасын да, уақытын да бөлісуге тырысады.
«Бос сөз сөйлейік», - деді ол өзіне ұқсас адамдарға.
Олар шешім қабылдап, бөтелкені алып, уақытты «өлтіруге» барады. Сағат сайынғы пайдасыз әңгімелер, баға туралы, біреудің әйелі болатындығы туралы ...
Біз сыпайылыққа, ойын-сауық кездесулеріне, бір-бірінің рухани ықпалына мұқтаж адамдардың шынайы отыруына қарсы емеспіз. Бірақ уақытты қайда қоятынын білмейтіндердің болуы таңқаларлық. Сағаттарын аямайтын адамдар өмір осы сағаттардан тұрады деп ойлай ма?
Кейбіреулер: «О, өліп жатқан әлемде» деп айтуы мүмкін.
Платон ату жазасына кесілген күні түнде тығыз отыруды үйренді. «Таңертең қайтыс болған адам, сен не істейсің?» «Мен оны ертең зерттеп үлгермеймін» деді ол.
Бір өмір. Ал адам білетін, білетін және ашатын нәрсе сансыз. Өткен өмірдің мәні - бұл ғажайып. Әлішер Науаи туралы бекер айту қиын:
Менің кәсібімді жетілдіріңіз, әлем - үй Өлер алдында қайғыру сізге міндетті. Әлемді аяқталмай тапсыру мүмкін емес Лас суға шомылуда ...
Автордың «Менің жас достарыма» кітабы негізінде дайындалған.
