«Өзбек тілі кедей емес, өзбек тілін кедей дейтіндердің өзі кедей. Олар өздерінің надандығын өзбек тіліне төкпеуі керек». - Абдулла Қадири
Өзбек тілі тарих бойы
Ана тіліміздің бірнеше мың жылдар бойы өз маңызын жоймағаны тарихтан белгілі. Өзбек тілінің ең маңызды қыры – оның шырындылығы сонша, әр құлаққа жағымды, естіген адамның тынысы тарылады. Ана тіліміз Міртемір ақын айтқандай, жас кезімізден жүрегімізге сіңген. Аналарымыздың айтқан ертегілері мен ата-әжелерімізден естіген ертегілер, әңгімелер, әңгімелер, нақыл сөздер арқылы жүрегімізге терең сіңіп, өз кезегінде ана тілімізге, туған жерге деген сүйіспеншілікті оятты.
Өзбекстанның әрбір азаматы өз ана тілін жақсы көреді, құрметтейді және құрметтейді. Өйткені кез келген ұлттың қалай өмір сүріп, дамып келе жатқанын, немесе керісінше, артта қалып, кедейленіп жатқанын осы тіл арқылы ғана білуге болады. Сондықтан да «Тіл – ұлттың айнасы» деп бекер айтпаған.
1989 жылдың 21 қазаны. «Мемлекеттік тіл туралы» Заң қабылданып, өзбек тіліне мемлекеттік тіл мәртебесі берілді. Халқымыздың қасиетті құндылықтарының бірі саналатын ана тіліміз құқықтық мәртебесіне ие болып, қорғалды. Өзбекстан Республикасының Конституциясында мемлекеттік тілдің мәртебесі заңды түрде нығайтылды. Осы арқылы өзбек тілі құрмет пен құрметке ие болып, еліміздің туы, елтаңбасы, әнұраны сияқты заңмен қорғалатын қасиетті мемлекеттік рәміздерге ие болды. Соңғы жылдары мемлекеттік тілдің қоғам өміріндегі орнын одан әрі нығайту мақсатында бірқатар жұмыстар атқарылуда.
Атап айтқанда, Өзбекстан Республикасы Президентінің 2019 жылғы 21 қазандағы жарлығымен Өзбекстан Республикасы Министрлер Кабинетінің құрылымдық бөлімшесі болып саналатын Мемлекеттік тілді дамыту департаменті құрылды. Мұның мақсаты – мемлекеттік тілді дамыту, мемлекеттік тілдің қолданылуына байланысты проблемаларды анықтау және жою, өзбек тілінің жазба мәтініне қатысты нормалар мен ережелерді әзірлеу.
Ана тілімізге көңіл бөлу
Ұлттық тілімізге, ана тілімізге көңіл бөлу бүгінгі күні ғана емес, тарихтың барлық кезеңдерінде де маңызды орын алды. Осы тұста аталарымыздың мына бір даналық сөзін еске алайық: «Тіл мен әдебиет – әр халықтың дүниеде бар екенін танытатын негізгі тіршілігі. Ұлттық тілден айырылу – ұлттың рухын жоғалту» (М.Бехбуди).
Байқадыңыз ба, ұлттық тілден айырылу ұлттың тілін жоғалтумен тең. Расында, тілдің маңыздылығы, оның бар болуы кез келген елдің, ұлттың дамуын айқындайтыны даусыз. Әсіресе, бүгінгі жаһандану дәуірінде әлем халықтарының тұрмыс-тіршілігі ортақ болып кеткен тұста жоғарыдағы сөздердің мағынасы екі есе арта түседі.
Тіл – ұлттың айнасы
Тіл – ұлт айнасы, руханияттың айнасы. Барлық жақсы қасиеттер адам жүрегіне, ең алдымен, ана тілінің қайталанбас сырымен сіңеді. Ана тілі – ұлттың жаны. Тілінен айырылған ұлттың болмысынан ажырайтыны сөзсіз.
Жазушы-ақындарымыз тіліміз туралы талай даналық сөздер айтып, әр түрлі анықтама берген. Абдулла Орипов «Өзбек тілі жойылса, тотықұсқа айналады» деп, Еркін Вахидов «ана тіліміз өлмейді» дегенді алға тартады. Расул Хамзатов ана тілі жойылса, тіпті өлуге де дайын екенін жазады.
Ана тіліміз саналатын өзбек тілін мадақтап, мадақтап жүрген, тіпті осы тақырыпта ода да жазып жүрген ақын-жырауларымыз өте дарынды. Мысалы, қаламы өткір ақын Рауф Парфи:
Өзбек тілі, өзбек тілі жоғарыдағы жырда айтылғандай, қоныс аударушылар елімізге басып кіргенде де, жаулап алып, өз тілі мен идеологиясын, өзбек ұлтын орнықтыруға тырысса да, оның ең құнды байлығында, яғни ана тілін жоғалтпағанын. Немесе осы оқиғалардың жалғасы ретінде Хуршид Давронның мына өлеңін келтіруге болады:
Қанша әлем келді,
Өмір күлді, өлім жылады.
Сіз құрбан болған ата-әжеңіз,
Олар кетті, сен қалдың, тілім.
Осы оқиғаларды еске алып, Мұхаммед Юсуфтың мына өлеңін оқи отырып, еріксіз ойға келеді:
Анам «күйеуім» деп телефон шалғанда түн ортасы.
Кейде менде ерік жоқ деп айқайладым.
Пароходты тұншықтырған бидайым,
Алтыным, кендерім, жібектерім,
Ана тілім, мені кешір, ана тілім.
Ақын келесі шумақтарында өзбек тілі мен оның дамуына зор үлес қосқан «ғазалдың сұлтаны» Мир Әлішер Науаидың терең құрметін былайша атап көрсетеді:
Сенсіз біз үшін небір сыпайы өлеңдер,
Бұл дүниеде тілсіз жүрек жоқ дейді.
Құрметті Алишер!
Өшпес гүлім жүрегімнің торында,
Ана тілім, мені кешір, ана тілім.
Шүкір Құрбанның «Ана тілім» атты өлеңінде ана тілінің мәңгілігі мен өміршеңдігі алдында адам өмірі бір сәттік естелік екені баса айтылады.
Сен жындысың, сен жындысың,
Мен өткіншімін.
Сіз әрқашан көктемсіз
Мен бір сәттік естелікпін.
Ана тілі, жан тілі.
Еліміз тәуелсіздігінің рухани негіздерін нығайтуда, халқымызды, әсіресе, жас ұрпақты ұлттық құндылықтарымызға деген сүйіспеншілік пен адалдық рухында тәрбиелеуде өзбек тілінің маңызы күннен-күнге артып келеді. Құдайға шүкір, өзбек тілінің атағы да, беделі де жылдан-жылға артып келеді. Өзбекстан жастарының спорт, ғылым, мәдениет және өнер салаларындағы күш-жігері теңдессіз. Біздер, ел болашағы саналатын жас ұрпақ өзбек тілін бүкіл әлем мойындатып, оның дамуына үлкен үлес қосуымыз керек. Сонымен қатар, мен Өзбекстан жастары арасында ана тіліміздің тазалығын сақтауға және оның одан әрі дамуына өз үлесімді қосуға бар күшімді саламын:
Тіл кімге ұнаса,
Мен өз тілім үшін мың жанды құрбан еттім.
Жоғалса ерте ана тілі,
Мен бүгін өлуге келісемін.
Қорытынды
Өзбек тілін дамыту тек тіл мамандарының, ақын-жазушылардың еңбегі емес, осы елдің шаңын жұтып, суын ішіп, тұзын татып жүрген әрбір адамның міндеті. Қарапайым шаруамыз ба, құрылысшы болсақ та, қай саланың өкілі болсақ та, мемлекеттік тілдің дамуына үлес қосу – осы Отан, осы халық алдындағы перзенттік парызымыз.
