ДОСТАРЫМЕН БІРГЕ АКЦИЯ:
Захириддин Мұхаммед Бабырдың (1483-1530) туғанына 530 жыл толуына арналған.
Әр адам өзін-өзі тануға, ата-бабалары туралы көбірек білуге, олардың өмірін білуге ұмтылады. Бұл
және тарихи еңбектердің маңызы теңдессіз.
Хусан мен Захриддин Мұхаммед Бабыр шығармаларындағы өткен тарихымызды баяндайтын оқиғалар мен оқиғалар біз үшін қашанда құнды.
Тәуелсіздіктің арқасында тарихымызды шынайы зерделеуге мүмкіндік алдық. Ұлы данышпандарымыздың көптеген тамаша шығармалары сияқты Бабыр шығармашылығының да жастарымыз үшін маңызды тұстары көп. Оның Отанды сүю, ата-ананы құрметтеу, дос-жаранға адалдық таныту туралы ойлары адамға биік рухани сабақ береді.
Өзбек классикалық әдебиетінің ірі өкілдерінің бірі, өзбек әдеби тілі мен әдебиетінің дамуына өлшеусіз үлес қосқан талантты ғалым және жоғары парасатты тұлға, белгілі мемлекет қайраткері Захириддин Мұхаммед Бабыр күрделі қоғамдық-тарихи кезеңде өмір сүріп, жаратты. кезең.
Бабуридтер – 1526-1858 жылдары Үндістанды билеген әулет.Оның негізін Тимуридтерден шыққан Захируддин Мұхаммед Бабыр қойған. Шет елдерде Бабыр мен оның ұрпақтарын «Ұлы моғолдар» деп атайтын әдет қалыптасқан.
Бабурлар шын мәнінде біздің жерлесіміз Тимурид Захриддин Мұхаммед Бабырдың ұрпақтары. Олар тарихи құжаттарда өздерін Бабыр Мырзалар деп атаған.
Өзбекстанның тәуелсіздік алу құрметімен, өзбек халқының ұлы ғұламалары қатарында Захириддин Мұхаммед Бабырдың ерен еңбегі мен ұлы Моңғол империясының қайраткері ретіндегі нәтижелі еңбегін халқымыз зор құрметпен, құрметпен еске алып, зерделейді.
Захириддин Мұхаммед Бабырдың өмірі мен шығармашылығы.
Захириддин Мұхаммед Бабыр 1483 жылы 14 ақпанда Әндіжан қаласында дүниеге келген. Әкесі Омар Шейх Мырза-Әмір Темірдің шөбересі Ферғана облысының әкімі болған. Бабырдың анасы Құтлуғ Нигор ханым Ташкент губернаторы Юнус ханның қызы болған.
Бабырдың балалық шағы негізінен Әндіжан мен оның төңірегінде өтті. Бабыр сарай ортасында оқып, білім алған. Жастайынан ғылымға, поэзияға құмар болды. Ерлігі мен батылдығының арқасында жас кезінен «Бабыр» (Арыстан) деген лақап атқа ие болды. Әкесі қайтыс болғаннан кейін ол таққа 1494 жылы маусымда он екі жасында отырды. Бабырдың саяси қызметіндегі бастапқы мақсаты стратегиялық және географиялық тұрғыдан маңызды Әмір Темір мемлекетінің астанасы Самарқанды басып алу және орталығы Моваруннахрда орналасқан күшті мемлекетті сақтау және нығайту және Темір империясын қалпына келтіру болды. 1495-1496 жылдары Бабыр Самарқанға екі рет сәтсіз жорық жасады. 1497-1498 жылдары Самарқанд пен Самарқан төңірегінде бірнеше жерді басып алды. Самарқанд әкімі Бойсунғұр Мырза Құндызға қашады.
Бабыр Самарқанды жүз күн биледі. Ол Самарқаннан шығып, Әндіжанда өзіне қарсы көтеріліс жасағандықтан Әндіжанға қайтады, бірақ оны ала алмаған соң Ходжентке, одан кейін Ташкент губернаторы Махмұд сұлтанға барып, солардың көмегімен Әндіжанды алады. 1500 жылы Самарқанды екінші рет басып алды. Сол жылы Әлішер Науаимен хат алысады. Бірақ екінші хат жауап бермей тұрып, Самарқанд шайбандықтардың қолына өтеді. Бұл кезеңде елдің саяси өмірі бейберекетсіздікке ұшырап, өзара соғыстар күшейе түсті. Бір жағынан Шайбани ханның солтүстіктен, Дешті Қыпшақтан келе жатқан жасақтарының қысымымен, екінші жағынан Тимуридтер арасындағы келіспеушілік пен келіспеушілік салдарынан Бабыр Ферғанадан шығып, оңтүстікке бет бұруға мәжбүр болды.
Ыдырап бара жатқан Хисардың бегтері мен бөлек тұратын ауған тайпалары бірінен соң бірі Бабыр жағына аттанды.1504 жылы Кабул облысының губернаторы қаланы Бабырға берді. Бірақ Бабыр туған жерінен толық үмітін үзген жоқ. 1506 жылы Хорасан патшасы Хұсайын Байқара Тимуридтерге жататын күштерді біріктіріп, Шайбани ханға күйрете соққы беру туралы бастама көтерді, бірақ Хұсайын Байқараның өлімі (1506 ж.) және князьдер арасындағы қақтығыс бұл қадамды тиімсіз етті.Бабыр, ол оқиғадан үміттеніп, сәтсіздіктен кейін уақытша шегінуге және Кабулға оралуға мәжбүр болды.
Шабуылдарын жалғастырған Шайбани хан Орталық Азияны жаулап алу үшін оңтүстіктен әскери жорық бастаған Иран патшасы Исмаил әскерлеріне қарсы шайқаста Марв қаласында қаза тапты. Қолайлы саяси және әскери жағдайды пайдаланған Бабыр 1512 жылы Самарқанды үшінші рет басып алды. Шамамен алты ай өткенде Шайбани ханның немере інісі Убайдолла хан үлкен жасақ жинап, Самарқанға қарай Бабырға қарсы жорыққа шықты, қаланы көшіруге мәжбүр болады.
1525 жылы Бабыр Солтүстік Үндістанды өз бақылауына алды және сол кезден бастап Үндістан оның екінші отаны болды. Онда Бабыр айналасына сол кездегі ең таңдаулы ақын-ғалымдарды жинап, құрылыс жұмыстарын жүргізіп, сүйікті ісі болған әдебиетпен айналысады.
Бабырдың ағартушылығы да ерекше. Ол әрқашан ғалымдармен, өнегелі адамдармен, өнер адамдарымен бірге болуға, олармен ақылдасып отыруға, білімін үнемі арттыруға ұмтылды. Оның төрт ұлы (Хумаюн, Камран, Аскари, Хиндол) және үш қызы (Гүлчехра, Гүлранг, Гүлбадан) болған және олардың бойына осы қасиеттерді сіңіруге тырысқан. Бабыр мемлекетті басқаруда кеңеспен дәл осылай ақылдасып, жұмыс істеу қажеттігін атап көрсетті. Оның балаларынан Хумаюн, Камрон, Гүлбаданбегім ақын-жазушы болды. Бабырға туған жерінен жырақта жат елде тұру өте қиын болды. Оның үстіне ұзақ уақыт тентіреп, жауларымен үздіксіз күресу оның денсаулығына әсер етті. «Бобурномада» өзінің ауыр халі, денсаулығының нашарлауы туралы мынадай рубаи жазады.
Денем қызбаға толы.
Көзіңізді жұмысаңыз, ұйқы кешке болады.
Мен ғашықпын ба білмеймін,
Бұл барған сайын жиі кездеседі.
Үндістанды бес жыл билеген Бабыр 1530 жылы Аграда өзі салған «Зарафшан» иелігінде қайтыс болды. Кейін бабуриттерден шыққан Шахжахан (Бабырдың шөбересі) тұсында оның күлі Кабулда салынған кесенеге көшірілді.
Бабыр Мырза патша бола тұра ешкімге бағынбаған, шығармашылық жолында өзін толықтай тәуелсіз сезініп, қаламын еркін пайдаланған. Бабыр Мырза сол кездегі көптеген сарай ақындарында болмаған шығармашылық еркіндікке ие болды.
Ағылшын шығыстанушысы Денисон Роуз Түркістан мен Ауғанстанда жазылған өлеңдерін Париждегі Ұлттық кітапханадан, Үндістанда жазған өлеңдерін Рампур кітапханасынан тауып, 1910 жылы баспа және көшірме түрінде басып шығарды.
Бабырдың өлеңдері Хижран азабына күйген жүректің көзінен жас аққан.
Оларда атамекенін сағынған перзенттің, бөлектеніп қиналған ғашықтың, қатесін түсінген кемел тұлғаның, ата патшалығын сақтай алмаған атаның мұңы бейнеленген.
Хижранның торында өмір құсы қонады,
Үйсіздік осы қымбат өмірді қысқартады.
Не нав битай фирогу гурбат пікірі,
Көз жасыңды сулады.
Бабыр өз шығармаларымен өзбек тілі мен тілін жанды тілге жақындатуға, дамытуға, жетілдіруге, жеңілдетуге зор үлес қосты.
«Бобурнома» өзбек тілінің тарихын зерттеудегі баға жетпес қазына. «Бобурнома» 15-16 ғасырлардағы маңызды оқиғаларды көркем бейнелеген прозаның құнды үлгісі.
«Бобурнома» – энциклопедиялық сипаттағы ғылым, дәстүр, қоғамдық-саяси, табиғи-этнографиялық таным-түсініктері шебер өрнектелген шығармалардың бірі.
«Бобурнома» – әлем әдебиетінің сирек жауһарларының бірі.
Захириддин Мұхаммед Бабырдың туғанына 530 жыл толуына орай мектептер мен оқу орындарында ашық сабақ, әдеби кеш, дөңгелек үстел, кітап көрмесін ұйымдастыруға болады.
Захируддин Мұхаммед Бабырдың туғанына 530 жыл толуына арналған кітап көрмесінің болжамды тақырыптары.
1. Захируддин Мұхаммед Бабырдың мұрасы.
2. Ұлы жазушы және ғұлама.
3. Қайта өрлеу дәуірінің ұлы тұлғасы.
Захириддин Мұхаммед Бабырдың туғанына 530 жыл толуына орай ұйымдастырылған кітап көрмесінде Өзбекстан Республикасы Президентінің еңбектері, Захириддин Мұхаммед Бабыр туралы жазылған әдебиеттер, газет-журналдарда жарияланған мақалалар пайдалануға болады.
Кітап көрмесінде Елбасымыздың рухани-адамгершілік құндылықтарды қалпына келтіруге арналған сөздерін дәйексөз ретінде пайдалануды ұсынамыз.
«Тарихқа жүгінген кезде оның халық жады екенін ескеруіміз керек. Ессіз кемел адам болмайтыны сияқты, тарихын білмеген халықтың болашағы да жоқ.
И.А.Кәрімов.
«Халқымыздың жадында тамаша есімдер сақталған. Әлемге әйгілі Беруни, Әл-Хорезми, Ибн Сина, Имам Бұхари, Ат-Тирмизи, Ахмад Йассауи, Ұлықбек, Науаи және басқа да көптеген ғұламалар рухани дүниесі кең, сонымен бірге тағдыры қиын болған тұлғалар».
И.А.Кәрімов.
Ұзақ жылдар бойы отаршылдық қамытын бастан кешкен халқымыз өз жерлесін бағалаудан, оның тарихи мәртебесін лайықты орынға қоюдан айырылды.
И.А.Кәрімов.
«...Науаи, Ұлықбек, Бабыр, Машраб, Фурқат, Қадири және басқа да халқымыздың ұлы перзенттері. Олардың мұралары Өзбекстан халқының жалпы адамзаттық құндылықтарын дамыту мен байытуға қызмет етті және әлі де қызмет ете бермек. Олардың баға жетпес мұрасын халыққа, ең алдымен жастарға жеткізу үшін бар күшімізді саламыз».
И.А.Кәрімов.
«Патша мен ақын» тақырыбындағы әдеби кештің сценарийі.
Кеш өтетін зал мерекелік көңіл-күйде безендірілген. Желіде Захириддин Мұхаммед Бабырдың портреті, сондай-ақ оның өлеңдерінен үзінділер мен хикаяттар жазылған плакаттар ілінді.
Сахнаға екі жүргізуші шығады.
1- бастаушы:
Өзіме адал басқа ешкімді таппадым.
Басқа махрамға сыр таппадым.
Жан жарым деп басқа жан салмадым,
Мен мұны жүректі жаралайтын деп таппадым.
2- бастаушы:
Қалағанын алатын адам,
Немесе барлық тілектерді тастайтын адам,
Бұл екі нәрсе сәтсіз болса,
Басын алып кетіп бара жатқан адам.
1- бастаушы:
Сәлеметсіздер ме, құрметті қонақтар, құрметті оқырмандар. Бүгін мүйізді әрі ақын, мемлекет қайраткері және ұлы қолбасшы Захируддин Мұхаммед Бабырдың туғанына 530 жыл толуына орай өткізіліп отырған бұл мерекелік кешке жиналдық.
2- бастаушы
Захириддин Мұхаммед Бабыр 1483 жылы 14 ақпанда Әндіжанда Умаршайх Мырзаның отбасында дүниеге келген. Әкесі қайтыс болғаннан кейін сарайдан лайықты білім мен тәрбие алған Бабыр 12 жасында таққа отырды.
1- бастаушы
Бабыр тақ үшін болған соғыстардың салдарынан Әндіжанды тастап, Үндістанда ұлы Бабыр әулетінің негізін қалады. Үндістанда құдіретті патшалық құрып, елдің өркендеуіне зор үлес қосқан аяулы ақынымыз 1530 жылы Агра қаласында дүниеден өтті.
2- бастаушы
Көзі тірісінде «Бабурнома», «Мубаййин-ал-закот» (Зекет Баяни), «Хәтти Бабури», «Харб Иши» сияқты көптеген прозалық және поэтикалық шығармалар тудырды.
1- бастаушы
Енді оқырмандарымыз жатқа айтатын Бабырдың рубаятын тыңдаймыз. (5 оқушы сахнаға костюмдері мен қалпақтарымен шығады).
1-оқушы
Менен дәуір өтті
Мені жол ханы бөліп тастады.
Басымда тәж, басымда қарғыс,
Бұл менің ойыма келген жоқ.
2-оқушы
Ештеңеге асықпа,
Бұл сіздің мақсатыңызға жете алмайтыныңызды білдіреді.
3-оқушы
Біреуді сағындым,
Жүз сөз адамды қуантады.
4-оқушы
Еске түсіре алмайтын адам
жұмыстағы адам
Қуанбайтын адам
шетелдегі адам.
Менің жүрегім біртүрлі бақытты
ешқашан өтпеді
Шетелде бақытты бола алмайтының рас
адам
5-оқушы
Қандай нәзіксің,
Өмірің босқа кетті.
Жаңадан бастаушы:
Енді шарамызға арнайы келген тарихшы ағамызға сөз береміз.
Жүргізуші: Рахмет.
Енді Успенский атындағы арнайы музыка, Академиялық лицей интернатының оқушылары дайындаған ән шырқалады.
1- бастаушы:
Бабыр Үндістанның бір тармағы болса да, елімді, оның халқын көп сағынды.
2- бастаушы:
Жат елдің тағынан, Отанның бір үзім топырағы артық деп ойлады. Ақынның ғазалдары мен рубаиларында арманға айналған Отанға деген сағынышты сеземіз.
(Мектеп оқушыларының орындауында шағын көрініс көрсетіледі).
Жұмсақ музыка ойнайды.
Бабыр тағында отыр. Олар айналасындағы үш-төрт шенеунікпен елдегі саяси жағдайды, салықты айтып жатыр. Сонда күзетші келіп, Бабырдың алдына бір адам кіруге рұқсат сұрап жатқанын айтады.
Бабыр: - Маған әкеліп берші.(Қолында қауын ұстаған бейтаныс адам кіріп келеді.
Адам: Сәлеметсіз бе, мырзам. (Тағзым.) Мен саудагермін. Сіздің алдыңызға келудегі мақсатым – Әндіжаннан әкелінген қауын әкелдім. Отанымыздан әкелген мына нығметтен дәм тат, тақсыр. Зора сағынышыңа бальзам болса. (Бабыр тақтан ақырын түсіп, дірілдеген қолымен қауынды алады. Ұзақ иіскеп, бетіне сипап, өте мұңды үнмен сөйлейді).
Бабыр: Рахмет. Елімнің көркін әкелген осы қауыннан мен Әндіжанның самалын, таза ауасын, құнарлы топырағының жылылығын, теңдесі жоқ егістіктің сұлулығын, балалық шағым өткен әсем аңғарлардың табиғатын сезіндім. мейірімді халқымның тынысы, ата-анамның махаббаты. Кіндік қаным тамған Отан – бесігім, аңсаған, шексіз арманым.
Төле жоқ, жаным бала болды,
Мен бәрін қолданып көрдім, қате пайда болды.
Елімнен шығып, Үнді мұхитына бет бұрдым,
Құдай-ау, не болды.
1- Баяндамашы: Ұлы ақын Захириддин Мұхаммед Бабыр поэзиясының сирек кездесетін көркемдік құндылығымен әдебиетімізде алар орны зор.
2 – Жүргізуші: Иә, Бабырдың иманы тұтас адам болған, бұл сенім өзінің мойындауынша, оны әр түрлі пәлекеттерден сақтаған.
Дүние тілегінің жемісіміз,
Ақыл – көз, біз де солай.
Дөңгелек әлемді сақина деп алсақ
Оның көзі де, асылы да біздер екені даусыз.
1- Бастамашы: Классикалық әдебиеттерімізді, тарихи шығармаларымызды оқудағы мақсатымыз – ондағы шағын асыл қазыналарды бүгінгі жастардың санасына жеткізіп, қоғамға пайдалы өмірдің дұрыс жолға түсуіне ықпал ету.
Құрметті қонақтар, оқырмандар, кешімізді Захириддин Мұхаммед Бабырдың сөзімен аяқтайық.
Адамның артында дақ қалдырмай, мін қалдырмай мәнді, берекелі ғұмыр кешуіне кепілдік бар, бұл жер бетінде өмір сүрудің мақсаты – адамдарды жақсылыққа жетелеу. Барлығымыз соны ұстанайық: