Антон Чехов: ҳашт хислати шахси босавод

БО ДӮСТОН мубодила кунед:

Антон Чехов дар адабиёти чахон макоми бонуфуз дорад. Асархои у чй гуна нависанда будани у накл мекунанд. Адиби бузург хамчун шахс хислатхои ибратбахш хам дошт.

Дар ин маврид мехостем таваҷҷуҳро ба як номаи қалами нависанда ҷалб кунем. Бародари Чехов Николай рассоми боистеъдод буд. Аммо вай аз сабаби бетаъхирӣ ва майзадагӣ худкушӣ мекард. Адиб бо таассуф дар бораи у гуфтааст: «Истеъдоди тавонои миллат мемирад, бесабаб мемирад». Нависанда сустиҳои бародарашро медонист ва ҳамеша дар бораи ӯ ғамгин мешуд.

Чехов ба бародараш мактуб менависад. Ҳарчанд андешаҳои нома ба мову шумо бевосита иртибот надошта бошанд ҳам, дар он ибрати бузурге ҳаст.

— Шумо зуд-зуд ба ман шикоят мекардед, ки шуморо намефахманд. Дар ин бора хатто Гёте ва Нютон шикоят намекарданд... Туро нагз мефахманд... Агар ту худатро нафахми, айби дигарон нест...

Ман хамчун бародар ва шахси наздикатон шуморо бовар мекунонам: ман шуморо мефахмам ва ахволи шуморо аз дарун эхсос мекунам... Хамаи хислатхои неки шуморо чун панч панч панча медонам, ба кадри онхо эхтироми амик медихам. Агар хоҳед, ман метавонам ин хислатҳоро номбар кунам, то исбот кунам, ки ман шуморо мефаҳмам. Гумон мекунам, ки шумо бениҳоят меҳрубон ҳастед, олиҷаноб ҳастед, худхоҳ нестед, нони охирини худро бо касе тақсим мекунед, самимӣ ҳастед; аз ҳасад ва кина дур ҳастӣ, чашми кушод ҳастӣ, ҳам ба одам ва ҳам ба ҳайвон дилсӯзӣ, ба касе нахандӣ, кина намекунӣ, эътимод мекунӣ... Бартарии бузурге доред, ки дигарон надоранд: шумо боистеъдод ҳастед. Ин истеъдод шуморо аз миллионҳо одамон болотар хоҳад бурд. Зеро ба ҳар ду миллион нафар дар рӯи замин як рассом рост меояд...

Истеъдод туро дар як мавкеи беназир мегузорад: туро эхтиром мекунанд, агарчи курбока ё тортанак боши хам. Зеро ба айби сохиби истеъдод нодида гирифта мешавад. Шумо танҳо як гуноҳ доред. Ин сарчашмаи пуштибонии бардурӯғи шумо, бадбахтӣ ва дарди саратон аст. Шумо хеле бесаводед. Мебахшед, аммо ин ҳақиқат аст. Гап дар сари он аст, ки зиндаги ќонунњои худро дорад... Барои он ки дар муњити фарњангї худро озод њис кунед, бояд як тарзе тарбия ёбед, ки бегона ва зиёдатї нашавед. Истеъдод шуморо ба ин муҳит меорад, шумо ба он тааллуқ доред. Ва дар навбати худ шуморо ба ин муҳит ҷалб мекунад ва бояд байни мардуми мутамаддин ва кӯчарӯб мувозинатро нигоҳ дошта тавонед...

*

Агар онҳо истеъдод дошта бошанд, онҳоро эҳтиром мекунанд. Ба хотири вай аз кайфу сафо, айшу ишрат, майзадагӣ ва зиндагӣ даст мекашанд.

*

Хам рузона ва чи бегохй беист кор кардан, пайваста хондан, бодиккат хондан, иродаи кавй доштан лозим аст. Х,ар соат ба зари вазни худ меарзад... Ба Якиманка рафтану рафтан намеарзад. Туф кардан лозим, дастатро сахт ба бари... Ба чои мо биё, як шиша аракро шикаста, хобида бинӯш. Шумо Тургеневро умуман нахондаед...

*

Одамони маълумотнок, ба назари ман, бояд ба талаботи зерин чавоб диханд.

*

Онҳо одамонро эҳтиром мекунанд, бинобар ин онҳо ҳамеша хушмуомила, хушмуомила, таҳаммулпазиранд... Онҳо барои гурз ё хаткӯркунаки гумшуда ҷанг намекунанд; бо касе зиндагӣ мекунад ва баъд ӯро сарзаниш намекунад, ҳангоми рафтан: "Бо ту зиндагӣ кардан мумкин нест!" намегӯяд Аз садову сармо, аз ҳад зиёд гӯшти бирён, хӯроки шӯр ва дар хона меҳмон буданашон ба ғазаб намеоянд...

*

Онҳо моли касеро эҳтиром мекунанд, аз ин рӯ қарзашонро мепардозанд.

*

Онҳо на танҳо ба гурбаҳои камбизоат ё беэътиноӣ раҳм мекунанд. Онҳо ба чизҳое ғамхорӣ мекунанд, ки бо чашми бараҳна дида намешаванд ...

*

Онҳо худро барои раҳм кардан ё кӯмаки дигарон намезананд. Онҳо барои фароғати худ бо ҳиссиёти дигарон бозӣ намекунанд. Ҳеҷ гоҳ "Ман нафаҳмидам!" намегуянд.

*

Онхо худро ба таври маданй тарбия мекунанд. Либосашро иваз накарда хоб намекунад, хонаашро аз чуб пур намекунад, аз хавои нохуш нафас намекашад, дар фарши чиркин кадам намезанад, чуворимакка намехурад...

*

Онҳо ба чизҳои майда-чуйда дода намешаванд. Онҳо ба вохӯрӣ бо одамони машҳур, тааҷҷубовар кардани касе, ки дар салон вомехӯранд, ё паҳн кардани пул дар дӯконҳои каду шавқ надоранд.

*

Дилашон пок аст, аз дурўѓ гуфтан бисёр метарсанд. Ҳатто ҳангоми шӯхӣ ҳам дурӯғ намегӯянд. Дурӯғ шунавандаро таҳқир мекунад ва сухангӯро паст мекунад. Худнамоӣ намекунанд, дар кӯча рафтори хуб мекунанд, бародаронро масхара намекунанд. Шарм надоранд, напурсанд, ҳама чизро ошкоро намегӯянд... Аз эҳтироми гӯши бегона аксар вақт хомӯш мемонанд.

*

Ва ғайра. Хайр, босавод чунин мекунад... Барои саводнок шудан ва аз сатњи муњите, ки ворид шудед, ќафо намонед, Пиквик хондан ва аз «Фауст» порчае аз ёд кардан басанда нест. Ё ин ки ба Якиманка рафта, пас аз як ҳафта аз он халос шудан басанда нест...».

Москва, 1886.

Аз забони русӣ Ориф Толиб тарҷума.