БО ДӮСТОН мубодила кунед:
Эрон ва Афгонистон дар солхои 1918—1939
НАҚША:
-
Сиёсати дохилй ва берунии Эрон.
-
дохилии Афғонистон
-
Сиёсати берунй.
Соли 1988 Эрон воқеъан ниммустамликаи Британияи Кабир ва Русияи подшоҳӣ буд. Англия дар ибтидои соли 1918 ба пурра ишгол кардани Эрон шуруъ намуд. Англисҳо пеш аз ҳама ба нафти Эрон ва пахтаи Осиёи Марказӣ таваҷҷӯҳ доштанд. Максад аз он иборат буд, ки Эрон дар давлати ниммустакил нигох дошта, ба Хиндустон пахн шудани харакатхои миллии озодихохй рох надихад. Дар соли 1919 дар мамлакат муборизаи миллй-озодихохй cap шуд. Дар Табрез бо сарварии Мухаммади Хиёбонй шуриши бузурге ба амал омад ва у хокимиятро ба дасти худ гирифт ва «Озодистон»-ро таъсис дод. Дар шахри Решт Республикам Советии Гилон барпо карда шуд.
1921 феврали соли 21 харбиён бо сардории Ризохон дар Техрон табаддулоти давлатй ба амал оварданд. Ҳарчанд Ризохон вазири корҳои ҳарбӣ боқӣ монд, ӯ амалан қудратро ба дасти худ гирифт. Хукумати нав ба сабаби вазъияти сиёсии мамлакат мачбур шуд, ки шартномаи соли 1919-уми Англияю Эронро бекор кунад. Аммо мавкеи Британияи Кабир нигох дошта мешуд.
Харакати миллй-озодихохии халки Эрон дар солхои 1919—1922 бе нишоне нагузаштааст. Дар натича Британияи Кабир мачбур шуд, ки армияи худро аз Эрон барорад. Аммо аз соли 1922 Эрон ба Иёлоти Муттаҳида наздик шудан гирифт. Корҳои пармакунии нафт дар 5 вилоят ба иҷора гирифта шудаанд. Аммо дере нагузашта он бекор карда шуд. Зеро нуфузи онхо дар ширкати нефти Англияю Эрон сахт буд.
Дар солхои 1920—1922 дар бобати мустахкам намудани хокимияти марказй дар мамлакат дигаргунихои чиддй ба амал омаданд. Масалан, муковимати куввахои сепаратистй пахш карда шуд. Куввахои мусаллахи шаклхои гуногун дар армияи ягона муттахид карда шуданд. Ин тағйирот ба номи Ризохон марбут буд. Дар мохи октябри соли 1923 вай вазифаи сарвазирро ишгол намуд. 1925 октябри соли 31 порлумони Эрон сарнагун шудани сулолаи Коҷар ва гузаштани қудрат ба Ризохонро эълон кард. 12 декабр Ризохон шохи Эрон эълон карда шуд.
Дар колония як катор ислохот гузаронда шуд. Холиса ичозат дод, ки замин фурушад. Андоз аз пул ҷорӣ карда шуд. Замини давлатӣ ба иҷора дода шуд. Мактабҳои дунявӣ низ кушода шуданд. Донишгоҳи Теҳрон соли 1934 кушода шуд. Дар соли 1935 дар бораи бе парда рох рафтани занон конун кабул карда шуд.
Дар охири Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ Афғонистон кишвари мустақил ҳисобида мешуд, аммо дар амал як кишвари тобеи Британияи Кабир буд. Дар мамлакат куввахои зидди тартиботи мавчудаи социалию иктисодй ва сиёсй низ пайдо шуданд. Ин нерӯ "Ҷунбиши ҷавонони афғон" ном дошт. Максади онхо ба даст овардани истиклолияти давлатй ва ба рох мондани муносибатхои тичоратии озод буд. Дар чунин шароит дар мохи феврали соли 1919 фитнагарии сарой ташкил карда шуд. Дар натича амир Хабибуллохон кушта шуд. Орно-нуллохон писари Хабибуллохон ба тахт нишаст. Вай бо харакати чавони афгон алокаи зич дошт. 1919 феврали соли 28 Амонухон Афгонистонро давлати мустакил эълон кард.
Британияи Кабир ба сиёсати мустакилонаи давлати Афгонистон токат карда наметавонист. Вай 1919 май соли 3 ба Афгонистон хучум кард, то ки онро ба мамлакати мутеъ гардонад ва бо хамин чанги сеюми Англияю Афгонистонро сар кард. 8 август дар Равалпинди шартномаи Англияю Афгонистон ба имзо расид. Ин чорабинӣ ҳамчунин маънои эътирофи давлати мустақили Афғонистонро дошт. Дар ин бобат аввалин Конституцияи давлати Афгонистон, ки соли 1923 кабул шуда буд, роли калон бозид. Хокимияти сардорони кабилахо махдуд шуда, онхо аз хукуки ситонидани андозхои давлат махрум карда мешуданд. Мохи январи соли 1929 хукумати Амонуллохон сарнагун карда шуд. Бачаи Сако, ки тарафдори реакция буд, тахти аморатро ишгол кард. Ҳукумати нав ислоҳотеро, ки ҷавонони афғон оғоз кардаанд, лағв кард. Октябри соли 1929 онхо бо сардории генерал Мухаммад Нодир хокимиятро ба дасти худ гирифтанд. Бачаи Сако сарнагун карда шуд.
Дар соли 1931 Конституциям нави мамлакат кабул карда шуд. Ин дар рохи аз монархияи мутлак ба монархияи конституционй табдил додани Афгонистон кадами нав буд. Пас аз марги Нодиршоҳ дар соли 1933 ба тахт писараш Муҳаммад Зоҳиршоҳ нишаст. Вай мисли падараш рохи дар иктисодиёт чукуртар шудани муносибатхои миллй ва бозорро пеш гирифт.
Сиёсати берунии Афгонистон на хамеша якдил буд. Дар замони Нодиршоҳ муносибатҳои Афғонистону Шӯравӣ барқарор шуданд. 1931 июни соли 24 дар байни Афгонистон ва Давлати Советй дар бораи бетарафй ва хучум накардан шартнома ба имзо расид.
Дар соли 1941 бо хохиши Англия ва Давлати Советй хамаи гражданинхои Германия ва Италия аз хоки Афгонистон бадарга карда шуданд, ба гайр аз коркунони сафоратхонахо. Афғонистон дар давоми тамоми ҷанг бетарафии худро нигоҳ дошт.
Саволҳои назоратӣ.
-
Ҳаракати миллии озодихоҳӣ дар Эрон кадом солҳо ба вуқӯъ пайваст?
-
1952 декабри соли 12 киро шохи Эрон эълон карданд?
-
1 – Афғонистон баъди Ҷанги Ҷаҳонӣ тобеи кадом давлат буд?
-
Афғонистон кай мустақил эълон шуд?
-
Бачаи Сако кист?