Bola tugʼilayotganida yuzaga keluvchi patologik holat (kislorod yetishmasligi) oqibatida kelib chiqadigan asfiksiya, yaʼni boʼgʼilish nafas olishning buzilishi bilan namoyon boʼladi. Аsfiksiyaga moyillik yaratuvchi omillar quyidagicha:
– yoʼldoshning oldin kelishi yoki erta joyidan koʼchishi;
– qogʼonoq suvsizlanishi davrining choʼzilishi;
– kindik tizimchasining oʼralishi yoki tushishi;
– onada gipotoniya (qon bosimi pasayishi);
– ona va homila qonining immunologik nomutanosibligi;
– tinchlantiruvchi va ogʼriqsizlantiruvchi (sedativ va analьgetik) dori vositalarining tugʼruqdan 1-2 soat oldin berilishi.
Bundan tashqari, vaqtidan oldin yoki muddati oʼtib tugʼilishda, ona qornida rivojlanishidan orqada qolishda, homilalik davrida tugʼma nuqsonlar va yurak ritmi buzilishining kuzatilishi, shuningdek harakat faolligi sustlashishi ham chaqaloqning asfiksiya bilan tugʼilishiga olib kelishi mumkin.
Kislorod yetishmaganda
kislorod
Kislorod tanqisligi sabablari qanday boʼlishidan qatʼi nazar, chaqaloq organizmida almashinuv jarayonlari, qon aylanishi, mikrotsirkulyatsiya bilan bogʼlik oʼzgarishlar kuzatiladi. Ularning ifodalanish darajasi gipoksiyaning davomiyligi, homilaning muddatiga yetib tugʼilishi va neonatal yordamning qay darajada tashkil qilinganligi bilan belgilanadi.
Аsfiksiyaning asosiy belgisi nafas olishning buzilishidir, bunda yurak faoliyatida oʼzgarishlar kuzatilib, qon aylanishi va asab-mushak oʼtkazuvchanligi izdan chiqadi. Аsfiksiyaning ogʼir yoki yengil kechishi Аpgar shkalasi boʼyicha aniqlanadi. Bu shkala 1952 yilda amerikalik akusher Virjiniya Аpgar tomonidan taklif qilingan va chaqaloq tugʼilganidan 1 va 5 daqiqa oʼtgach uning holatiga klinik baho berish orqali oʼtkaziladi. (Bunda yurak qisqarishlari soni, mustaqil nafas olishi, teri rangi, reflektor taʼsirchanlik va mushak tonusi ballar bilan baholab chiqiladi va ushbu ballar yigʼindisiga qarab asfiksiyaning darajasi aniqlanadi.) Lekin hozirgi vaqtda faqat Аlgar shkalasi buyicha baholash asfiksiyaning birdan-bir mezoni boʼla olmaydi.
Аsfiksiya va uning ogʼirligining asosiy mezonlarini aniqlashda ilk naonatal davrning kechishi va asfiksiyaning ichki aʼzo va tizimlarga boʼlgan taʼsiri darajasi hisobga olinadi. Demak, asfiksiyaning darajasi ilk neonatal davr (hayotining birinchi 7 kuni) kechishiga qarab baholanadi.
Аsfiksiya bilan tugʼilgan chaqaloqlar jonlantirish yordamiga muhtoj boʼlishadi. Jonlantirish muolajasi qancha erta boshlansa, shunchalik ijobiy samara beradi. Bu jarayon tugʼruq zalida amalga oshiriladi. Bunda chaqaloqning asosiy hayot koʼrsatkichlari nazorat ostiga olinib, tezkor yordam chora-tadbirlari amalga oshiriladi.
Chaqaloklar reanimatsiyasi (jonlantirish) boʼlimida yuqori nafas yoʼllari oʼtkazuvchanligini taʼminlash asfiksiyaning ogʼir-engilligiga qarab amalga oshiriladi. Yordamchi nafas usullari foyda bermagan hollarda bola yurak faoliyatini meʼyorlashtirishga kirishiladi, zarurat tugʼilganda kindik tizimchasiga dori-darmonlar ham yuboriladi.
Tugʼruq zalida oʼtkazilgan reanimatsion yordamdan soʼng chaqaloqlar intensiv postga oʼtkazilib ular ustidan muntazam nazorat olib boriladi. Аsfiksiya boʼlgan chaqaloqlarda gipoglikemiya, giperkaliemiya va boshqa elektrolitlar muvozanatining buzilishi kuzatiladi. Chaqaloq uchun katta ahamiyatga ega asosiy parvarish yoʼnalishlari (issiqlik zanjirini saqlash, ona suti bilan taʼminlash, yoʼrgaksiz parvarish, kindik tizimchasi qoldigʼini quruq usulda olish) amalga oshiriladi.
Goʼdak kuzatuvda boʼladi
patronaj
Davo oʼz vaqtida va bekamu koʼst oʼtkazilsa bolaning ahvoli yaxshilanadi, lekin asab tizimidagi oʼzgarishlar bir qancha vaqt saqlanib, sekin-asta meʼyorlashadi. Taʼkidlab oʼtish kerakki, kelgusida bola rivojlanishi uchun eng ahamiyatlisi onada homiladorlik davrining qanday kechishidir. Homilada markaziy asab tizimi shikastlanishlarining 70-80 foiz sabablari homiladorlikning ogʼir kechishi bilan bogʼliqdir.
Аsfiksiya bilan dunyoga kelgan bolalar tugʼuruqxonadan chiqqanlaridan soʼng pediatr va nevropatolog dispanser kuzatuvida turishlari shart. Chaqaloklarda asfiksiya va uning asoratlarini oldini olish uchun homilador ayollar sogʼligiga alohida eʼtibor qaratish, ulardagi ekstragenital kasalliklarni oʼz vaqtida davolash, xavf guruhiga kiruvchi homiladorlarni tugʼruqxonaga erta yotqizish zarur. Bu kabi amaliy ishlar chaqaloqlar gipoksiyasi yuzaga kelishining oldini olishga albatta yordam beradi.
Xadicha MUHАMMEDOVА,
Toshkent vrachlar malakasini oshirish instituti
“Neonatologiya” kafedrasi professori, tibbiyot fanlari doktori.
