DO`STLARGA ULASHING:
Tennisga qiziquvchilar anchagina topiladi, ularning koʻpchiligi esa – yoshlar. Ota-ona farzandi sport bilan shugʻullanib sogʻlom boʻlishini istasa-da, ularning jarohat olishidan qoʻrqadi. Futbolchi boʻlsa oyogʻi sinishi, kurashchi boʻlsa biron aʼzosining lat yeyishi hech gap emas. Toʻgʻri, hech bir sohada mashaqqatsiz muvaffaqiyat qozonib boʻlmaydi. Yana bir gap: oʻz kasbini yaxshi bilgan, oʻrgangan, shu yoʻlda “suyagi qotgan” odam pand yemaydi.
Mutaxassislarning fikricha, sportchilar eng kam jarohat oladigan jismoniy sport turi tennis ekan.
Bugun tennis ancha ommalashgan sport oʻyiniga aylandi. Shu sababli uning ishqibozlari, tennis bilan shugʻullanuvchilar koʻp.
Har bir sportchi oʻz sohasining tarixi, rivojlanishi, qonun-qoidalarini yaxshi bilishi shart. Oddiy tomoshabin – sizu biz ham bundan xabardor boʻlib qoʻysak yutqazmaymiz. Bugun tennis haqida oʻqib-oʻrganamiz.
Paydo boʻlish tarixi
Raketkaga oʻxshash moslama yordamida toʻpchani toʻrdan oshirib oʻynaladigan oʻyin antik davrlarda, Qadimgi Yunoniston va Rimda ham boʻlgan. Oʻrta asrlar va undan keyingi davrlarda Yevropaning turli oʻlkalarida hozirgi tennisning har xil “ajdodlari” paydo boʻlgan, rivojlangan, oʻzgarishlarga uchragan. Bularga inglizlarning “fild-tennis”, “kort-tennis”ini, Fransiya, Ispaniya va Italiyada yuzaga kelgan “long-pom”, “kurt-pom”larni misol qilib keltirish mumkin.
XIV asrda fransuz zodagonlari boʻsh vaqtlarini “kaftda oʻynaladigan oʻyin” (“jyo de pom”) bilan oʻtkazar edilar. Mazkur sport turi hozirgi tennisning rivojlanishiga katta taʼsir koʻrsatgan. Asilzodalarning bu sevimli musobaqasida ustiga charm qoplangan poʻkak toʻplar raketka bilan emas, qoʻl bilan oʻynalardi. Poʻkak toʻp yerda yaxshi sakramas, shu sababli sahniga tosh terilgan maxsus zallardan foydalanilgan. Yillar oʻtib mana shu zallarda musiqa va raqs kechalari uyushtiriladigan boʻladi. Bunday ziyofatlar keyinroq bal nomini oladi.
XVI asrdan boshlab toʻpni raketka bilan oshirish odat tusiga kiradi. “Kaftda oʻynaladigan oʻyin” oʻzgarishlarga uchragach inglizlar uni “haqiqiy tennis” (real tennis) deb atay boshladi.
Oʻsha paytlarda ishlatilgan teri qoplamali toʻplar ichiga qipiq, latta-putta, oʻt-oʻlan tiqilardi. Tabiiyki, bunaqa “qorni toʻq” toʻplar sakramaydi. Rezina toʻplarning paydo boʻlishi tosh yotqizilgan maydonlarga ehtiyoj qoldirmadi, endi maysazor oʻtloqda ham bemalol oʻynash mumkin edi. Bu hodisa faqat Tumanli Albiondagina tarqalgan sport turining boshqa hududlarga ham tezlikda yoyilishiga olib keldi.
Tennis nomi fransuzcha tenir feʼlining buyruq shakli tenez soʻzidan olingan. “Ushla”, “tutib ol” maʼnosini bildiradi. Sportchi shu hayqiriq bilan raqibini ogohlantirgan.
Raketka atamasi ham fransuzchadan, raquette soʻzidan olingan. Bu ibora, aslida, “kaft” maʼnosini bildiruvchi arabcha rakhat soʻzidan kelib chiqqan.
Shakllanishi
1874 yilda angliyalik Vingfild hozirgi tennisga yaqin keladigan oʻyin qoidalarini ishlab chiqadi va uni “sharli oʻyin” deb ataydi. Aslida, u yangi kashfiyot qilmagan, oʻz ishiga Ulugʻ Fransuz inqilobiga qadar aristokratlar orasida mashhur boʻlgan real tennis tartiblarini asos qilib olgan edi. 1875 yilda qoidalar ancha takomillashtiriladi va “laun-tennis” degan yangi nom oladi (“laun” inglizchada “maysazor”, “oʻtloq” degan maʼnoni anglatadi). Xalqaro tennis federatsiyasining xulosasiga koʻra, 1875 yil zamonaviy tennisning “tugʻilgan kuni” hisoblanadi.
Kelajakda bu oʻyin orqali kattagina pul ishlab olish mumkin degan fikrga kelgan Vingfild 1874 yilda kashfiyotchining mualliflik huquqini ifoda etuvchi hujjat – patent oladi. Biroq hech qanday foyda koʻrmaydi.
Oʻyinning rasmiy qoidalari ilk bor 1875 yilda Londonning “Merileboun Kriket Klab” klubi tomonidan qabul qilinadi.
1869 yilda “Butunangliya kroket klubi” tashkil etadi. Olti yil oʻtib jamoa aʼzolaridan biri Genri Jons klubga tennis oʻyinlarini taklif etadi. Yangi oʻyin juda tez shuhrat qozonadi va 1877 yildayoq klub nomi “Butunangliya kroket va laun-tunnis klubi” deb oʻzgartiriladi. Bugun mazkur klub “Butunangliya laun-tennis va kroket klubi” deb ataladi. Biroq uning Uimbldon degan nomi koʻproq mashhur.
1912 yili Xalqaro laun-tunnis federatsiyasi (ILTF) ga asos solinadi. Mazkur federatsiya 1977 yili Xalqaro tennis federatsiyasi – ITF deb oʻzgartiriladi. 1963 yili Ayollar tennis assotsiatsiyasi (WTA) tashkil etildi.
Dastlabki musobaqalar
1877 yili Londonning Uimbldon mavzesida laun-tennis boʻyicha birinchi turnir tashkil etiladi. Unda faqat erkaklar qatnashgan, xolos.
1888 yili Laun-tennis Assotsiatsiyasiga asos solinadi. Mazkur uyushma tennis oʻyinlariga 43 ta qonun-qoida kiritgan. Bu qoidalar hozirgi kungacha amalda.
Uimbldon turniri – har yili maysazor kortlarda oʻtkaziladigan norasmiy dunyo birinchiligidir. Buyuk Britaniya ochiq chempionati sifatida tashkil etiladi. Yutuq jamgʻarmasi oʻrtacha 8,5 million funt-sterling. Mukofoti yirik boʻlgani uchun inglizlar bu musobaqani “katta yarmarka” deb ataydilar.
1899 yili Garvard universitetining toʻrt nafar talabasi milliy terma jamoalar qatnashadigan musobaqa oʻtkazish gʻoyasi bilan chiqadi. Ulardan biri Duayt Devis turnirni tashkil qilish tartibini tuzadi va oʻz hisobidan gʻoliblar uchun kumush kubok sotib oladi. Dastlabki turnir 1900 yili AQSHning Massachusets shtatidagi Bruklin shahrida uyushtirildi. Unda AQSH va Buyuk Britaniya jamoalari qatnashdi. D. Devisning oʻzi ham aʼzo boʻlgan AQSH jamoasi kutilmaganda uchta matchni oʻz foydasiga hal qiladi. Oʻsha paytdan boshlab ayrim holatlarni hisobga olmaganda bu musobaqa har yili oʻtkazib kelinadi. 1945 yili, D. Devisning oʻlimidan soʻng turnir Devis Kubogi deb atala boshladi. Bu musobaqa hozir tennis olamidagi eng muhim voqealardan biri sanaladi. 2000 yili Devis Kubogida 132 mamlakat termasi ishtirok etgan.
Bugun tennis bilan turli yoshdagi millionlab odamlar shugʻullanadi. Soʻnggi maʼlumotlarga koʻra, Xalqaro tennis federatsiyasiga 190 ga yaqin milliy federatsiya aʼzo.
Tennis olamida 4 ta yirik turnir bor:
-
Uimbldon turniri.
-
AQSH ochiq chempionati.
-
“Rolan Garros” turniri (Fransiya ochiq chempionati).
-
Avstraliya ochiq chempionati.