Абдулхамид Чолпон (1897-1938)-Өлеңдер

ДОСТАРЫМЕН БІРГЕ АКЦИЯ:

Абдулхамид Чолпон (1897-1938)-Өлеңдер

ЖАН

 

Кешіріңіз, сіз неге мұңайсыз? 

Сіз сақиналармен достастыңыз ба? 

На фародинг, на дождения бор, 

Неге сонша баяу?

 

Қорлау тілге зиян келтірмейді, 

Қорлық мәңгілікке кете ме? 

Шынжырлар үзіле ме,

Енді қылыштар сынбай ма?

 

Сен тірісің, сен өлген жоқсың, 

Сен адамсың, сен адамсың; 

Ілмек, мойын бүгілу, 

Сіз де еркін туылғаныңыз! ..

 

ӘДЕМІ

 

Қараңғы түнде көкке қарап,

Мен сізден ең жарық жұлдызды сұраймын. 

Жұлдыз ұялып, басын төмен салады. 

Ол: «Мен оны түсімде көремін», - дейді. 

Мен түсімде өте әдемі, 

Ол бізден, айдан да әдемі!

 

Мен айға қараймын, 

Мен сені бір айдан кейін сора бастаймын, 

Ал ол: «Қызыл жаңғақ» дейді. 

Мен түсімде кездестім, жерленген ақ. 

Аққа көмілгенде, 

Ол менен гөрі әдемі, күндізгіден де әдемі! ».

 

Таңертең самал жел шашыңды, 

Ол мені өткенде сұраймын. 

Ол: «Бір қараса, адасып қалды. 

Мен тастардың арасында жүргім келеді! 

Мен оны көрдім - өте әдемі, 

Ол айдан да, күннен де әдемі!

 

Ол кеткен кезде күн жарқырайды. 

Мен одан сен туралы да сұрамаймын. 

Ол да ұяттан жасырынып, қашып кетті, 

Ол: «Мен көрдім, төмен түсер алдында оң жақта екен», - дейді. 

Мен оны оң жағынан көргенде өте әдемі, 

Ол айдан да әдемі, менен де сұлу!

 

Мен неге кедеймін және мен оны жақсы көремін?! 

Мен ол үшін жанып жатырмын, мен күйіп жатырмын. 

Мен ауыр жұмысқа басымды салдым, 

Мен ғашықпын ... Мен ғашықпын ... Мен кімге ғашықпын? 

Мен сүйетін «сүйіктім» сондай әдемі, 

Бұл айдан да, күннен де әдемі !!! ».

 

БИНАФША

 

Сіз күлгінсіз бе, сіз күлгінсіз бе

Көшеде ақшаға сатылады.

Мен күлгінмін бе? мен күлгінмін

Сүйіспеншілікке, қайғыға тап болдыңыз ба?

 

Күлгін, неге аздап ашылмасқа,

Еркін күлкісіз ажырасасыз ба?

Күлгін, неге оны иіскемейсіз,

Сіз созылып жерге созылдыңыз ба?

 

Күлгін,

Маған айт

Олар кім,

Ине сіздің тізеңізде ме?

Күлгін,

Бір сөз айтыңыз

Ол қандай қолдар?

Созылу, иіс сезу, шағу?

 

Күлгін, сізде сондай әдемі жүз бар,

Неге ұзақ күлмейсің?

Күлгін түстер соншалықты тартымды,

Жүрегіме хош иіс құймайсың ба?

Күлгін, жыла, күлгін, кел,

Менің қайғыма өзіңіздің қайғыңызды қосыңыз.

Күлгін, саған кеудем тегін,

Осы жерден көкке ұшыңыз.

 

Күлгін, әдемі, қайғылы, сіз келмейсіз,

Қайғы керемет, сен қайғыны білмейсің,

Сен маған күлмейсің.

 

КӨКТЕМ КЕЗІ

 

Ей, қараңғы ұзақ қыстың елесі

Көктемде менің көзімде ойнама!

Бөлінудің адам төзгісіз азабы

Жасыл, шөпті беттерде қайнап жатыр!

 

Көктемде аздап ... жайлылық

Шабдалының әдемі, қызыл жүзі,

Алданбаңыз

Бас изеген жігіттің сөзіне.

 

Менің алдымда күлімсіреген жұмсақ қыз

Бұл көк шөптің ортасында орналасқан гүл.

Көп жыладым... жастық шағымды қатарға сыз

Ал менің алдымда тұрған сұлу қыз - құлан!

 

Көктем ... Бұлбұл ән салмайды,

Неге, менің танбурымда тіл жоқ.

Ол әдемі қыз.

Менің үмітім жоқ.

 

Әр көктемнің әні менің тілімде,

Жүрегімдегі әр сұлулыққа деген махаббат,

Көзімдегі әр қайғыдан зар,

Менің бетімдегі алдаудың белгісі.

 

Көктемде мен жалғыз жыладым ба?

Мен барлық үмітпен алданған жалғызмын ба?

Менің кеудемді тескен жалғыз мен бе?

Мен қуаныштан жалғыз емеспін бе?

Ей, көктемнің көз тартарлық келіні,

Мені неге жылатасың? …

 

ІС-әрекеттің ӨЛІМІ

 

Періштелер менің жүрегімде кім жылайды? 

Шы? Ыс аналары, жастарды? 

Менің алдымда жылап тұрған бұл жандар кім? 

Құлдар сіздің еліңіздің халқы ма?

 

Неліктен олардың дауыстарында 

Өткен ғасырлардың үні жылайды ма? 

Неліктен тағдырдың қойылымында 

Әр жүріс менің жүрегімді ұстарадай тесіп кете ме?

 

Кеңістіктің қиялы көк 

Жау барлық үміттерін көміп тастады ма? 

Ел мәңгілік тұтқында ма? 

Сіздің ойыңызда жарқыраған шамдар сөніп қалды ма?

 

Түннің ажалды қараңғысы, 

Ол құтқарылу жұлдызын армандады ма? 

Қаншама тұтқындардың құқығы, құқығы 

Бір уыс жерге құрбан болды ма?

 

Ахим отының сәулелері, 

Шығыстың кеудесінен біреуін таба алмайсыз ба? 

Кеудемнің гүрілі,

Жарылған жүректерге күлмейсің бе?

 

Қашан сен оны жақсы көресің

 

Сіз арулардың патшайымысыз,

Мен мұны сіздің көзіңізден оқыдым.

Менің болашағым құс екенін оқыдым

Мен өзімнің қиялымнан алтын тор жасадым.

 

Күнәкарлар менің құлағыма ән айтты

Әңгімелесуден шаршадың, біткен жоқ ...

Бұлбұл түнде азаптан жылап жіберді

Сіздің азаптың соңы біткен жоқ

 

Оқиғаның мазмұны сіздің көз алдыңызда,

Мен ақын болғанда жылайтынмын.

Менің ескі жаралы жүрегім

Мен жолдарды оқи алсам ғой.

 

Менің қиялымның қызыл-қызыл түсті киімін киген

Сіз перілерді, асықтарды көрдіңіз бе?

Гүлдер отырғызылған жолдардан

Сіз ғаламда өмір сүрдіңіз бе?

 

Жолыңда өлең айтқан кезде қураған жапырақ,

Музыканы менің құлағыма жеткізеді.

Сіздің музыкалық дауысыңыз болған кезде

Бұл сен мені жақсы көретініңді білдіре ме?

 

ҚАЛАНДАР МАХАББАТЫ

 

Махаббат сарайы кең болғандықтан мен адасып кеттім,

Мен ғасырлар бойы осы қауіпті жолда жүрдім.

 

Қарашма теңізін көрдім, нәзіктіктің толқыны жоқ, 

Апаттан бейхабар мен оны қолынан атып тастадым.

 

Бұл ғажап дүние, бұл махаббат әлемі, қымбатты достар, 

Мен ол дүниені бекерге саттым.

 

Оның гүлзарындағы бұлбұлды оқығанда жүрегім қан жылайды, 

Көзімнен жас ағып, мен қатты қиналдым.

 

Дүниені шарлап жартастай кездім, бірақ орын таппадым. 

Мен өз үйіме қайғы мен азаппен оралдым.

 

Мен махаббат көгінде әдемі Чолпон болдым, достар, 

Мен күн сәулесіне шыдай алмай жерге құлап түстім.

 

ҚОЛЫҢЫЗДЫ БЕРІҢІЗ

 

Маған сол қолыңды бер, сол қалтыраған қолмен, содан кейін тағы

Қысқа, содан кейін енді ол қолдарға тиюге болмайды.

Көздеріңді менен соңғы рет ал,

Мансап менің кеудемдегі кірпігіңнен кейін түсірілсін.

 

Әлі күнге аспанда бізге қарап тұрған сенің жұлдызың

Бөлінудің құлауымен оның соқыр беті сарғайып кетті.

Сіз барасыз, жұлдыз ұшады, жалғыздыққа лақтырылған

Өкпеңізге өмір сыйламайтын жарық күн.

 

Мансаптан кейін маған қолыңды бер, мен жалғызбын,

Атты оқығаннан кейінгі мансап, кеудемдегі ауру.

 

Қиял

 

Жүректегі махаббаттың ұшқыны

Мен ойымның бір бұрышына тығылдым.

Ол ұшқынның күшіне күрсінді

Менің ауыр жарам бар, оны жазуға болмайды.

 

Мен бақытты қабылдаңыз дегенді естідім

Мен азанды шайтан деп ойладым,

Сонымен бақыт сыйлаған періштеге

Мен әртүрлі аңыздар айттым ...

 

Ол шашының ойнайтынын естіді

Мен «аңыздар бекер» дедім.

Бұл сөздер менің құлағыма жетті:

«Өттім, – деді ол, – қанды, сарысу суында...».

 

Ақ-ақ, деді аңыздардың сұлтаны, -

Онда сенің тағың, сенің бақытың күтеді.

Ол қан сарысуында, сарысуда

Қара киім кигенде жан жарқырайды.

 

Кет, шайтан, мен жыладым ... Мен қорқамын ...

Кет-кет. Қылыш сынды, қалқан тесілді.

Көрдіңіз бе? Мен езіліп, жатамын,

Қиындық тауы маған түсті.

 

Соңғы тыныс, соңғы тыныштық, уа, періште,

Келіңіз, қараңызшы, содан кейін аспан құлап түссін.

 

ҚҰПИЯЛАР…

 

I

 

Менің қолымда шаш,

Мен оны мыжып алайын ба, әлде ашайын ба?

Құпия боп қоясың қойнағымда,

Құпия сақтауым керек пе, әлде ашуым керек пе?

 

Қырынған шашқа себіңіз,

Анардың бетін кімге ұстатасың?

Өзіңізге: “Олардың адалдығы жоқ!”— деп айтыңыз. сен дедің

Неліктен сіз оларды тағы күтесіз?

 

II

 

Сенің толық денең менің ашық қойнымда,

Егер сіз қылыштың иісін сезбейтін болсаңыз, -

Маған жақындама, о, тірі сүйіспеншілік! —

"Мен сүйемін" дегеніңіз өтірік!

 

ГАЛДИР

 

Мен дутордан туған кәрі жындымын,

Мен әрқашан немере ағамның отындамын.

 

Жүректеріндегі кедейлерді аяймын,

Мен уақытты жақсы өткізбейтін адамдардан шаршадым.

 

Егер дутордың жіптеріне тығылсам,

Перделердің әрқайсысы қайғы туралы хабарлама.

 

Пердеде жүрген адамның саусақтары

Ол менің кеудеме қатты басады, сондықтан ол шаршайды.

 

Екі жіпті тізіп, саусақты тоқтатпай айқастырып,

«Ғалдір» сол жіптерде жыламайды.

 

Менің әкімдермен, шенеуніктермен, патшалармен және билеушілермен ешқандай қатысым жоқ;

Мен әрқашан жанашыр балалармен біргемін!

 

Барлық қайғы-қасірет мен сияқты болады,

Сондықтан олар құлдың атын «Ғалдір» деп қойған.

 

СОЗИМ

 

Мен өшпенділік елінен көштім, 

Мен Ульфат жеріне қоныстандым, 

Шөпке емес, гүлге бетімді бұрдым, 

Мен көктегі ләззатқа толымын

Бұлбұлдардың махаббатты мадақтаған сәті!

 

Көз жасымнан шешек, 

Силлабус ойларымнан, 

Жүректердің нәзік әнінен, 

Менің махаббатымның таралуынан

Жұмақ - тастанды жан.

 

Тілге қан жүгіреді, 

Бос ұяға жандар кіреді, 

Тікенді шешек, 

Ақиқат жолы – шынында да жол

Жандар маған тиген күндері! ..

 

* * *

 

Шашыңыздың бір бұрымы менің қолымда, 

Мен мыжылып, сүйсем бе? 

Құпия боп қоясың қойнағымда, 

Құпия болсын, әлде жайып жіберейін бе.

 

Қырынған шашқа себіңіз, 

Анардың бетін кімге ұстатасың? 

«Олардың адалдығы жоқ!» сен дедің 

Неге оларды күтіп отырсың?

 

Толық денең менің ашық кеудемде 

Жүрек иіскемесе, 

Маған жақындама, о, тірі сүйіспеншілік! 

"Мен сүйемін" дегеніңіз өтірік!

 

ХАЛҚ

 

Адамдар - теңіз,

Халық – толқын,

Адамдар - күш,

Халық бүлікшіл,

Адамдар от, адамдар кек...

Халық толқыса, менде билік жоқ, тоқтасын.

Менде билік жоқ, тілегіңді халық құртсын.

Халық көтерілісі патшалықты талқандады,

Халық тіледі, тәж бен тақ тағылар құлады ...

 

Халық қалауы: бұл ел азат болсын, 

Оның басындағы көлеңке кетсін, 

Бірі араластырады, бірі көпіршіктенеді, бірі қайнады, 

Бірі талпынады, бірі аулада, бірі ойнайды, 

Кедейшілік пен аштықты жояды, 

Еліне бәрін береді...

 

Барлық билікті адамдардан алалық, 

Ендеше, құшақтасып, халыққа кірейік!

 

* * *

 

Қиял, қиял... Жалғыз қиял әдемі, 

Мен шындықтың көзінен қорқамын. 

Қиялдағы жұлдыздар, әрекет, 

Мен өз отымды жаққанды ұнатамын. 

Әдемі қиял, кел менің басымда гүл ойна 

Менің тілегімді орындаңыз!