Мир Әлішер Науаи туралы мағлұмат, хикмет және риуаят

ДОСТАРЫМЕН БІРГЕ АКЦИЯ:

Низамиддин Мир Әлішер 1441 жылы 9 ақпанда Гераттың Боги Давлатхана ауданында Тимуридтер әулетіне жақын мемлекеттік қызметші Гиёсиддин Бахадирдің отбасында дүниеге келген. Тарихшы Мирхонд «Равзатус-Сафо» атты еңбегінде Әмір Әлішердің атасы Әмір Темірдің ұлы Омаршайхпен дос болғанын жазған. Төменде Әлішер Науаи өміріне қатысты мәліметтерді назарларыңызға ұсынамыз.

1. Науаидың ғылымға деген құштарлығы ерте оянып, 4 жасында мектепте оқи бастайды. Науаи хазірет 7 жасында Фаридуддин Аттардың «Мәнтиқұт-тайрын» жатқа үйренген.

2. 7 жасар Низамиддин Мир Әлішер ұлы мұхаддисіміз Бұхаридің алты мыңнан астам хадисін жатқа білген. Мир Әлішер 7-8 жасынан бастап ғазал жаза бастаған.

3. Әлішер Науаи «Муқарраби Хазірет Сұлтани» («Ұлы мәртебелі Сұлтанның ең жақын адамы») атағын алды. Бұл атақ Науаиға барлық мемлекеттік істерге араласу құқығын берді.

4. Түрік тілінің жаңғыруы Науаидың руханиятымыз үшін жасаған үлкен ерлігі болды. Захириддин Мұхаммед Бабыр: «Олар тіпті түрік тілінде өлең оқиды, ешкім жақсы шешен емес» деп жазады, Хусайн Бойгаро: «Мир Әлішер түрік тілінің өлі денесін Мәсіхтің тынысымен тірілтті.

5. Әлішер Науаи он бес-он алты жасында түрікше де, парсыша да жазған «қос тілді» ақын ретінде танылды.

6. Әлішер Науаи жасөспірім шағында сүйікті ақындарының 50 мыңнан астам өлеңін жатқа білген.

7. Әлішер Науаи түрік тіліндегі өлеңдерінде Науаи, парсы тіліндегі өлеңдерінде Фони бүркеншік атын қолданады.Ақынның парсыша өлеңдер жинағы «Девони Фони» деп аталады.

8. Науаидың ғашығы ретінде сипатталатын «Гули» есімі Науаи туралы халық ауыз әдебиетінде, аңыз-әңгімелерде ғана кездеседі. Гүли есімі Науаи өмірінен мәлімет беретін жазба деректердің ешқайсысында кездеспейді.

9. Науаи шығармаларында Фархад – кемел адам бейнесі. Ол бала кезінен білімге құштар, оны бір оқып шыққан соң ешқашан ұмытпайды. Фархад он жасқа келгенде барлық ғылымды меңгереді.

10. Науаи Абдурахман Жәмимен 18-19 жас шамасында кездескен. Жәми оны бала ретінде де, оқушы ретінде де бағалайды.Кейін осы екі ұлы ақынның арасындағы ұстаз бен шәкірт қарым-қатынасы нығайып, шығармашылық ынтымақтастыққа айналады.

11. Самарқанд Науаидың өмірі мен шығармашылығында маңызды орын алады. Әлішер 1464 жылы Самарқанға келіп, медреседе оқып, ғылыммен, әдебиетпен, өнермен жақынырақ танысады.

12. Науаи 1469 жылы досы Хұсайын Бойқараның таққа отыруына орай 90 тармақтан тұратын «Хилолия» («һиләл» — жаңа ай) одасын жазды.

13. Науаи өз қоры есебінен Гератта және бүкіл Хорасанда 300-ден астам құрылыс салды.

14. Әлішер Науаи 16 әдеби жанрда жазған. Науаи алғашқы «Хамсаниді» түрік тілінде 2 жыл бойы жазды. Әлемнің 64 тіліне аударылған бұл шығармада 51 мыңнан астам өлең бар. Ақынның лирикалық мұрасы «Хазайинул-маони» деп аталатын төрт диуанда (50000-1491) жинақталған, жалпы көлемі 1498 XNUMX тармақтан астам.

15. Әлішер Науаи 1501 жылы 3 қаңтарда қайтыс болды. Оны жерлеу кезінде жаңбыр жауып тұрған. Оны тарихшы Хондамир «тіпті табиғат азалады» деп сипаттады.

Әлішер Науаидың 10 даналығы

1. Адамның мінез-құлқы байлығынан артық.

2. Ақырет сауабы дүниенің ләззатынан жақсырақ.

3. Тілді итеру тіс ауруынан күштірек.

4. Көп бағынудан аз ғана мағлұмат, ақылсыз достан ақылды дұшпан артық.

5. Жаман дос – шайтан.

6. Тіл тыныштығы – адам денсаулығы.

7. Сені жамандыққа бастайтын адам сенің жауың.

8. Кімде-кім ауыр сөзбен жүректі жараласа, оны ащы тіл уланған найзадай тесіп өтеді.

9. Жақсы сөз жабайыларды тиранға айналдырады; сиқыршы - әуенмен заклинание айтып, жыланды інінен шығарады.

10. Көп сөйлейтін эзма түнде таң атқанша үретін ит сияқты. Тілсіз адам адамдардың жүрегін жаралап, өзіне пәле әкеледі.

Науаи туралы әңгіме

Әлішер Науаи Самарқандта оқып жүргенде Бұхара Шарифке баруды армандаған. Самарқандқа тоқтаған керуендерге қосылып, бір топ достарымен Бұхараға барады.

Керуен Кармананы басып өтіп, «Мәлік Рабат» керуен сарайына тоқтаған. Жолаушылар тынығып, түйелері мен аттарын суарды. Олар торларды толтырып, су алды. Керуенмен келе жатқан Ұлы мәртебелі Науаи айналадағы шөлдерді тамашалап, ойға шомып кетті. Мәлік робот пен Сардобаны салғандардың рухына оқыды.

«Менің Фархадтарым мен Шириндерім осы кең шөлдерге келіп, осы жерлерді көркейтсе, су тартып, бау-бақша салып, ғимараттар, жолдар, мешіттер, медреселер, ауруханалар салса, шөлдер әдемі болса екен» Әлішер Науаи ел болуды армандаған. Арада ғасырлар өткенде Алланың берген нығметі, атамыздың дұғасы, халқымыздың қажырлы еңбегінің арқасында жатқа оқылатын жерлер баққа айналып, «Науаи» ақынның есімімен аталды.

дереккөз: man.uz