ДОСТАРЫМЕН БІРГЕ АКЦИЯ:
Шүкір Холмирзаев
Таныс көрініс
Мен мектепте жақсы оқыдым. Сыныптастарым сыйлайтын, ұстаздарым: «Сәлеметсіз бе, Төшбойжан», көршілеріміз: «Жақсы адам болады», – деп сұрайтын. Бірақ бір ғана адам – біздің жаратылыстану пәнінің мұғалімі – мектебіміздің директоры Зәкір Орынұлы мені елемейді, ол ешқашан: «Сәлеметсіз бе, Тошбойжон» деп сыртқа шығып амандасу үшін оның көзіне қарасам да, жай ғана басын изеді. өзі. олар кететін еді. Мен ашуланып, не істесем де, бұл адам маған басқаша қарап, аты-жөнімді сұрайтын шығар деп ойладым.
Бір күні базардың ерте кешінде тауға, нағашымның шаруашылығына сабан алуға бардым: әкем арбадан әлсіз, арық атты шығарып, «бөшкеге» лақтырып жіберді (мен күнде таңертең байлайтынмын. шалғынға, кешке әкелді). Мен таудан келгенімде сол кісі – Зәкір Өрінұлы жаңа қонысқа көшіп келген көршіміздің ауласына көшіп келіп, қоныстанған.
Не болса да, ниетіме жетуге жеттім: мектептен келе салысымен көшеге шығып, көшедегі арбаның артына отырып, кітап оқуға «сүңгіреймін». Жолдас Зәкір Орынұлының қақпасы алдымда! Әрине, мұндай зерттеуде миға ештеңе кірмейді. Бір көзің директордың қақпасында болған соң, сенің жағдайың осы.
Мен мұны екі күн бойы жасадым: ештеңе жұмыс істемеді. Жолдас директор даңғылдан келе жатыр, сарғайған жапырақтарды таптап, көңілі қалып, қақпадан кіреді. Олар мені байқамайды да. Мен мойынымды созып, қараймын. «Ауладан қарап отырған шығар»... Жоқ, қақпа төмен болса да ешкім көрінбейді. Айтпақшы, ол кісі өте аласа, бойы менімен шамалас. Бірақ олардың бастары өте үлкен, құлақтары үлкенірек және мұрындары ұзын. Киімге келсек, айырмашылығымыз жер мен көктей.
Мен жексенбіде арбаның жанында күлмеуді шештім.
Таң атып, кеш батты: директор жолдастың тырнақтары еш жерде көрінбеді.
Қабағым қарайып, жылап отырғанымда үйге кірдім.
— Атқа міндің бе?
- Ой... - Мен шалғыннан атты әкелуді ұмытып кетіппін. Мен шалғынға жүгірдім: ат жоқ! Бұл қараңғыда пілді де кездестіру мүмкін емес. Оның үстіне тау, арша, сай-сай... Үйге барсам әкем теріме сабан салады.
Мен бір тас тауып алып, отырдым. отырдым. Төбем жұқа болды, суық тастың арасынан өтті. Қозғалғалы жатыр едім, алыстан келе жатқан тұяқ даусын естідім: тап-тап-тап... Олакөздің адымдары сияқты. Олакоз! Ол жалғыз емес, біреуді көтеріп жүр. Мен жерден бір уыс дымқыл топырақ алдым да:
- Аттан түс!
Жылқышы шамын жағып, маған ұстатты.
- Тәкаппар болма!
«Олифта» жерге құлап, арқанды созды.
- Мен оны қашып бара жатқанда ұстап алдым.
Құлағым шошып кетті: алдымда Зәкір Өрінұлы тұр екен.
— Әй, ұстаз, мен сізді басқа біреу деп ойладым.
-Зияны жоқ. -Олар кетіп қалды. Иығында рюкзак тәрізді сөмке, басында ұзын мақта орамал, басында тақия. Оны қазір көрсе, ешкім оны режиссер деп ойламас еді. Атты жетектеп, асығыс соңынан ердім. Жүрегімдегі атты қарғадым: «Ақымақ! Барып мына кісіні ұстайсың ба?— деді. Директор жолдас бірқалыпты жүріп, арқасына салбырап тұрған адамдарды қағып жіберді.
— Аңшылықтан келе жатырсыз ба, жолдас мұғалім? -Иә.
— Оның бәрі кекілік пе? -Иә.
— Осыншама көп түсірдің бе? -Иә.
– Әкем аңға шыққанда, ештеңе ұстамай қайтып келеді.
Жауап болмады.
-Ұстаз, мені кешіріңіз.
-Зияны жоқ.
— Досым... Мен де аң аулағанды жақсы көремін.
- Жақсы. Аң аулау жақсы.
-Сенімен шықсам қалай болады?
- Рақмет сізге.
"Қашан кетесің?"
- Сенбіде. Кеш.
— Ендеше сол жерде жатып, келесі күні аң аулайсың ба? -Иә.
«Аа, қайда ұйықтайсың?»
- Аулада.
Атқа мінген соң тауға шықтым. Мен ағамды отын жағып жатқанда таптым.
– Ағай, мен бүгін сенбі күні кешке мектебіміздің директорымен келемін. Ол кісіні танисың ба, Зәкір Өрінұлы дейді. Өте жақсы адам. Ағай, палау жасап жатырсыз! Ұялма.
— Жарайды, жиен, аттан түс.
«Сабаққа кешігіп барамын, мына өлген ат та ақсап жатыр». Ағай, жан аға, мылтығыңызды беріңіз, мен оны сол күні аламын.
- Жиен... білесің бе, менің үлкен ағам бар.
Мен әкемнің мылтығын алыстағы танысымнан әкелдім. Бізде мылтық жоқ. Директорымызға айтқаным өтірік, әкем өмірінде аңға шықпаған. Екі жыл бұрын жаңа жерге көшіп келген аңшы көршіміз Мирзақабилдің соңынан екі рет шықтым.
сенбі. Кеш. Мен шалғында аттан түсіп, Зәкір Өрінұлына жолықтым.
– Жолдас мұғалім, атқа мін.
- Рақмет сізге.
– Мыңғашай болмаса. Сіз седлаға отырасыз.
- Рақмет сізге. Біз бардық.
Жолдас директор жылқыны жайына қалдырар еді, арбаға қосылатын Олакөз шаршаған есектей басын салбыратып, шапшаң басып: тап-тап-тап... Жүрегім ауырып: «Осы жерде ағамызға қашан жетеміз? марш?»
– Жолдас ұстаз, жылқы тамаша екен, қаттырақ айдаңыз.
- Қажет емес.
– Жолдас ұстаз... Мен кәкліктің кенін білемін.
- Жақсы. Кекілік қай жерде көп болса, сол жерге барамыз.
-Бірақ ол жер алыс. Жылқыны тезірек айдаймыз ба?
- Жақсы. Жарайды онда.
Ат жылдамдады. Мен де аттың арқасына қарай бастадым.
— Сағат неше болды, мұғалім?
- Он. Біз дұрыс жүрміз бе?
- Иә. Хув, біз өзеннен өтіп, жоғары көтерілеміз. Біз тағы екі төбеден түсеміз. Ол жер кәкліктің кені.
Міне, біз соңғы төбеге жеттік. Төмен қара арша. Алыстан от жалт-жұлт етеді. Ұзақ уақыт иттердің үргені естіледі.
«Уақыт қанша?»
- Бір. О, біз жақында келеміз. Бұл сіз айтқан жер ме?
- Осы жер. Төмен түсейік.
- Қажет емес.
- Жолдас мұғалім, аулаға барсақ қайтеді? Жақында.
- Мен бұлай, жалаңаш жерде - ағашта көп ұйықтамадым. Міне екеуміз. Жатайық. Арман... Ол өте бос болады. Мен оны әр кезде шығардым. Мен аулада түнеп шықтым.
- Мен көптен бері фермада түнеп жүрген жоқпын.
- Келесі кездескенше. Жүр, қазір ұйықта. Мұндай түндерді қадірлеу керек. Кейде суық болады.
Біз бетпе-бет отырамыз. Арамыздағы аңшылар мен саяхатшылардың тұрақты серігі – от. Алаудың екі жағындағы екі биік тас. Олардың үстінде жасыл құмыра. Шай әлі қайнап жатыр. Етекте бұлақ бар еді, директор бұйырды, қазанға су әкелдім.
«Қазан аңға жарайды, не дедің, тамақ пісіруге, шай қайнатуға да болады».
- Иә, менің мұғалім досым.
- Сен қайғылы көрінесің бе?
«Мен жоқ…
-Сен бақытты болуың керек. Одан ләззат алу керек. Көңіл көтеру жақсы нәрсе. Қараңызшы, жұмсақ жел соғып тұр. Көкламдікіндей жұмсақ емес, сәл дөрекі. Кузники және күз. Әсіресе осы күндері. Одан ләззат алу керек. Одан ләззат алу керек.
Илжаяман - Мен өзімді рахаттанып жатқандай көрсетемін.
Зәкір ағалар сөзін жалғастырады:
- Біз көп қателесеміз. Біз көптеген көрікті жерлерді абайсызда өткіземіз. Біз көптеген ләззаттардан құр қаламыз. Рас, өмірлік алаңдаушылық бар. Бірақ сіз оларды жеңуіңіз керек. Әйтпесе уайымға көміліп қаласыз. Үйлену жақсы емес... Бір нәрсеге ренжідіңіз бе?
- Неге, мұғалім досым?
«Егер жалықсам, тоқтаймын» деп қазанның қақпағын ашты. Ақ бу раушан. Су сүтке ұқсайды. - Қазір қайнап жатыр. – Олар рюкзактарынан құрғақ шай мен саптыаяқ алды. Сонда Алланечук екіленіп, қапты мұқият тінтіп, бөтелкені алып шықты: оның ішінде «арақ» деп жазылыпты. Арақ! Сәл азырақ. Ол да тығынсыз.
Сөйтіп, аздап ішіп алды. «Енді олар қайтадан ішеді. Мектеп директоры шәкіртінің көзінше ішеді! Одан кейін... бұдан кейін...» Жылқы күрсінді. Зәкір ағамыз еріксіз винтовкаға қол созды. Біреу сыбырлап келе жатты. «Ағам біздің отымызды бақылап отырса ше?
Өмірімде көрмеген адам келді. Ол Абиссиндіктей қара, басы түкті, аяғын түк басқан. Олар бір-біріне қарап:
- Қош бол, сау бол.
Оның қолдары өте дөрекі болды. Ол иығынан мылтығын алып, еңкейіп басын иіп:
— Сұраңыз, аға, — деді директорымызға.
«Сіз сұраңыз», - деді директорымыз.
– Сұрауға жасыңыз келді.
Олар ескі достар сияқты сұрады. Келген адам: «Рахмет, рахмет» десе, директорымыз «Рахмет, рахмет» деді.
- Аңға шықтың ба?
-Иә.
- Біз де аңға шықтық. -Ол маған бұрылды. «Сіз Сәлім Мойловтың жиенісіз бе?
Мен жерге қарадым.
- Жоқ.
- Аттан, аттан.
«Не болды?» – деді Зәкір.
– Сол ауылда Сәлім Мойлов деген кісі бар. Сол үшін келе жатырмын. Жиенінің директорын ауданнан әкелмекші. Бір кедей қой сойып, көже пісіруге отырды. Олар келіспеді. Бұл көп қиындық болды, бірақ мұртты.
Енді директорлар үлкен кісілер ғой, иә, аға? Мылтыққа қарап көрейін. – Ол винтовканы алып, ұңғының ұзындығына қарады. «Сөз мылтығы, сөз». - Сосын менікі алды. — Әй, былғады ма? Майдың керегі жоқ, жаным.
Мен Зәкір Өрінұлына қарамау үшін бұл кісіден көз алмай қалдым. Ол шыршаның бұтағын кесіп алды. Тілін шығарып, пышақпен бұтақты қаға бастады.
- Кекілік қалай? — деп сұрады Зәкір Өрінұлы сәлден соң.
– Иә, дыбысы да бар. Бұлтүрдің айласы көп, мұрны одан да көп еді. Бұл қаладан келетін ұрыларды аңшылар азайтты. Қатерлі ісік аң аулауға келеді. Тамағы қансорғышты да, жұмыртқалайтын кекілікті де атады. Жоқ-мартдар. Енді, аға, мен өз-өзіме қол жұмсадым, басқалар да өз-өзіне қол жұмсады. Осындай жаман адам келсе үкіметке тапсырамыз. Қазір аң ауласын, қыста аңдысын, аңдысын. Кекілік те бар, сасық та бар. Барыс та кездеседі. Иә. Өткен жазда өзім көрдім. Менің құрғақ қолымда мылтық болған жоқ. Бұл сала сияқты кивчи-ним болған. Мен бұзауымды іздесем, алдымнан шығып кетті. Мынаны қарашы, мен оны ұрғым келеді, мен мына хивчинді көтердім. Ол да тоқтады.
Мені алға итермеледі. Тізем тиіп, арақ төгілді. Мен бірден көтердім. Әңгімеші болса, маған да, директорыма да бір қарады да, мылтығын алып, ақырын тұрды:
— Бауырым, қазір баруға болады. – Жауап күтпестен қараңғылыққа кетті. Зәкір аға: «Аға! олар шақырғанша қалды. Мен білгім келеді. Бірақ Зәкір Өрінұлына қарай алмаймын.
Ұзақ уақыт үнсіз қалдық.
Зәкір Орынұлы үш кесе шайды қатарынан ішті. «Олар неге арақ ішпейді? Олар мен үшін ұялады ма? Неге олар маған көрсетпеді? Міне, ол әлі де көз алдымызда. Олар мұны жасырмайды».
- Жат, ұйықта.
— Ұйқым жоқ, мұғалім.
-Онда мен ұйықтайын. Сағат бір болды. Сіз мені төртте оятасыз.
Мен оянғым келмеді. Бірақ олар шошып оянды.
- Жат, енді ұйықтайсың.
- Мен ұйықтай алмаймын.
- Көп сөйлеме.
Оянсам, Зәкір ағаның мылтықтары оқталып, сағаты жетіде екен. Таң атып, кекілік көңілді ән салды. Тұрғанымда арақ байқадым. Кешеден бері қитай азайған жоқ: олар ішпеді.
Чошгохқа дейін Архазорда болдық. Алдымыздан бір шоқ көкек ұшып, қояндар қашып кетті. Бірақ ештеңе ала алмадық. Кешегі кісі біз көздеген қоразды да, сыртқа секіріп түскен қоянды да атып түсірді: ол жоқ жерден келіп, көлеңкедей ілесті, бірақ бізден сұрамады, сөйлеспеді.
Кекіліктердің сайрауы азайды, қояндар жойылды. Аңшылық «кезеңі» аяқталды. Біз пәтерімізге қайттық. Енді отырдық, үстімізден бір топ көк қарғалар ұшып кетті. Зәкір Орынұлы оқ жаудырды. Біреуі құлады. Мен әкелдім. Зәкір Өрінұлы бір қолына қарғаны, бір қолына арақты алып, бұлаққа бет алды. соңынан ердім. Әлі де бұлақ суын ішіп отырған. Жақындап барып, Зәкір Өрінұлына қарауын қойды. Зәкір Өрінұлы қораны сындырып, тазалады. Олар «арақты» ашып, қарғаға құя бастады.
«Енді қатып қалады» деді олар маған.
- Тоңады ма?
- Иә. Бұл жансыздандыратын дәрі.
Әлгі кісі ақырын ғана қасымызға келіп, еңкейіп, саусағын бөтелкенің аузына қойып, иісін сезді.
— Ыстық емес пе?
– Жоқ, – деді Зәкір аға. — Маған әтешіңді бер. Мен оны мұздатамын. Сіз оны үйіңізге қоясыз. Ол әлі тірі.
«Тірі ме?» Тірі қалса қызық болар деп ойлаймын, ағайын?
- Қызық болады.
«Міне, міне, ішін тазалайын ба?» Жарайды... міне... иә, өмір сүр, кем болма. Бауырым, саған аңшылық ұнамады, солай ма? – деді мағыналы түрде.
— Иә, — деді Зәкір Өрінұлы.
«Сен қазір көңілді жүрсің». Иним, сен мына қатынның терісін сүрту керек. Кеттік, ағайын, тоқта, бір-бір мылтық атайық... олар ұшты, біз қуып жібердік. Біз кеттік.
Мен қоянның терісін қолдандым, ерінге қарап отырдым, олар келді. Зәкір Өрінұлының белінде бір қоян, екі кекілік салбырап, кешегі әңгіменің жалғасын айтып отырды.
-Екеуміз бір-бірімізге қарап тұрмыз. Арамызда үш қадам. Хивчинді өсіргенде күлкім келеді. Жоқ болды, кетті. Ағайын, жолбарыстың қырық жігіттің күші, жігіттің күші бар; Жолбарыстың жігіттің күші, қырық жігіттің күші бар дейді. Бұл бос сөз. Егер бір жігіт ғашық болса, ол мені есіне түсірер ме еді? Сонда сіз айтсаңыз, а-
бір-бірімізге қарап тұра бердік. Біз жыпылықтаған жоқпыз. Сенесің бе, аға, кірпік қағып алсам, барыс мені алады. Қорыққанымнан айқайлай бердім. Біраз десеңіз, ақырын өз орнына келді. Екі адым басып, маған қайта қарады, солға, иә, солға. Мына батылдықты қараңыз.
Тамақты жедік. Мен де кекілік атып алдым. Мен шаршап отыр едім, ол менің алдымда қонды, мен оны атып тастадым.
Қараңғылыққа жақын қалдық. Директор ол кісімен жай ғана қоштасты. Ал әлгі кісі үйінен бізді бақылап тұр:
– Жақсы жүр, – деді. Биік, тал тәрізді шыршаның жанынан оның сымбатты денесі көпке дейін көрінді.
Біз кетіп бара жатырмыз.
Олакөз бір адым жасайды: тап-та-п... Директор жолдас тақымда, мен отырмын. Менің басым ауырып тұр. Бір кезде директорымыз сұрады:
— Саған бұл адам ұнай ма?
Мен не айтарымды білмеймін:
– Сіз ше, жолдас мұғалім?
- Маған ұнады, ұнамады.
«Не?»
- Тазалық, дұрыстық. Бірақ бұл кісілерді ұнатады деп тіпті ойламаппын. Ол қалағанын жасады.
Мен үнсіз қалдым. Мен үнсіз қалдым ...
Күндер өтті.
Мен кітап оқуға және аң аулауға бет бұрдым; Келесі күні ағам келіп, маған қатты ашуланды. Бір аптадан соң базарда мұртын бұрап: «Директорыңыз біздің аулада түнейді» депті. Бірақ... Мен бақытты болмадым. Осыған қарап, мақсатыма жеттім: Зәкір Өрінұлы да маған басқаша қарап, атымды айтып, қолымнан ұстауды өтінді. Бірақ ол кісінің көзқарасы, сұрақтары басқа мұғалімдердікінен бөлек еді.