Киімнің қоғамдық өмірдегі рөлі. Киім және киім туралы түсініктер
Халық өмірінің басқа салаларындағы сияқты ұлттық киімдерді де зерттеу әр халықтың этникалық тарихы мен мәдениетін қолданумен, оның басқа халықтармен қарым-қатынасымен тығыз байланысты. Ол сондай-ақ халықтардың ұлттық болмысы мен этникалық ерекшеліктерін көрсететін материалдық және рухани ескерткіштердің критерийі болып табылады. Осы тұрғыдан келгенде, киім тарихын зерделеу жер шарын мыңдаған жылдар бойы мекендеген халықтардың бай мәдени мұрасы, салт-дәстүрі мен тұрмыс-тіршілігі туралы мол мағлұмат береді. Киім адамдардың табиғи және эстетикалық қажеттіліктерін қанағаттандырып қана қоймайды, сонымен қатар әр халықтың салт-дәстүрін, қоғамдық қатынастарын, идеологияның белгілі бір элементтерін, діни сенімдерін, талғампаздығы мен эстетикалық нормаларын көрсетеді. Сонымен қатар, киім адамның өмірінің орны мен уақытын, оның өмірін, қуанышты немесе қайғылы оқиғаларды көрсетеді.
Киім – қоғамның материалдық және рухани мәдениетінің құрамдас бөлігі. Ол бір жағынан адам еңбегінің өнімі ретінде белгілі бір материалдық құндылыққа ие болып, белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандырса, екінші жағынан қолданбалы-сәндік өнердің де үлгісі болып табылады. Сәулет құрылыстары, еңбек және тұрмыс құралдары сияқты киім де белгілі бір тарихи кезеңнен, еліміздің табиғи-климаттық жағдайларынан, халықтың ұлттық болмысы мен оның сұлулықты қабылдауынан хабардар етеді.
Киім мен киім ұғымдары мазмұны жағынан ұқсас болып көрінгенімен, бұл ұғымдардың арасында кейбір айырмашылықтар да бар.
Киім – бұл ең алдымен адам денесінің әртүрлі бөліктерін жабуға, оны сыртқы ортаның әртүрлі әсерлерінен қорғауға қажетті зат. Киімнің бірнеше түрі бар. Олар: іш киім, сырт киім, әртүрлі ұзындықтағы шұлық, аяқ киім, бас киім.
Бұл заттар әртүрлі функцияларды орындайтын аксессуарлармен, әшекейлермен, шаш үлгілерімен, макияжмен бірге көйлекті құрайды. Бұл адамның әлеуметтік ортасын, оның өзіне ғана тән ерекшеліктерін, жасын, жынысын, мінезін, эстетикалық талғамын көрсететін киім.
Киімнің негізгі түрлері мен формалары. Кейбір зерттеушілер киім ұят сезімінен туындайды десе, екіншілері денені әшекейлеу ниетінен туындайды десе, үшіншілері адам суықтан қорғану үшін киім қажет деп санайды. Негізі, киім қашан пайда болды деген сұрақ көпшілікті қызықтыратын сияқты. Бұл адамзатқа не үшін қажет болды? Осы және осыған ұқсас сұрақтарға жауап беру үшін археология ғылымы көмекке келеді. Археологиялық (археологиялық) қазбалар киімдердің адам дамуының ең ежелгі кезеңдерінде (40-25 мың жыл бұрын) пайда болғанын көрсетеді. Аяқ киім сәл кейінірек пайда болды және киімнің басқа элементтеріне қарағанда азырақ болды.
Киім табиғи қажеттілікті қанағаттандыру құралы ғана емес, сонымен қатар қолданбалы өнердің үлгісі болып табылады. Ол қолданбалы өнердің барлық үлгілері сияқты өзінің әдемілігімен және мақсаттылығымен ерекшеленеді. Денені әртүрлі сыртқы әсерлерден, әсіресе ыстық пен суықтан қорғау сияқты практикалық қызметті атқарумен қатар, безендіру, сұлулық сияқты эстетикалық қызметтерді де атқарады. Сол себепті қоғам дамыған сайын киімдерді безендіруге, ең бастысы оны қайталамауға көп көңіл бөледі.
Ертеде адам табиғаттың түрлі әсерлерінен, жануарлар мен жәндіктердің шағуынан қорғану үшін денесіне шаң, лай, май жағып келгені белгілі. Кейіннен бұл жақпа майларға өсімдік бояғыштары қосылып, адам денесі әртүрлі пішіндер мен түстерге боялып, адам денесін әртүрлі пішіндер мен түстермен безендіру әдетке айналды. Галда денеге татуировка (тері астына түрлі бояулар енгізу) арқылы қорғаныш қабықшасының өмірін ұзартуды әдетке айналдырған. Түрлі құстардың қауырсындары, сойылған малдың тістері, сүйектері, шаштары түрлі символдық қызмет атқарумен қатар, денені де қорғаған. Уақыт өте келе ол денесінің үлкен бөлігін абстракциялау үшін құлаққа, мұрынға, ерінге, ауызға жасанды бекіту әдістерін ойлап тауып, ою-өрнек ретінде қолдана бастады.
Дәл осы біз айтып өткен денеге сурет салу мен татуировкалар киімнің алғашқы түрлері болды, тіпті матадан жасалған киімдер пайда болған кезде де олар назардан тыс қалмады. Енді олар көйлектің белгілі бір элементі ретінде пайда болды, оған әдемілік пен эстетикалық құндылық беру міндетін орындады.
Уақыт өте келе адамзат иіру мен тоқуды ойлап тапты, денедегі татуировкалар сәндік функцияны ала бастады.
Тарихи киімдегі ою-өрнек тек иесінің әлеуметтік тегін, яғни оның таптық белгісін ғана емес, сонымен қатар халықтың эстетикалық талғамын, бейнелік мәнін де білдірді. Уақыт өте келе олар жетілдіріліп, түрлері көбейіп, формалары күрделене түсті. Атап айтсақ, олардың шешілетін, шанағына ілінетін түрлері (білезік, сақина, білезік, матаға қадалатын немесе кестеленген ( кестелі, басылған, бедерлі) түрлері бар.
