ДОСТОР МЕНЕН АКЫСЫЗ:
Захириддин Мухаммед Бабурдун туулган күнүнүн 5-жыл34 юбилейине карата даярдалган адабий кече программасы
Сахна Бабурдун портрети, чыгармалары, китепчелери менен өзгөчө кооздолгон. Жумшак обондун астында Бабурдун “Бахор Айёми” газалы угулат.
Сахнага эки алып баруучу чыгып, ийримге келген катышуучуларды Бобур хан майрамы менен куттукташты.
Башталгыч 1: Саламатсыздарбы урматтуу мугалимдер, урматтуу угармандар, ийримибизге келген коноктор.
Башталгыч 2: Улуу өзбек акыны, ойчул, тарыхчы, окумуштуу, мамлекеттик ишмер, дасыккан генерал, борбордоштурулган мамлекеттин жана Бабур династиясынын негиздөөчүсү Захириддин Мухаммад Бабурдун 534 жылдыгына арналган адабий-көркөм кечебизге кош келиңиздер!
Башталгыч 1: Эй досум, сага жетүү кыйын
Фахрда сенин хадисиңди угуу кыйын
Сүйүүңдүн такын кетирүү кыйын
Башын көтөрүп басып кетүү кыйын
2-баштоо: Жүрөгүм гүлдүн гүлүндөй назик
Жүз миң булак өлсө ачылбайт
Кашсыз бак кыялдансам,
Кипарис менин жүрөгүмдүн бүчүрүндөй.
Башталгыч 1: Убакыттын өтүшү менен кээ бир кадыр-барктуу шаарлар талкаланып, изи жок жок болгон. Канчалаган дарыялар соолуп, нугун өзгөрттү, бирок бизде ушунчалык руханий байлык бар, алар кылымдар өтсө да өз баасын жоготпойт. Балким замандын баасы дагы көтөрүлөт.
2-баштоо: Ушундай баа жеткис байлыктардын бири Захириддин Мухаммед Бабурдун чыгармачылык мурасы. Бүгүн биз ушул куттуу күндү белгилөө жана акындын бай адабий мурасынан ырахат алуу үчүн чогулуштук.
1-баштоо: О'ТИБДОну куттуктайбыз» _____________________
Башталгыч 2: Сиздин уруксатыңыз менен Бабур хандын түнүнө арналган
"... ДАХР АРО КОЛДИ АХЛИ ЖОХАНДИН ЯШИЛИГ" аттуу адабий-көркөм программабызды назарыңыздарга сунуштайбыз
Башталгыч 1: Бабур кийимсиз сөз колдонбойт. Ал ар бир сөздү ар кандай аспектилерди эске алуу менен колдонот. Тилдин байлыгын, сөздөрдүн маанисин көрсөтө алат. Ыр. Бабурдун “Яхшилик” газалын эне тил жана адабият курсунун студенти Рахмонова Гүлчирой аткарат.
Башталгыч 2: Бабурдун чыгармачылыгы түгөнгүс кенч. Аны окуп жатып анын терең акылмандыгына, көркөм жаңылыгына таң калабыз. Анткени акын өзү айткандай, “Сөзүмдү көргөн сайын,
Сөзүмдү окуу менен мени түшүнөсүң”.
Башталгыч 1: Захириддин Мухаммед Бабур адабиятыбызга эле эмес, тарых, музыка, география сыяктуу бир катар предметтердин өнүгүшүнө чоң салым кошкон.
Эми Бабурдун өмүрү жана чыгармачылыгы, илимий жана адабий ишмердүүлүгү тууралуу маалыматтарды угабыз. (Кружок учун орус тили, эне тили жана адабияты, география жана MMIBDO курсунун студенттери чыгат).
Угарман 1: (Бабурдун көркөм чыгармалары менен чыгып, акындын адабиятка кошкон салымы тууралуу сөз кылат).
Бабур – өзбек жана перс тилдеринде жазган атактуу акын. Ал 16-17 жашынан бери чыгармачылык менен алектенет. Бабур өзбек ырларын чогултуп, 1019-жылы Кабулда «Кабул диванын», 1528-29-жылдары Индияда «Хинд диванын» жазган. Акындын дивандарында газал, рубаи, туюк, фарз, проблема сыяктуу жанрлар орун алган. З.М.Бабур 20 жашында «Хатти Бабурии» жазуусун ачып, Хажи Ахрордун «Валидиясын» поэзияга которгон. Бабурдун дүйнөгө таанымал “Бобурнома” чыгармасы алгач “Vaqoe’”, “Voqeoti Boburoi”, “Voqeanoma”, “Tuzuki Boburiy”, “Boburiya” деп аталган. «Бобурномада» А.Навои, Жами, Бинай, Мухаммед Салих, Хилали сыяктуу илим, искусство, адабият адамдары жөнүндө кеңири пикирде болгон акын-сүрөтчүлөр жөнүндө маалыматтар бар. "Бобурнома" 16-17-кылымдарда перс, голланд, англис, француз, немис тилдерине которулган.
Угарман 2: (Глобус менен чыгып, Бабурдун география тармагынын өнүгүшүнө кошкон салымы жөнүндө сөз кылуу).
Географиялык аспект бардык окуяларды жана окуяларды, тарыхый инсандардын өмүрүн жана ишмердүүлүгүн, жердин спецификалык географиялык өзгөчөлүктөрүн, анын ичинде Фергана өрөөнүндөгү кең аймактын географиясын, жаратылышын, шаарларын, байлыктарын, адамдарын, салт-санаасын камтыгандыктан маанилүү. Түштүк Индияга. өзүнүн чарбасы жөнүндө көп маалыматтарды калтырган.
З.М.Бобур — биздин чоң атабыздын колониясы, Өзбекстандын коондорун, полизилерин дүйнөгө тааныткан. Маселен, Самарканд менен Бухаранын жайыттарында карагай, бадалдар, кипарис, зайтун, клен көп өсөт дейт. Бул жерлердеги жаныбарлардын көбү Индиянын жаныбарларына окшош. Ал Индиядагы өсүмдүктөрдүн жана жаныбарлардын көбү эндемик экенин белгилейт. Бабур тоту куштун, тооктун, лейлектин, өрдөктүн, пилдин, маймылдын, дельфиндин, крокодилдин, бугулардын жана башка жаныбарлардын көрүнүшүн жашоо образында чагылдырат. Бир өлкөнүн өсүмдүктөрүн экинчи өлкөнүн жерине отургузуп, бакчаларды түптөгөн. Тактап айтканда, Кабулга түндүктөн алча, Индиядан банан, кант камышын алып келген. Кийинчерээк ал заводду Бухара, Бадахшанга жөнөткөн.
Бабур жаныбарлар дүйнөсүн 4 топко бөлгөн: кургактыкта жашаган жаныбарлар, канаттуулар, сууга, сууга жакын жашаган канаттуулар, суу жаныбарлары.
3 угуучу: («Бобурнома» чыгармасы менен чыгып, Бабурдун чыгармачылыгы жана тарых таануудагы маалыматтары жөнүндө сөз кылат).
Бабур улуу мамлекеттик ишмер, дасыккан жоокер, акын, композитор гана эмес, белгилүү тарыхчы, илимпоз да. Ушуга байланыштуу анын атын түбөлүккө калтырган эмгек – “Бабурнома”. Бул эмгек Мовароуннахр, Афганистан, Индия, Иран элдеринин тарыхы боюнча абдан баалуу маалыматтарды берет. Чыгармада 1493-1529-жылдар аралыгында болуп өткөн тарыхый окуялар жыл өткөн сайын чыгармада айтылган жерлер тууралуу баяндалат.
Башталгыч 1: Зульфиганы сүйүп калдым,
Мен анын жүзүнө таң калдым.
Чынын айтсам, сүйгөн Бабурки,
Мен баарын жасадым - мен өкүндүм.
"Сумбула" ыры. Музыкалык курстун студенттери аткарышат.
Башталгыч 2: Захириддин Мухаммед Бабурдун 231 рубаиы бизге жетип, анын рубаилери философиялык идеяларга бай, формасы жагынан кемчиликсиз. Бабур өзүнүн рубаилеринин көбүн атайын даярдыксыз жаратканы «Бобурномадагы» жазуулардан көрүнүп турат.
Башталгыч 1: Бабур коомдук ишмердигинде да, чыгармачылыкта да өз күчүнө бекем ишенген. Ар бир рубаиде адамдын бүтүндөй тагдыры, тагдыры, мекенге болгон сагынычы алдыңкы орунда турат.
Ашорин - акын
Табдын эли акмак болсун
Ар бир сөздүн ар кандай мааниси бар
Дарыя бар экенин ким көрдү?
2-баштоочу: Бабурдун «Рубаиятынан» мисалдар. Лидерлик курсунун угуучуларынын аткаруусуичинде Рахмат сага.
Сенин сүйүүңдөн жүрөгүм сыздады, эмне кылайын?
Сенин алдыңда көзүм толуп кетти, эмне кылышым керек?
Менин денем ооруп жатат, эмне кылышым керек?
Жан дүйнөм ооруп жатат, эмне кылсам болот?
Самандай өттү доор,
Сен мени бир жолу ажыраттың.
Кээде башыма таажы, кээде каргыш,
Бул менин оюма келген жок, Даврондин.
Жанымда сен менин жашоомсун, жаным
Сен менин денемдеги жанымсың.
Бабырга сендей эч ким жок (сүйүктүү)
Алкыссаки, сен менин түбөлүк жашоомсуң.
Узак убакыт берейин, ордум жок,
Менде эч кандай чечим жок.
Мен бул жакка өз каалоом менен келдим,
Бирок менде азырынча чечим жок
Жүрөктөн тилеген адам,
Же бардык каалоолорун таштаган адам.
Дүйнөдө бул эки нерсе ийгиликсиз болсо,
Башын алып, сарыга кеткен адам.
Бөтөн жерде жүргөн адамды эстебеген адам,
Жумуштан жүрөк соргон адам бактылуу болбойт.
Жүрөгүм жыргап өлбөдү бул кызыкта, оо,
Чет өлкөдө сүйбөгөн адам сөзсүз адам.
Өмүр кушу Хижран капасында эс алат.
Үйсүздүк бул кымбат өмүрдү кыскартат.
Кандай коштошуу чет элдик комментарий,
Кимдин көз жашы бетиңди суулады.
Ыймандуу болгон адам ийгиликке жетет.
Ким ката кетирсе, жазасын алат.
Сен жакшы адамсың, жаман эмессиң
Ким жаман болсо, жазасын алат.
Рафторию кадига равоним садка.
Бир багуучуга эки дүйнө зекет.
Анын оозуна, белине жумшайм,
Денем менен жаным кайрымдуулукта
Бабир, мени канча жолу кыйнайсың?
Сабырымды билесиңби же кайгымды?
Бул менин түбөлүк сүрөтүм.
Ал башка адамды жакшы көрөт жана жек көрөт.
Кайрадан сүйүп калганыма ыраазымын,
Моданы сүйүп калдым.
Сенин жылуу сөздөрүңдү угуп,
Мен сени көрбөй туруп сүйүп калдым.
Билимди каалаганга, илим издегенге билим керек,
Билимдин окуучусу үйрөнүүдөн мурун билим керек.
Менин илимден билимим жок
Мен билимдин окуучусумун, мага билим керек.
Лидер 1: "“Бабурноманы” окуганда жазуучунун бийик көркөм табитине, акылынын тереңдигине, чексиз билимине күбө болосуң. Ал динчил жана чечен мусулман болгон. Бул залкар жана татаал инсандын тарых сахнасына чыккан күндөн тартып, көзү өткөнгө чейинки өмүр жолу, үй-бүлөлүк чөйрөсү анын жаратуучу, акын, окумуштуу катары руханий, руханий дүйнөсүн камтыган.
Музыкалык курстун студенти Зинура Муродованын "Мустахзод" бийиндеги аткаруусун көрүңүз.
Башталгыч 2: Саркардын, падышанын, басып алуучунун ички кагылыштары Пиримкул Кадыровдун “Жылдыздуу түндөр” романында чагылдырылган. Бул романда жазуучу Орто Азиянын, Ооганстандын, Индиянын тарыхында 15-кылымдын аягы, 16-кылымдын башында болуп өткөн маанилүү окуяларды чагылдырган. Эми назарыңыздарга “Жылдыздуу түндөр” романынан бир көрүнүштү сунуштайбыз.
Сахна көрүнүшү. (MMIBDOsi курстун студенттери тарабынан аткарылган).
«Жылдыздуу түндөр» романынан бир көрүнүш.
Бабур шакирттерине тактыга отурду
- Уулум Хумаюндун устаты Касымбекти, машыктыруучуларды, мугалимдерди жаныма алып келгиле. (Алар ийилип киришет).
- Саламатсызбы, улуу урматтуу.
- Кош бол (Ордунан туруп). Кел, Касымбек, жакын кел. (Ага сарпо кийгизет). тонна бата.
- Менин кулум. (Калган мугалимдер менен машыктыруучулар да сарупос кийишет).
- Айтчы сага эмне берем! – уулу Хумаюнду жылмая карайт.
- Жаным, мен сенин китептериңди жакшы көрөм, мен аларды аябай окуйм. Жаңы китептерди жазсаңыз, бул өзгөчө текче сиздин чыгармаларыңыз менен толот. Бул сенин уулуңдун тилеги.
– Ооба, тилегиңизди аткаруу үчүн өмүр бою иштешим керек! “Жакшы ниет – мамлекеттин жарымы” дейт эмеспи. Бүгүнтөн баштап мен сага китеп чыгарам жана бул китепти сенин атыңа рифма кылып «Муббайын» деп атайм.
– Урматтуу, сизге дагы бир өтүнүчүм бар, өспүрүм кезиңизден бери жазып келе жаткан “Бабурнома” китебиңизди мага бериңизчи.
- Китеп бүтө элек, жолдо жаткан чыгарманы көчүрүү мүмкүн эмес.
– Качан бош болосуң, мырзам? Мен күтүп жатам.
- Көп күтпө. Анткени ал китеп бүтүшү үчүн менин жашоом бүтүшү керек.
– Эмнеге антип айтып жатасың?
– Менин сөзүм үчүн кабатыр болбо. Өмүрүмдүн аягына чейин “Бобурноманы” жазгым келип жаткандыктан, кийинки бөлүмдөрүңүзгө да жакшы чыгармаларды каалайм. Жарык жүзү менен аягына жетсем кана.
- Андай болсо, мырзам, “Бабурноманы” дагы 50 жыл, жүз жыл жаз!
– Ага чейин күтүүгө чыдайсыңбы? Бабур күлүп.
- (Хумаюн олуттуу) Кудайга ант берем, менин сабырым канча жашаса болот.
“Мажнунтол” ырына ийрим жетекчилери курсунун студенти Жумаева Лобар бийлейт.
Башталгыч 2: — Захириддин Мухаммед Бабур «Мухтасар» аттуу эмгегинде адабияттын эң татаал пункту саналган түш илиминин көйгөйлөрүн терең изилдеген. Ал өз эмгегинде бахрлардын санын 21ге жеткирип, алардан түзүлгөн 537 салмакты классификациялаган. Азыр биз угармандардан Бабурдун газалдарынын үлгүлөрүн угуп жатабыз.
(Эне тил адабияты курсунун студенттеринин аткаруусунда).
Калдыбы?!
Чархтан мен көрбөгөн Жавру Жафау калдыбы?
Пациентти канааттандырбаган көйгөй барбы?
Узак камкордуктан кор болдум,
Дахри дунпарварни башка жобо менен калдыбы?
Күн мени өлтүрдү
Азыр базарга болгон сүйүүң барбы?
Сүйүп, Өлүмүмдү көрдүм, досум,
Бул дүйнөдө өкүнгөнүң барбы?
Эй жүрөк, Бабыр дүйнөнү кааласа, күнөөлөбө.
Кудай сактасын, бул дүйнөдө тынчтык барбы?
Мен аны тапкан жокмун
Өмүрүмдө ишенимдүү дос таба элекмин.
Жүрөгүмө сыр таппадым,
Жанымдай сүйгөндү көргөн эмесмин,
Мен ойлогондой кызыктуу болгон жок.
Усруктун көздөрү кубанычка толуп,
Мен бул жиндиди кайра эч качан ойгонгон жокмун.
Басмачы менен ишим жок.
Ушундан улам мен өзүмдү татыктуу көргөн жокмун.
Эшикке чыга турган убак келди, жүрөгүм,
Эшикке барсам эч нерсе таппадым.
Бабир, өзүң үйрөт, кечир мени
Мен дүйнөнү кыдыруунун жолун таппадым.
"болбо"
Сүйүүсүң түбөлүк болсун,
Гам элидин ул муанбар зулф дархам кайгырба,
Денеңизди сезгич денеге тийгизбеңиз.
Дахрдын куттуу журогу кайгырбасын.
Кыйынчылыкты көрдүм, оо, күн, кеткен күнүң,
Башыбызга кипарис көлөкө болсун.
Сен дүйнөдө жалгызсың.
Чакыруу болбосо, дүйнөдө эркек жок.
Абамдан кетсең, эй устаз, дуа кылам,
Кипарис гүлүндөй жүзүн аяба.
Ар бир сүйгөн бул дүйнөдө шерменде,
Ишк аро Бабырдай шерменде болбо.
1-баштоо:
Сен жылмайып жатасың, мен чындап ыйлап жатам,
Сен бирсиң, мен да бирмин.
Мен пропорция жок экенин айтып жатам,
Шахмен елга, вале санга.
Музыкалык курстун угуучуларын «О нозанин» газал-сахнасына чакырабыз.
Башталгыч 2: Бабурдун чыгармачылыгы мекенди сагынуу, ажырашуу, эмиграция темаларына негизделген. ММИБДО курсунун угуучуларын акын өмүрүнүн акыркы көз ирмемдерине чейин кичи мекени Анжиянды сагынып жашап өткөн азыркы ийримге чакырабыз.
Бабур Анжияндан чыгып баратканда
Жүрөктө жаралган кайгы.
Алып кеткен жеринен,
Өзбек тили сен гана.
Бабурдун өмүрүнүн акыркы күндөрүнөн бир көрүнүш.
Бабур бийик ак төшөктө ооруп жатат. Ханзодабегим желдеткич менен жүзүн үйлөп жатат. Мохимбегим кайгыга батат. Хумаюн кирет, Бабурдун арык колун өбүшөт.
Хумаюн: - Эмне үчүн биз үчүн мынча жанды курмандыкка чалдың, мырзам!
Бабур үндөбөй: — Иллат кан соргуча... Билбейм... Кандай гана от күйүп, акыры жалын бир күнү басаңдайт, — деди. Өмүр бою күйүп кеттим.
Тахирбек жаңы басылган кол жазманы алып, Бабурга берет.
– “Бобурноманы” Бадахшандан сураган экенсиз. Мына, жазып бүттүм, кабыл ал! (Хумаюн китепти чекесинен өпкөндө көздөрүнөн жаш китепке түшөт).
- Бул китепти урпактарыңыз окусун. Бул китептин көчүрмөсүн көчүрүп, Самарканд, Ташкент, Анжияндагы татыктуу адамдарга жөнөткүлө.
Хумаюн:
- Анын атасы жаман адам! Ата, сен мага падышалыкты бергиң келет. Бирок мага ишен, мен сенин бир демиңди бул таажы тактыдан артык көрөм!
Бабур: - Мен сага кошулам! Эми эшиктин туткасы менен... Ачыктар келсин. Көзүм тирүү кезинде такты сага тапшырам.
Бардыгы кирет.Бабур Хумаюнга падышанын селдесин жана алтын чапанын кийгизет.
Ыймандуулар! Мага кандай кызмат кылсаң, уулум Хумаюнга да ошондой кызмат кыл.
Жакшы болот, падышам.
Кароолчу сарайга Анжияндан келгенин кабарлайт. Ал Бабурдун алдына кирет.
Чопар:
- Салам, падышам.
Бабур:
- - Кош келиңиз, таанышалы.
Чопар:
- - Ооруңду айыктырам, балким жүрөгүңдү кубантсын деп Анжияндан коон алып келдим.
- Бабур коонду колуна алып, көпкө жыттап: - Рахмат, мен өзүмдүн мекеним Анжиянды коондун жыты менен сездим! Рахмат сага. Ооруган тилимди аябай кубандырдың.
Төлө жок, жаным бала болуп калды,
Мен баарын кылдым, ката кетти,
Өз жерин таштап. Жүзүмдү буруп,
Яраб, нетайын, эмне болду
1-баштоочу: Бабурдун тарыхка, маданиятка кылган кызматы теңдешсиз. Бүт өмүрүн бир колуна калем, бир колунда кылыч менен өткөрдү. Ал улуу Индия мамлекетин негиздеген. Бирок менин жүзүм сагынычтын жүрөгүн өйүдү. Анткени, Мекен гана түбөлүк жашыл мекен. Ошол гана ыйык. Муундар келет жана кетет, бирок ал туруктуу.
2-баштоочу: Бабур менен бүгүнкү муундун ортосун беш кылымдан ашык убакыт бөлүп турат. Бул улуу инсандын мурасы муундарды таң калтырууда. Анткени, асыл адамдык идеяларды даңазалаган чыгармалар түбөлүктүү. "Бегим" ыры. Бийчи Олтинова Дилдора.
1-баштоочу: Андан бери канча убакыт өттү, акындын чыгармалары тийбеген жан жок болсо керек. Биз андан кээ бир үлгүлөрдү гана түшүнүүгө аракет кылдык.
2-баштоочу: Эми кезек институтубуздун проректору Садык Хамидович Кувондиковго келди.
Башталгыч 1: Эми бардыгын майрамдык оюнга чакырабыз.
2-баштоочу: Урматтуу катышуучулар жана урматтуу коноктор, Бабурдун 534 жылдыгына арналган адабий-көркөм кечебиз жыйынтыкталды. Көңүл бурганыңыз жана көңүл бурганыңыз үчүн рахмат.