ДОСТАРЫМЕН БІРГЕ АКЦИЯ:
Қызықты, тағылымды ертегілер АДАМ туралы
Баходир - дәрігер
Ертеде, ежелгі уақытта биік таудың етегіндегі кішкентай саятшылықта Баходир деген бала атасы мен әжесімен бірге тұрған. Баходир өмір сүрген қалада оба кең таралып, оның әкесі мен шешесі аурудан қайтыс болды. Атасы оны еркелетіп, Баходиртой деп атады. Бірақ сол бақытты күндердің өзі ұзаққа созылмады. Алдымен әжесі, содан кейін атасы қайтыс болды. Бахадур жалғыз қалды.
Бірде ол көшеде бір қариямен кездесті. Қарияның қолындағы тарлықты көріп, оны үйіне қонақ ретінде шақырды. Үй үлкен бос шелектің үстінде екі төсек және екі жастықпен бос тұра жаздады. Сөреде ескі тағамдар, қабырғада дутар ілулі тұрған. Дутор бувасиники экан. Бала музыканы жақсы көреді, қонақты ойлады және оған күй берді. Бала әуенді мұқият тыңдады. Содан кейін ол сол күйді дутаға орындады. Оған атасы дутар ойнауды үйреткен. Бала қонақпен сөйлесіп, музыка ойнап, түнді ояу өткізді.
Әңгіме арасында қария өзін доктор Мұхаммадали деп таныстырды.
«Сіздің ауылға дәрігер қажет» деп жауап берді. Науқастардың саны артты. Келіссеңіз, мен сізге емделудің құпияларын үйретемін, сіз ауылдағы науқастарды емдейсіз », - деді ол таңғы ас кезінде.
- Мен келісемін, - деп жауап қатты бала. - Біздің ауылда дәрігер болмағандықтан көптеген адамдар қайтыс болды. Менің әкем мен есейгенде дәрігер болуды өсиет етті. Менің атам айтты.
«Онда тыңда: сен емделуге келген адамдарды бөлмейсің, сен ештеңе татпайсың». Сіз ешқашан үйіңіздің есігін қақпайсыз.
Дәрігер оған алты ай бойы дәрі-дәрмек үйреткен. Баходиртой медицинаны жетік меңгерген. Аға дәрігер кіші дәрігерге жиі келіп, хабарлама аламын деп уәде беріп, кері қайтты.
Бала сол күннен бастап медицинада болды. Ол тау баурайында, тіпті таудың басында өсетін шөптерді жинады. Ол ағаштардың жемістерін, жапырақтары мен шөптерін тамырына дейін қазып, дәрі-дәрмектер мен майларды дайындады. Бір күні көршісі кіріп, оның жиі қызуы көтеріліп жатқанын айтып шағымданды. Бала жақпа қолына ұстаған кезде: «Сіз оны денеңізге ысқылап, күніне үш рет екі алма жей беріңіз», - деді. Екі-үш күннен кейін көршісінің жағдайы қалпына келді. Мұны естіген басқа науқас көршілер оған емделуге келе бастады. Көріп отырғаныңыздай, жас дәрігердің жұмысы күн санап артты. Ол күн сайын таңертең тауға көтеріліп, мұғалімінің айтқанын орындай отырып, өсімдіктер мен шөптерді, жемістерді, жапырақтарды және кейбіреулерінің тамырларын қазып, олардан дәрі-дәрмек дайындап отырды. Түстен кейін ол науқастарды қабылдай бастады.
Осы ауылдың ақсақалында қызының бетінде тыртық бар, дәрігерлер оны емдей алмады.
«Сіздің бауырыңыз ауырады». Оны емдеу үшін сіз күнде қаныққанға дейін інжір жейсіз, ал мен оның жапырағынан жасаған жақпамайды күнде кешке ұйықтар алдында бетіңізге жағасыз », - деді Бахадур оны қарап шыққаннан кейін.
«Мен пісірілген тамақ жемеймін, қалай шикідей жеймін?» Деді қыз әдемі күлімсіреп.
- Егер сіз деніңіздің сау болып, жүзіңіздің әдемі болуын қаласаңыз, мен айтқанды орындайсыз, - деді жас дәрігер нық түрде.
Бір айдан кейін қыздың бетіндегі дақ кетіп қалды.
Жас дәрігерге берілген қыздың әкесі де ұлы туралы айтты. Ол таудан құлаған кезде аяғы сал болып, жатып қалды.
Бала музыканың адамдардың денсаулығына да жақсы әсер ететінін біліп, уәде берген күні қолына дутар ұстап келді. Қыздың қасында көңілді әуендер болды. Осы сәтте жұмбақ оқиға орын алды. Ішінде жатқан қыздың інісі олардың жанына аяғымен жаяу барып, жас дәрігерден күйді тағы ойнауын өтінді. Мұны естігенде, ол жылап, жылай берді. Содан кейін жас дәрігер жас жігіттен музыканы неге соншалықты жақсы көретінін сұрады.
- Мен таудың басына жиі шықтым. Бірде бүркіт жоғары жаққа шабуылдады. Мен өзімді әрең тарттым. Құс ұшып кетті. Осы кезде әуен естіліп, алдымда 12 жасар қыз дутар ойнап жатқанын көрдім. Қыз ән айта салысымен, бүркіт қайта пайда болды. Мен оны болдырмас үшін төмен қарай домалап түстім. Менің қолдарым мен аяқтарым сынған. Содан кейін мен қыздың бүркіт тұтқында екенін білдім. Менің мақсатым сол қызды құтқару еді, бірақ аяғым босады », - деді ол күрсініп.
Жас дәрігер жас жігітті емдей бастады. Олар бауырластардай болды. Күннен күн, айдан айға күн.
Бірде Баходир дәрі дайындауға қажет жемістер мен шөптерді жинау ниетімен таудың басына шыққанда, алып жігіттің басында алып қыран айнала бастады. Қорыққан дәрігер қасындағы үңгірге тығылды. Үңгірде отырған қыздың досына әңгіме айтып жатқанын көру қандай көрініс еді. Амандасқаннан кейін, ол қыз бүркіттің ізінен қашып, осы үңгірге жасырынғанын білді.
Бүркіт жоғалып кеткен кезде жас дәрігер қызды таудың шетіне түсіріп, досына тапсырады. Ақсақалдың ұлы қызды ата-анасына қайтарып берді.
Сондай күндердің бірінде ауылға керемет дәрігер келді. Мұғалім мен оқушы ұзақ әңгіме өрбітті. Мұғалім шапанын шешіп, шәкіртіне ақ батасын берді, енді сен нағыз дәрігерсің.
Баходир ауыл ақсақалының қызына үйленді. Ауылға үлкен аурухана салдырды. Қараңыз, пациент ауруханаға жатқызылған жоқ.
Өйткені жас дәрігер көршілерін емдік шөптермен таныстырған.
Шаруа және Джин
Ертеде Балықкөлде бір жын болған. Бір күні оның қожайыны қайтыс болып, Джин босатылды. Ол ешқашан тәуелсіз және еркін өмір сүрген емес. Жолда егіс алқабында жұмыс істеп жүрген шаруаны кездестірді. Терлеп-тепшіп жүгіріп жүрді. Жын шаруаны аяп:
– Адамдарға қиын, егінші ата. «Бір үзім нан табу үшін ертең ерте, түн батқанша терлейді» деді.
– Жұмыс сіз ойлағандай ауыр емес. Еңбек етіп, нан жегенде оның тәтті екенін де білдің. Еңбек – рахат дейді. «Сенбесеңіз, өзіңіз де байқап көріңіз», - дейді шаруа.
Джин қызық болды. Фермер мені алдап жатыр ма деп балық ауламақ болды. Адам кейпіне еніп, базардан тор сатып алып, өзенге барды. Өмірінде балық аулап көрмеген Джин төрт үлкен балықты алды. Алайда, ұстаған балықты қалай пісіретінін білмеген. Ол қайтадан фермерге барды. Екеуі бірге отын жинап, отқа балық пісірді. Сосын ортаға салып, бірге тамақтанады.
– Әй, тәтті тамақ көп болмаса. Мен бұрын-соңды мұндай дәмді балықты жеген емеспін. Расында, еңбекпен тапқан тәтті. Сен мені алдамадың. Қазір нанымды үнемі еңбекпен тауып жүрмін, – деді Джин диқанға риза болып.
– Өйткені жұмыс істегенде қимылдайсың, қаның ағады. Іске кіріскен адамның терісі де сау болады, дейді шаруа.
Содан бері айлар өтті. Джин шаруаның тәлім-тәрбиесі бойынша өз жұмысынан нан тауып, бақытты өмір сүре бастады. Ол балықшылар арасында достар тапты. Оған күн сайын өмір қызық, мәнді болып көрінеді. Адамдарға құл болып, олардың сандырақ тілектерін орындағаннан гөрі еңбек етіп, өмір сүрген артық екенін түсінді. Ол да көп жұмыс істеп, сосын демалуды ұнататын. Энди енді ешқашан Джинге айналмауға шешім қабылдады.
Бір күні ол тағы да балық аулауға шықты. Ол торды суға лақтырған бойда оның ішіне алтын балық түсіп қалыпты.
- Ей, адам, жанымды ая. Алтын балық тағзым еткендей тілегің орындалсын.
- Өзіңді құрт, Джо. Маған сенен ештеңе керек емес. Ішінде көк толқындар ойнақы жүзіп жүрсін,- деді Джин алтын балықты таң қалдырып. Ол адам баласының аузынан мұндай сөз естімеген.
— Тілегіңіз жоқ па? Өзің болмаса, бала-шағаңды сұра, содан кейін өкінбе, – деді алтын балық оның сөзінің қаншалықты рас екенін білу үшін.
- Ей, алтын балық, менің балам жоқ. Бар болса да, мен оларды жұмыс істеуге үйретер едім. Менің мұңымды жеме. Еңбек етіп, нан табудың қаншалықты рахат екенін білсең, бұл ләззатыңды ештеңеге айырбастамас едің-деді Джин.
Әңгімеден үлес: Еңбек сүйген адам жоқ жерден келетін байлықты іздемейді.
Лұқмони Хаким
Лұқмони Хаким – әйгілі дәрігер. Сондай-ақ, ол адамдардың жүрегі мен санасының тілін, жан-жануарлардың, жан-жануарлардың, жанды-жансыздардың тілін біледі. Олар ауырса, сауығып кетеді.
Бір күні бір адамның көзі қатты ауырды. Көп дәрігерге көзін көрсетті, бірақ ем таба алмады. Іздегеннен кейін алыс елде тұратын Лұқмони Хакімді біліп, оған барады. Лұқмони Хаким көзі ауырған адамның майын көргендей, аяғына қына қоюға кеңес береді. Сонда науқас дәрігерге қарап:
— Әй, ұлы төреші, сен мені алдап тұрсың ба? Қына қойсам аяғым ауырмайды ғой. Менің көзім ауырады, көзі қайда, аяғы қайда? – деп ренжіді. Сонда Лұқмони Хаким науқасқа:
-Дұрыс айтасың, ауруың қай жерде екенін көріп тұрмын: көзің ауырады, біздің түсінігіміз бойынша көздің бір тамыры аяғыңның астында орналасқан. Анау жеріңіз, яғни көзіңіздің аяғының түбіне жалғасатын тамыры суық тиген. Қына қойсаңыз, көзіңіз жазылып, бұрынғы қалпына келеді.
Көзі ауырған адам Лұқма Хакімнің айтқанын орындап, аяғының астына қына қойды да, екі-үш күннің ішінде сауығып, ештеңе көрмегендей кетіп қалды.
Жеті жалқау
Бір күні жеті еріншек базарға ойнауға шықты. Олар жүріп бара жатып қарындарын ашты. Ақша жинап, жеті құрма, жеті бөлке нан сатып алды. Жан-жағына қараса, қол жууға су жоқ екен. Сонда олардың үлкені қалғандарына су әкелуді бұйырды. Екеуі бірін-бірі мазақ етті, ешқайсысы ұйықтамады.
Сонда жалқау бір-біріне шарт қойды,
Олар: «Кім сөйлейді, сол қолына су әкелсін», - деді. Сонымен жалқау адамдар үнсіз отырды.
Осы кезде бір қайыршы келіп жалбарынған. Оған ешкім жауап берген жоқ. Нанды жеп, йогуртты ішіп, жүкті олардың бетіне ысқылады.
Біраз уақыттан кейін ит келді де, қалған бөлке нандарды жеді, бірақ олар үнсіз қалды. Ит нан мен ыдыс-аяқты жалады. Ақыры иттің қарны тоқ болып, ол жалқаудың бетіне йогурт жалай бастады. Ит алты жалқаудың бетін жалап, жетіншісін жалап жатқанда иттің тілі аузына кірді. Сол сәтте жалқау «Бар!» ол жіберді. Сонда алты жалқау кенеттен:
«Тұр да, су ал!» Олар айқайлады. Қараңдаршы, олардың алдында нан, йогурт жоқ.
Үш ұл
Бар ма, жоқ па, ертеде егінші болған. Үш ұлы бар, күнкөрісі орташа. Бір күні бір шаруа ұзақ сапарға шыққысы келеді. Кетер алдында ұлдарын қасына шақырып алып:
– Мен алыс елдерге барамын. Мен әрқайсыңа бір жұп тауық, үйрек, қаз беремін. Мен келгенше олардың жұмыртқаларын сатыңдар, бірақ ақшаны жұмсап, үнемдемеңдер. Сонда ол сізге қажет болады.
Шаруа үлкен ұлына бір жұп тауық, ортаншысына бір жұп үйрек, кішісіне бір жұп қаз беріп, кетіп қалды.
Бірнеше күннен кейін құстар жұмыртқалай бастады. Үш бала жұмыртқа сата бастады. Қолына ақша алған үлкен ұлдың пікірі бұзылды. «Жұмыртқаға ақша жинап, не істедім? Әкем келгенше жақсы ойнайыншы. «Әкем келіп жұмыртқаның ақшасын сұраса, тауығың шықпайды деймін», – деп ойлады. Ортаншы ұлы алдымен үйрек жұмыртқасын, сосын үйрек балапандарын сатып алды. Екі ағайынды қалпақтарын жартылай шешіп кетіп бара жатыр. Ал кенже ұлы қаздың жұмыртқасын жинап, басады. Ол қаз өсіріп, жұмыртқасын сатты. Әкесі келгенше көп ақша жинады. Әкесі сапардан оралғанда үлкен ұлын қасына шақырды. Ол дайын жауабын берді. «Сен жақсы адам бола алмайсың. Қартайсам, күнімнен қалмайсың», – дейді әке. Ортаншы ұлын шақырғанда да өтірік айтты. «Мен қартайсам да қарай алмайсың», – деді әке. Әкесінің сұрауын күтпес бұрын, кенже ұлы жұмыртқа сатып, жинаған ақшасын берді. «Сен еңбекқор, жақсы адам боласың».
Содан бері жылдар өтті. Ұлдары келді. Әкесі алдымен екі үлкен ұлын, кейін кішісін үйлендірді. Бірақ екі үлкен ұлдың шаңырағы бірінші күннен-ақ бірдей болмады. Көп ұзамай олар үйдегі бар азық-түлікті сатып, ішіп-жеп, тағы да әкесінің қолына тәуелді болды. Ал кенже ұлы кәсіпкер болып күн санап жақсы өмір сүре бастады. Әкесін құрметтеп, құрмет көрсетті. Диқан кенже ұлына қатты қуанды.