ТАБИҒАТ туралы қызықты да тағылымды ертегілер
Тамшы туралы ертегі
Ауылдың шетінде, биік төбеде өрік ағашы бар. Жыл сайын адамдарға мол жеміс береді. Бірақ айналада басқа ағаштар болмағандықтан бұл өте қызық болды. Бір күні таңертең өрік оянса, жапырағында бірдеңе жорғалап жатыр екен.
-Сен қандай құссың? – деді өрік таңданып.
- Мен құс емеспін. - Мен Томчимін, - деді жарқыраған нәрсе.
– Кел, дос болайық, – деді өрік.
- Міне бітті.
— Бірақ сен кетпейсің, — деді өрік. – Әйтпесе, құстардан да достарым көп, күз келгенде бәрі қашып кетеді.
— Жарайды, — деді Томчи. - Қиын кезде мен әрқашан жаныңдамын
мен боламын
Өрік өте сулы. Екі дос күні бойы бақытты ойнады. Бірақ өріктің қуанышы алысқа бармады. Келесі күні таңертең оянғанда Томчи жоқ.
«Томчи мені алдады» деп ойлады өрік мұңайып. Енді сол жерде тұрғанда оны біреу шақырды.
"Орикжон!" Әй, өрік! Өрік тыңдаса, дыбыс аспаннан келеді. Аспанға қарасам, ақ бұлт қалықтап тұр.
«Мені кім шақырып жатыр?» – деді өрік бұтақтарын шайқап.
-Мен сенің досыңмын! – деді бұлт төмен түсіп. - Мен Томчимін.
Орик таң қалды:
— Қалай шықтың?
- Күн ата мені бұлтқа алып шықты.
— Мен де нысанмын, — деді өрік ынтамен.
– Жоқ, адамдарға жеміс беру керек. Уайымдамаңыз, мен де жақында қайтамын.
Томчи осыны айтып, бұлтқа мініп, алыс елдерге ұшып кетті. Өрік қайтадан жалықтыра бастады. «Досым енді келмейді» деп ойлады ол мұңайып. «Ол аспанға кетіп, мені ұмытып кетті».
Күндер өтіп, күн жылып, өрік су іше бастады. Жапырақтары шөлдегеннен түсіп жатты. Су ішемін десең, жақын жерде бір бұлақ жоқ. Ақыры шөлдегені сонша, есінен танып қалды.
Бір кезде оның жапырақтарын біреу сипап жібергендей болды. Өрік көзін ашса, жапырақта тұрған Томчи екен.
— Мен саған көмектесуге келдім, — деді Томчи. Қаншама достарын ертіп келе жатқанда, өріктің шөлі басылып, гүлденді. Екі дос Роза ойнады.
Күн артынан күн, ай артынан күз келді, өріктің жапырақтары түсіп, жалаңаш болды. Бұл аз болғандай, кенет қатты жел тұрып, алхорының денесі мұздай бастады.
«Тамшы болса көмектесер еді», – деп ойлады өрік өкініп. Соны айта салысымен Томчи көтеріп жүргенде аспанда бұлттар пайда болды. Бұлт барған сайын қалыңдап, ақыры қар жауады. Қар бұтақтарын көрпедей жауып тастады.
— Әй, жылысың ба, қара өрік?
Өрік Томчидің дауысын бірден таныды. Бірақ ол өзін көрмеді.
- Томчи қайдасың? – деді мүйіздерін бұлғап.
- Мен қарда жатырмын, - деді Томчи күліп. -Сіздің суық екеніңізді көріп тұрмын, мен қармен келдім.
— Қазір кетпейсің ғой, солай ма? – деді қара өрік күліп.
– Жоқ, көктемге дейін сенімен бірге боламын.
Содан бері өрік адамдарға көптеген жемістер сыйлады. Томчи көптеген елдерге саяхат жасады. Бірақ ол қай жерде болса да, қиын және қажетті уақытта досы - өрікке келеді.
(- Өткір Хашимов)
Ағаш ішіндегі ағаш
Бірде бар, бірде жоқ
Бірде жоқ, бірде бар.
Біздің қалада ақылды, ақылды
Рана деген қыз бар.
Ол тұрған аула бақтай,
Ағаштар көп болғандықтан,
Жаз келгенде көк болады.
Ауладағы бір бұта өрік
Сара - селекционер.
Ол балдан тәтті.
Сол өрік піскен кезде Рана оны жеп, артығын күнге жайып кептірді. Өрік кеуіп, піскен кезде шешесі сөмкелерге салып, тіккен. Бір күні Рано мен аюы қап жинап жатқанда, қаптардың арасына бір дән түсіп қалыпты. Рана оны алып, онымен ойнай бастады. Дәнді аспанға лақтырып, түсіп бара жатқанда алақанымен ұстады. Рананың алақанына дән түскен сайын «ән-ән» деген үн естілді. — Иә, ол не? Рана ойлады. Сол кезде данақтың ішінде біреу бәсең дауыспен сөйледі:
«Мен ағашпын», - деді тыныш дауыс.
— Иә, ағаш ағаштың ішінде бола ма? — деді Рано таңғалып. - Ағаш болсаң, ағаштың ішіне қалай кірдің?
Рано оқты тістегісі келді.
-Қане, сен қандай ағашсың? ол айтты.
Осыны айтып, дәнді үлкен, тегіс тастың үстіне қойды. Сосын балғамен соғып, тайып, ұшып кетті. Рана оны іздеді, бірақ таба алмады.
«Ей, ергежейлі ағаш, сен қайда жүгірдің? ол шақырды.
Данақ жауап бермеді.
Сонымен астық таусылды. Рано оны бірте-бірте ойынан шығарды. Өйткені оның жұмысы арта түсті. Күнде әкесінің қасында жүріп, гүлге су құйып, анасы айтқандай ауланы сыпырып, тауықтарына дән беретін. Демек, ол жұмыстан бос емес еді. Сөйтіп, жаз өтіп, күз келді, күз де өтіп, қыс келді. Бір күні аю қаптардың бірін ашып, сардинадан компот жасап жатқанда, Рано сол жоғалған данақты есіне алды. Тұршақ біткенше Рана сол әңгімені ұмытпады. Тұршақ бітсе, қыс кетіп, көктем келді. Рана тағы да аулада ойнап, кейде әкесі мен аюына қарап отырды. Гүл отырғызды, ағаштарды кесті, ескі хазандарды тазартты. Сондай күндердің бірінде Рана далада ойнап жүргенде жерден өсіп тұрған кішкентай өскінді көреді. Ол шыңға шығып, еңкейіп қалды. «Бұл не?» — деді ол өз-өзіне, жас баладай аз дауыспен:
«Мен ағашпын» деді.
Рана оны дауысынан таныды. Ол сол Рананың балғасынан құтылған дана.
- Мен жоғалтқан сенсің бе? — деді Рано.
«Мен бұтақ емеспін, мен ағашпын», - деді өскін. — Көрмейсің бе?
– Түсінемін, сен ағашсың, – деді Рана. – Данаққа қалай сыйып кеттің?
«Мен Данактың ішінде болдым», - деді Нихал. – Жерде, қар астында ұйықтап ояндым, содан ағаш болып өстім. Сен мені тістеп жесең, мен мұндай әдемі ағаш болып өспес едім. Қазір тамырымды жұлып алмасаң, мен де анамдай үлкен өрік ағашы боламын.
Сол күннен бастап Рана көшеттерді күзетеді. Олар әлі де оған қамқорлық жасауда. Оны көргісі келген адам үш жылдан кейін көктемде Ранаға баруы керек. Сол кезде кішкентай өрік гүлдейді.
(- Азиз Абдураззақ)
Сөйлейтін ағаш
Жолаушы үлкен ағаштың түбінде демалғысы келді. Ол жатып, көзі ұйықтап қалды. Бір кезде кетейін деп жатқанда әмиянының жоқ екенін байқады.
Жақын жерде ауыл бар. Жолаушы не істерін білмей, қатты мұңайып, жерде жылай бастады. Оның айғайын естіген жұрт жиналып:
– Ұрлық біздің жерімізде болды, бәріміз жауап бермесек жақсы болар еді, – деді бәрі.
Осы арада біреу барып, осы оқиғаны төрешіге жеткізді. Судья әмиянынан айырылған бейтаныс адамды алдына шақырып алып:
– Неге айғайлап, жұрттың тыныштығын бұзасың? – деп сұрақ қоя бастады.
– Әй, сот әділ болды, ағаштың түбінде ұйықтап жатқанда әмиянымды ұрлап кетті. Енді ұрыны қайдан іздеймін, қатты айқайлаудан басқа амалым қалмады,— деп жауап берді бейтаныс.
Оқиғаның қалай болғанын білген судья ағаштың бір бұтағын кесіп, тергеуге әкелуді бұйырды. Адамдар бұтаққа келгенше, төре ауланың ортасынан шұңқыр қазып, оған бір күзетшісін кіргізді.
– Сұрағымды естіген бойда: «Әй, қази мырза, мен адамдарды тексеріп, ұрының кім екенін анықтаймын» деп жауап беріңізші, – деп айғайлады.
Тостағанның үстіңгі жағы жақсы жабылған. Жұрт бұтақты кесуге келгенде, төре оны сол жерге қойып, бұтақтан ештеңе білмегендей сұрақ қоя бастады.
Бұйырғандай, күзетші де солай жауап берді. Бірден бүкіл ауылға:
«Ағаш сөйлеуді біледі, сондықтан ұрыны табуға уәде берді», - деген дауыс тарады.
Әмиянды ұрлаған ұры мұны естіп мазасын алды. «Масқара, өзімді мойындағаным дұрыс» деп шешті.
Осыдан кейін ол ақшаны алып, тікелей судьясына барды.
