ТАҚЫРЫП. ДИДАКТИКА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ БІЛІМ ТЕОРИЯСЫ РЕТІНДЕ
I. ЖОСПАР:
1. Дидактика тәрбие мен оқыту теориясы екенін.
2. Дидактиканың мақсаттары мен негізгі ұғымдары.
3. Қазіргі кезеңдегі дидактика дамуының негізгі бағыттары.
II. МАҚСАТЫ. Оқу-тәрбие процесінің ғылыми-теориялық, әдістемелік және практикалық негіздерін, яғни тәрбие, оқыту және оқу теориясының мазмұн-мағынасын сипаттау.
III. Тапсырмалар.
1. Оқушыларға дидактика туралы түсінік беру.
2. Дидактиканың тәрбие теориясы екенін.
3. Дидактиканың мақсаты мен міндеттері.
4. Дидактиканың негізгі ұғымдары.
5. Үздіксіз білім беру жүйесі және орта арнаулы, кәсіптік білім беру тұжырымдамасы.
6. Қазіргі дидактикалық жүйелер.
7. Қазіргі педагогикадағы тәрбиелік парадигмалар: дәстүрлі, консервативті, ғылыми, ізгілендірілген, рационалистік (бисиовистік), технологиялық, эзотерикалық.
IV. НЕГІЗГІ ТҮСІНІКТЕР: Дидактика; оқыту теориясы; жалпы дидактика; философия және әлеуметтану, саясаттану; этнология және педагогикалық психология; адам физиологиясы; жеке әдістеме; білім беру; оқу процесі; тәрбие принциптері; дидактикалық принциптер; тәрбие әдістері; оқу құралдары; білім беру формасы; білім, білік және дағды; оқу, оқыту, оқу және оқыту; ұйымдастыру; дидактикалық материалдар; үлестірмелі материалдар; дидактикалық қабілет; дидакоцентрлік технологиялар; парадигма; білім беруді ақпараттандыру; инновациялық білім беру; модельдеу.
V. МӘТІНДІҢ МӘЛІМДЕМЕСІ.
1. Дидактика тәрбие мен оқыту теориясы екенін
Дидактика – педагогиканың дербес саласы. Тәрбие – тәрбие теориясын, яғни оның мақсатын, мазмұнын, заңдылықтарын, принциптерін дамытумен айналысады.
Дидактика – тәрбие процесінің жалпы заңдылықтарын зерттейтін педагогиканың бір бөлігі.
Дидактика – гректің «didasko» – оқыту және «didaskol» – мұғалім сөздерінен шыққан.
«Дидактиканың» сөзбе-сөз аудармасы тәрбие теориясы дегенді білдіреді.
Бұл терминді ғылымға неміс педагогы В.Ратке (1571-1635) енгізді. Дидактика деген атпен оның теориялық және әдіснамалық негіздерін зерттейтін ғылыми ғылымды түсінді. Дидактиканың іргелі ғылыми негіздері бірінші Я. А. Оны Коменский (1592-1670) жасаған. 1657 жылы ол чех тілінде «Ұлы дидактиканы» жазды. Дидактика деген атпен Я.Коменский «әркімге барлығын үйрету өнерін» түсінді. Дидактиканың мәнін ашуға Г.Песталотци, И.Герберт, К.Д.Ушинский, В.Острогорский, П.Каптерев сияқты белгілі ғалымдар үлкен үлес қосты. Бұл бағыттағы дидакттар Ю.К. Бабанский, Н.Груздев, М.Данилов, Б.Есіпов, Л.Занков, М.Скаткиндер де көп еңбек сіңірді.
Дидактика педагогиканың «Не үшін оқыту керек», «Нені оқыту керек», «Қалай оқыту керек», «Қаншалықты оқыту керек», «Кімді оқыту керек», «Қайда оқыту керек» деген сұрақтарға жауап іздейді. үйрету», «Нені пайдалана отырып үйретуіміз керек?» .
Жалпы дидактика өз кезегінде белгілі бір пәндердің әдістемелерімен өте тығыз байланысып, олардың мәліметтеріне сүйене отырып оқытудың жалпы заңдылықтарын ашып көрсетеді және сонымен бірге әрбір пәнді оқыту әдістемесінің жалпы негізі қызметін атқарады.
Дидактика оқушыларды жан-жақты тәрбиелеу мақсатына сай келетін жалпы заңдылықтарды меңгеру міндетін қояды.
Дидактикада білім беруді ұйымдастырудың жалпы мәселелері, оқу-тәрбие процесінің мәні, білім мазмұны, тәрбие заңдылықтары, тәрбиенің принциптері мен әдістері, оның ұйымдастыру формалары қарастырылады.
Оқыту процесі педагогтың оқыту әрекетін және білім алушылардың арнайы ұйымдастырылған танымдық әрекетін қамтиды. Міне, осы процестерді талдауға тоқталайық. Мұғалімнің білім берудегі басқарушылық қызметі өз мамандығының әлеуметтік негіздеріне сүйене отырып, ата-бабасының бай тәжірибесін, адамзаттың ғасырлар бойы білім, еңбек, қарым-қатынас, жалпы қарым-қатынас, эстетикалық және моральдық көзқарастар.
Дидактика мен әдістеме тығыз байланыста және өзара тәуелділікте. Дидактика оқытудың жалпы заңдылықтарын зерттейді. Белгілі бір пәнді оқытудың өзіндік ерекшеліктері арнайы әдістемелерде жасалады.
Арнайы дидактика – педагогика ғылымының негізгі салаларының бірі, нақты пәндерді оқытудың әдістері, әдістері, формалары мен жолдары. Ол жалпы дидактикалық жетістіктер негізінде дамып, тек теориялық жалпылау негізінде жетілдіріледі. Белгілі бір пәнге қолданылатын дидактикалық ережелер сол пәннің жалпы аспектілерін заңмен бекітіп, оқытудың әмбебап аспектілерін көрсетеді.
Дидактиканың басқа пәндермен байланысы. Тәрбие процесі қоғам дамуының әлеуметтік, экономикалық және саяси жағдайларына, адамдардың іс-әрекеті мен өмірлік қажеттіліктеріне, қазіргі ғылым мен техниканың жетістіктеріне және барлық білім алушылардың жеке қасиеттеріне қойылатын үлкен талаптарға негізделеді.
Дидактика саласындағы нәтижелер оның алдына жаңа мәселелер әкеледі. Бұл міндеттерді шешу басқа ғылымдардың жетістіктерін барынша тиімді пайдалануды талап етеді.
Қоғам мен қоршаған орта дамуының жалпы заңдылықтары туралы ғылым ретінде философия мен әлеуметтану дидактикаға адамдардың өмірі мен қызметінің әлеуметтік және басқа да спецификалық ерекшеліктерін есепке алуға көмектеседі.
Саясаттану білім берудегі саяси оқиғалар мен процестерге байланысты дидактикалық мәселелерді ашуға қызмет етеді.
Этнология дидактикаға білім берудегі ұлттық тәжірибелерге тән адамдардың ұлттық ерекшеліктерін дұрыс есепке алуға көмектеседі.
Педагогикалық психология оқу-тәрбие процесінде білім, білік, дағдыны меңгеру процесінің психологиялық заңдылықтары мен принциптерін ескеруге мүмкіндік береді.
Оқу-тәрбие процесінде адам физиологиясы адам ағзасының құрылысының ерекше ерекшеліктерін және жүйке жүйесінің жұмыс заңдылықтарын, олардың рөлін, маңызын және нақты міндеттерін көрсетуге көмектеседі.
Арнайы әдістеме дидактикаға жекелеген пәндерді оқытуда оқытудың әртүрлі формалары мен құралдарын пайдалану ерекшеліктерін нақты ескеруге көмектеседі.
2. Дидактиканың мақсаттары мен негізгі ұғымдары
Дидактиканың негізгі міндеті – жас ұрпақты ғылыми білім, білік, біліктілік жүйесімен қаруландыру.
Мұның бәрі мұғалімнің тәрбиелік, тәрбиелік, дамытушылық міндеттерін жүзеге асыруда көрініс табуы керек. Осы негізге сүйене отырып, мұғалім білім беру процесінде алған білімін шәкірттеріне үйретеді деуге болады. Бұл олардың оқу іс-әрекетінде дағдылар мен дағдылармен қаруландырады. Сонымен қатар білім алушылардың дүниетанымы мен адамгершілік нормаларын қалыптастырады, қызығушылықтары мен қабілеттерін дамытады, танымдық белсенділігін арттырады. Мұғалімнің қызметі білім алушы тұлғасын мақсатты түрде қалыптастыруға үлкен мүмкіндіктер ашады. Дәлірек айтқанда, ол бүкіл оқу-тәрбие процесін жоспарлайды, осы үдерісте студенттермен бірлескен іс-әрекетті ұйымдастырады. Ол оқушыларға қиындықтарды жеңуге көмектеседі және олардың білімі мен бүкіл оқу процесін диагностикалайды. Өз кезегінде білім алушылардың белсенділігі оқу процесінде оқуға, білім, білік, дағдыларды меңгеруге, өзін қоғамға пайдалы іс-әрекетке дайындауға бағытталады. Білім алушылардың оқу-тәрбие процесіндегі белсенділігі жан-жақты қозғалысты білдіреді және бұл қозғалыс оларға танымдық міндеттерді шешуде үлкен көмек көрсетеді.
Дидактиканың негізгі ұғымдарына тәрбие, тәрбие процесі, тәрбие принциптері, тәрбие әдістері, тәрбие формалары, тәрбие құралдары, білім, дағды, құзыреттілік, оқыту, оқу, т.б.
Тәрбие – білім алушыға арнайы дайындалған мамандардың көмегімен білім беру және оларда іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру процесі, адамды тұлға ретінде өмірге және еңбекке саналы түрде дайындау құралы.
Тәрбие дегеніміз адамның физикалық және рухани дамуы, оның кейбір үлгілі іс-әрекеттерді саналы түрде дамыту, әлеуметтік үлгі болуға және жан-жақты кемелдікке жетуге ұмтылуын білдіреді.
Тәрбиенің басты міндеті – оқушыны тәрбиелеу. Сонымен бірге ол отбасы, өндіріс және басқа салалар үшін ақпарат көзі қызметін атқарады.
