Таърихи либос

БО ДӮСТОН мубодила кунед:

Таърихи либос

Муаллифон: Д.Раҳматуллоева, У.Хоҷаева, Ф.Атаханова

Нақши либос дар ҳаёти ҷамъиятӣ. Мафҳумҳои либос ва либос

Омӯзиши либосҳои миллӣ мисли дигар соҳаҳои ҳаёти мардум бо татбиқи таъриху фарҳанги этникии ҳар як миллат, робитаи он бо халқҳои дигар зич алоқаманд аст. Он инчунин дар байни ёдгорихои моддию маънавй меъёре мебошад, ки хусусияти миллй ва хусусиятхои этникии халкхоро ифода мекунад. Ба ин маъно, омӯзиши таърихи либос дар бораи мероси ғании фарҳангии халқҳое, ки дар тӯли ҳазорсолаҳо дар сайёра зиндагӣ кардаанд, расму оин ва тарзи зиндагии онҳо маълумоти зиёде медиҳад. Либос на танхо талаботи табиию эстетикии одамонро конеъ мегардонад, балки анъанахои хар як миллат, муносибатхои ичтимой, унсурхои алохидаи идеология, эътикоди динй, назокат ва меъёрхои эстетикиро инъикос мекунад. Илова бар ин, дар либос макон ва замони зиндагии инсон, зиндагии ӯ, ҳодисаҳои шодиву ғамангез инъикос ёфтааст.

Либос кисми таркибии маданияти моддию маънавии чамъият мебошад. Вай аз як тараф хамчун махсули мехнати инсон арзиши муайяни модди дошта, талаботи муайянро конеъ мегардонад, аз тарафи дигар намунаи санъати амалию ороиши низ мебошад. Сару либос ба мисли иншооти меъморї, олоти мењнат ва маишї низ дар бораи як давраи муайяни таърихї, шароити табиии иќлими кишвар, њувияти миллии мардум ва дарки зебоии он маълумот медињад.

Ҳарчанд мафҳумҳои либос ва либос аз ҷиҳати мазмун ба ҳам монанданд, аммо байни ин мафҳумҳо баъзе фарқиятҳо низ мавҷуданд.

Либос, пеш аз ҳама, ашёест, ки барои пӯшонидани узвҳои гуногуни бадани инсон, ҳифзи он аз таъсири гуногуни муҳити беруна зарур аст. Якчанд намуди либос вуҷуд дорад. Инҳоянд: либоси таг, либоси берунӣ, ҷӯробҳои дарозии гуногун, пойафзол, кулоҳҳо.

Ин ашёҳо дар баробари лавозимот, ороишҳо, ороиши мӯй, ороиш, ки вазифаҳои гуногунро иҷро мекунанд, либосро ташкил медиҳанд. Маҳз либосест, ки сатҳи иҷтимоии инсон, хусусиятҳои хоси ӯ, синну сол, ҷинс, хислат ва завқи эстетикии ӯро инъикос мекунад.

Намудҳо ва шаклҳои асосии либос. Бархе аз пажӯҳишгарон мегӯянд, ки сару либос аз шарм ба вуҷуд омадааст, бархе аз нияти ороиши бадани худ ба вуҷуд омадаанд ва иддае мегӯянд, ки инсон барои ҳифзи худ аз сармо ниёз ба либос эҳсос мекунад. Воқеан, саволе, ки кай пайдо шуд, бояд бисёриҳоро ба худ ҷалб кард. Чаро инсоният ба он ниёз дошт? Илми археология ба ёрй меояд, то ба ин ва ба ин саволхо чавоб дихад. Ҳафриётҳои археологӣ (археологӣ) нишон медиҳанд, ки либос дар давраҳои қадимтарини инкишофи инсон (40-25 ҳазор сол пеш) пайдо шудааст. Пойафзол каме дертар пайдо шуд ва нисбат ба дигар унсурҳои либос камтар маъмул буд.

Либос на танхо воситаи конеъ гардондани талаботи табий, балки намунаи санъати амалй хам мебошад. Вай мисли хамаи намунахои санъати амалй бо зебой ва максаднок будани худ фарк мекунад. Илова бар иҷрои вазифаи амалӣ, аз қабили ҳифзи бадан аз таъсироти мухталифи беруна, ба хусус гармиву сармо, инчунин вазифаҳои эстетикӣ, аз қабили ороиш ва зебоӣ дорад. Ба ин далел, дар баробари пешрафти ҷомеа мардум ба ороиши либос ва аз ҳама муҳимаш такрор накардани онҳо бештар таваҷҷуҳ зоҳир мекунанд.

Маълум аст, ки одам дар рузхои аввал барои аз таъсири гуногуни табиат эмин будан, инчунин аз газидани хайвонот ва хашарот ба баданаш хоку лой, равган мемолид. Баъдтар ба ин марњамњо рангњои растанї илова карда шуда, бадани инсонро бо шаклу рангњои гуногун ранг мекарданд ва расму оини одамро бо шаклу рангњои гуногун оро медоданд. Галда одат кардааст, ки бо кашидани татуировка дар бадан (ба зери пӯст рангҳои гуногун гузоштан) умри пӯсти муҳофизатиро дароз кунад. Парҳои паррандаҳои гуногун, дандонҳои ҳайвонҳои кушташуда, устухонҳо, мӯйҳо дар баробари иҷрои вазифаҳои гуногуни рамзӣ баданро низ ҳифз мекарданд. Бо мурури замон ӯ барои абстракт кардани қисми зиёди баданаш усулҳои сунъӣ дар гӯшҳо, бинӣ, лабҳо ва даҳон фиксатсияро ихтироъ кард ва онҳоро ҳамчун ороиш истифода бурд.

Мањз расми бадан ва татуировка, ки дар боло зикр кардем, навъњои аввалини либос буданд ва њатто њангоми пайдо шудани либосњои аз матоъ дўхташуда низ бетаъсир намемонданд. Акнун онхо хамчун унсури муайяни либос ба вучуд омада, вазифаи ба он додани зебой ва эстетикиро ичро мекунанд.

Бо мурури замон инсоният ресандагӣ ва бофандагӣ ихтироъ кард ва татуировкаҳо дар бадан вазифаи ороишӣ пайдо карданд.

Дар либоси таърихӣ ороиш на танҳо пайдоиши иҷтимоии соҳибаш, яъне табақаи он, балки маънои маҷозӣ ва завқи эстетикии мардумро ифода мекард. Бо мурури замон онхо такмил ёфта, намудхояшон зиёд ва шаклхояшон мураккабтар мешуд. Аз љумла, навъњои онњо њастанд, ки канда, ба тан часпонанд (дастпона, ангуштарин, дастпона, ба матоъ часпонида ё гулдўзї (дузї, чопї, гулдўзї).

Намудҳои асосии либос дар замони сохти ҷамъиятии ибтидоӣ

Либоси Мисри қадим

Либоси юнонии қадим

Либоси Рими қадим

Либоси қадимаи русӣ

Либоси Византия

Либоси Аврупои Ғарбӣ дар асрҳои миёна

Ренессанс либоси давраи Ренессанс аст

Либоси итолиёвӣ

Либоси испанӣ

Либоси Аврупои Ғарбӣ. Асрҳои XV-XVI

Либоси асри XVII

Либоси фаронсавӣ

Либоси аврупоии асри XVIII

либоси асри XIX

Либос 1800-1825. Хизматрасонии ампир

Либос 1830-1860. Тағйироти шадид дар мӯд

Либос 1870-1890

Рушди мӯд дар солҳои 10-20-уми асри ХХ

Рушди мӯди ҷаҳонӣ дар солҳои 20-30-уми асри ХХ

Мода дар солҳои 30 ва 40-уми асри ХХ

Мӯди ҷаҳонӣ дар солҳои 50 ва 60-уми асри ХХ

Мода солҳои 70-уми асри XX

Мода солҳои 80-уми асри XX

Мода солҳои 90-уми асри XX ва тамоюлҳои консептуалии мӯди ҷаҳонӣ дар ибтидои асри XXI

Либоси форсӣ

Либоси арабӣ

Либоси ҳиндӣ

Либоси чинӣ

Либоси ҷопонӣ

Либоси қазоқӣ

Либоси қирғизӣ

Либоси тоҷикӣ

Либоси туркманӣ

Либоси Тошкент-Фаргона

Либоси Бухоро-Самарқанд

Қашқадарё-Сурхондарё либоси

Либоси Хоразмӣ Либосҳои маросимӣ

Манбаъ: nationalcha.uz