DO`STLARGA ULASHING:
“… Novcha niholcha hamon ajal bilan olishib yotibdi, jang bobokalonlari aytishganidek beomon, shafqatsiz edi. Birin-ketin yashil bargchalari qovjirab, taslim boʻlishdi, shoxchalaridagi hayot soʻndi. “Tanam tirik hali, – entikib dedi novcha niholcha, – men yashashim kerak, albatta yashayman…” U kimdandir yordam kutgandek jovdirab atrofga qaray boshladi. Meni bu yerga ekib, ketmonni asfaltda sudrab ketgan bolalar kelib qolmasmikan, deb yana bir bora koʻcha boshiga koʻz tashladi, yomgʻir tomchilaridan umidvor boʻlib, bulut boʻlmasa ham koʻkka tikilib, uzoq qotib turdi… keyin toʻsatdan sersuv adirlarda birga oʻsgan ukalarining oʻligiga koʻzi tushib qoldi. Qiziq, hammalari tik turgancha jon berishibdi… Oʻtgan yili xuddi shu kechakunduzlarda hammalari tirik, yayrab-yashnab barq urib oʻsishayotgan edi… Endi boʻlsa… “Yoʻq, men yashashim kerak…”
– Suv! Suv! Suv!
Qaddi-qomati kelishgan novcha niholcha asta-sekin oʻzidan ketib, allaqanday sehrli xayolot nashʼasi bilan mast boʻla boshladi, keyin oʻsha kun – haddan tashqari qizdirib yuborgan 19iyun kuni kunduz soat oltilarda jon berdi.
Tik turgancha qotib qoldi u…”
Bu atoqli adib Xudoyberdi Toʻxtaboyevning shoh asarlaridan biri – “Nihollar nolasi” dan parcha. Bu asarni bolalar behad sevib oʻqiydilar, oʻzlariga xulosalar chiqaradilar. Haqiqatan ham nihol-daraxtning xuddi inson kabi joni borligi, oziqa – suvga ehtiyoji; parvarish qilinmasa yosh kitobxon qalbini achitib, tugʻyonga solib halok boʻlishi asarning asosini tashkil etadi.
Xudoyberdi Toʻxtaboyev katta-yu kichik bolalarning suyukli adibi. U hozirgi zamon oʻzbek bolalar adabiyotida sarguzasht va fantastik janrlarining rivojlanishiga katta hissa qoʻshib kelayotgan isteʼdodli adib sifatida kitobxonga maʼlum va mashhurdir.
Xudoyberdi Toʻxtaboyev 1932 yilning 17-dekabrida Fargʻona viloyatining Oʻzbekiston tumaniga qarashli Katta Tagob qishlogʻida dehqon oilasida dunyoga keldi. Boshqa bolalar qatori Xudoyberdi Toʻxtaboyev ham poda boqdi, yer chopdi, paxta terdi, xullas qishloqda boʻladigan hamma sohalarda qoʻlidan kelganicha mehnat qildi. Hayot nimadan iborat ekanligini yoshligidanoq bila boshladi.
Boʻlajak adib ikkinchi jahon urushi yillarida oʻqishni yigʻishtirib qoʻyib, dalada ketmon chopdi, hisobchilik qildi, mashaqqatli mehnat bilan suyagi qotdi.
Qoʻqon pedagogika bilim yurtini muvaffaqiyatli tamomlagan Xudoyberdi Toʻxtaboyev ona qishlogʻida muallimlik qilar ekan, unda ilmga nisbatan cheksiz ishtiyoq uygʻonadi. Shuning uchun ham u oʻqituvchilikni tashlab, Toshkent davlat dorilfununiga oʻqishga kirdi. Bu yerda Alisher Navoiy, Bobur, Gʻ. Gʻulom, Oybek, H. Olimjon, A. Qahhor asarlarini sevib oʻqidi, oʻrgandi.
Universitetni tugatib, Bogʻdod tumanida oʻqituvchilik qildi. Ilmiy boʻlim mudiri, direktorlik lavozimlarida ishlab, yoshlarni ilm-fan nurlaridan bahramand etish ishlarida faoliyat koʻrsatdi. Sheʼriy mashqlari vaqtli matbuot sahifalarida eʼlon qilina boshladi. Bu esa boʻlajak adibni markazga – Toshkentga, ijodiy ish bilan jiddiy shugʻullanishga chorlar edi. Shunday ham boʻldi. U 1958-yilda Toshkentga koʻchib keldi. “Toshkent haqiqati” gazetasiga ishga kirdi.
-
X. Toʻxtaboyev bolalikdan toʻgʻri soʻz, halol, pok va mehnatsevar boʻlib oʻsdi. Gazetada ishlar ekan, baʼzi nopok odamlarni koʻrib, ularning qilmishlarini hazm qila olmadi. Bunday kishilarning sir-asrorlarini fosh etishga, el-yurt oʻrtasida munofiqlarning yaramas tomonlarini ochib tashlashga qaror qildi. Bu borada unga feleton janri qoʻl keldi. 1962 yilda respublikamizning otaxon gazetasi – “Oʻzbekiston ovozi”ga feletonchi boʻlib ishga oʻtdi. Bu yerda 300 dan ziyod feleton yozdi.