DO`STLARGA ULASHING:
Nodira hayoti va ijodi
Kirish
O‘zbek adabiyotining yirik vakillaridan biri bo‘lgan Nodira (asl ismi Mohlaroyim) nafaqat shoir, balki siyosiy arbob ham edi. U Qo‘qon xoni Umarxonning rafiqasi sifatida davlat boshqaruvida muhim rol o‘ynagan va adabiy muhitni rivojlantirishga katta hissa qo‘shgan. Uning ijodi, asosan, lirika, muhabbat, insoniylik, vatanparvarlik va ma’rifatparvarlik g‘oyalari bilan yo‘g‘rilgan.
Asosiy qism
1. Nodiraning hayoti
Nodira 1792-yilda Andijonda tug‘ilgan. U Farg‘ona vodiysining mashhur hukmdorlaridan biri Rahmonqul mingboshi oilasida dunyoga kelgan. Yoshligidan bilimga chanqoq bo‘lgan Mohlaroyim adabiyot, tarix, falsafa va diniy ilmlarni o‘rganadi.
Umarxon bilan turmush qurgach, Qo‘qon xonligiga kelin bo‘lib boradi. Umarxon adabiyot va san’atga mehr qo‘ygan hukmdor bo‘lib, Nodirani ham ijod qilishga rag‘batlantiradi. Nodira saroyda ko‘plab shoir va olimlarni to‘plab, adabiy davralar tashkil qiladi.
Umarxon 1822-yilda vafot etgach, Nodiraning o‘g‘li Muhammad Alixon Qo‘qon taxtiga o‘tiradi. Biroq Muhammad Alixon yosh va tajribasiz bo‘lgani sababli, davlatni asosan Nodira boshqargan. U davlat boshqaruvida adolat va taraqqiyotga intilib, ilm-ma’rifat va san’at rivojiga katta e’tibor bergan.
Biroq 1842-yilda Buxoro amiri Nasrulloh Qo‘qonni bosib oladi va Nodirani qatl qiladi. U o‘zining jasorati va xalqparvarligi bilan tarixda muhim o‘rin egallagan.
2. Nodiraning ijodi
Nodira adabiyotda «Nodira» taxallusi bilan mashhur bo‘lib, ba’zan «Komila» taxallusidan ham foydalangan. Uning she’rlari, asosan, g‘azal, muxammas va masnaviy janrlarida yozilgan. Ijodida muhabbat, sadoqat, ayollarning dardi va orzulari, insoniylik, vatanparvarlik kabi mavzular asosiy o‘rinni egallaydi.
Uning she’rlarida ayollarning jamiyatdagi o‘rni, ularning huquqlari masalasi ham aks etgan. Nodira Navoiy, Fuzuliy, Jomiy kabi shoirlarning an’analarini davom ettirib, o‘zbek adabiyotiga yangi badiiy uslub olib kirgan.
Uning she’rlarida shunday misralarni uchratish mumkin:
Dardim ichra hech kim dardim bilmadi,
G‘am chekib, devonadayin yurdi jonim, nodira.
Bu misralardan ham ko‘rinib turibdiki, shoiraning ijodi chuqur hissiyot va falsafiy mushohadalar bilan boyitilgan.
3. Nodiraning adabiyot va madaniyatga qo‘shgan hissasi
Nodira faqat shoir emas, balki adabiyot homiysi ham bo‘lgan. U saroyida ko‘plab shoir va olimlarni yig‘ib, Qo‘qonni adabiyot markaziga aylantirishga harakat qilgan. Uning davrida shoirlardan Gulxaniy, Uvaysiy, Mahzuna kabi ijodkorlar yetishib chiqqan.
Shuningdek, Nodira o‘z davrida ayollar ta’limiga katta e’tibor qaratgan va ularning bilim olishini targ‘ib qilgan.
Xulosa
Nodira o‘zbek adabiyotida o‘ziga xos o‘rin tutgan ijodkor bo‘lib, uning she’rlari bugungi kunda ham o‘qiladi va qadrlanadi. U faqat shoir emas, balki ayollarning huquqlari, adolat va ma’rifat yo‘lida kurashgan jasoratli tarixiy shaxs ham edi. Uning ijodi va faoliyati o‘zbek madaniyatida o‘chmas iz qoldirgan.