Революцияи февралии соли 1917 ва таъсири он ба Туркистон

БО ДӮСТОН мубодила кунед:

Революцияи февралии соли 1917 ва таъсири он ба Туркистон.

Кариб 130 сол халки мо дар зери зулми Россиян подшохй, дар зери занчири зулми Советхо зиндагй кард. Дар ин давра онхо ягон душвори-ро набахшиданд. Бинобар ин онхо хамеша барои озодй ва истиклолияти худ мубориза мебурданд. Аммо ин муборизаҳои озодихоҳӣ дар таърихи мо пеш аз истиқлолият аз мо пинҳон буданд. Ба мазмун, мохият ва ахамияти онхо оханги реакционй дода шуд. Хатто як кисми давлати мустакили мо буд "Мухторияти Туркистон" фаъолият дар адабиёту китобхои дарсй ва мубориза барои истицлолият дохил карда нашудаанд "чоп" даъват карда шуд

Табаддулоти Октябрь ба халкхои Шарк, аз чумла ба халкхои Осиёи Миёна озодй ва шаъну шараф овард ва ба онхо имконият дод, ки рохи тараккиёти мустакилонаро пеш гиранд. "перспективаи бузург" гуфта шуд. Мустамликадорон ва истилогарон таърихи моро тахриф карда, хакикатро аз мо пинхон доштанд.

Аммо таърихро ислох кардан ё аз нав навиштан мумкин нест. Он тавре ки ҳаст, боқӣ мемонад. Чунон ки президенти мо гуфт «Мухочирону истилогарон меоянду мераванд, вале халк абадй мемонад, маданияташ абадй мемонад».1 Истиқлолияти мо имкон дод, ки таърихи ҳақиқии худро дубора кашф кунем, онро барқарор кунем ва ҳамон тавре ки ҳастем, омӯзем.

Аммо имруз дар чунин вазъият муборизаи акидаю кушишхо барои аз рохи интихобкардаашон дур кардани чавонон авҷ мегирад. «Нобигахои» акидахои муайян бо суханони хушку холй ва ваъдахои тира одамонро ба иштибох андохтанй мешаванд.

Дар ин ҳолат, он танҳо як идея зидди идея аст. Ин ки дар бораи ҷаҳолат танҳо бо маърифат баҳс кардан мумкин аст, маънои онро дорад, ки бояд ғоя ва мафкураи миллии ҷомеаи моро ташаккул дода, моҳияти мазмуни онро дар зеҳни ҷавонони мо амиқ ҷой дод. Ин мафкураи миллӣ дар роҳи расидан ба ҳадафҳои наҷиби мо ҳамчун нерӯи роҳнамо ва парчам хизмат мекунад.

Каримов И «Дар ин айёми озодй беихтиёр ба гумрохй меравад, яъне рузона рохашро гум мекунад, бо навохтани зарбхое, ки дар бегонагон садо медиханд. ки мафкураи миллии мо дар кушодани чашми баъзе чавонон роли калон мебозад бешубҳа"1, бехуда нишон надодаанд.

Таърихи мо дар ташаккули мафкураи миллии мо дар тарбияи ҷавонони имрӯза ҳамчун шахсони дорои маънавият ва худогоҳии баланд нақши муҳим дорад. Бинобар ин, Президенти мо “Мо бояд таърихи ҳақиқии худро барқарор кунем, халқу миллати худро бо ин таърих муҷаҳҳаз созем. Бо таърих мусаллах шудан, бори дигар мусаллах шудан лозим аст».,2 махсус таъкид карда шуданд.

Мавзӯе, ки мо имрӯз бо шумо сӯҳбат хоҳем кард, ин аст, ки кишвари мо, мардуми мо дар зери юғи диктатураи шӯравӣ қарор гирифта, дар аввал онҳо "Шумо ҳоло озодед" ба гапхои бофтаи худ парвоз карда, баъд майнаи худро газида, дарк мекунанд, ки хамаи найрангхои онхо дуруг аст ва худро ба таърихи даврае мебахшанд, ки барои озодй ва озодии худ мубориза мебурданд.

Дар лексияи имрӯза шумо ҳақ доред, ки ҳақиқати таърихи ин давраро, ки дар замони шӯравӣ пур аз бофтаву дуруғ буд, чунон ки ҳаст, бидонед. Зеро агар хар як фарди чомеаи мо гузаштаи худро донад, ин гуна одамонро гумрох кардан ва зери таъсири акидахои гуногун мондан мумкин нест. Сабакхои таърих одамонро ба хушьёрй ва мустахкам намудани иродаи худ таълим медиханд.

1917 феврали соли 27 ба туфайли галабаи революцияи февралии буржуазй-демократй дар Россия подшох Николай II сарнагун карда шуд, буржуазияи рус ба сари хокимият омад ва онхо хукумати муваккатй барпо карданд.

Дар зери таъсири вокеахои Петроград дар Туркистон процесси пурзури барпо намудани сохторхои нави хокимият огоз ёфт. Дар зери таъсири большевикон дар хамаи шахрхо ва районхои коргарй Советхои депутатхои коргарон ва солдатхо ташкил карда шуданд. Онхо хамчун органхои му-саллахи халкй ташкил карда шуда буданд, ки ба амалй гардондани орзуи демократияи революционй ва даъвои хукуки назорат кардан ба амалиёти органхои махаллии Хукумати Муваккатй. Ба хайати Иттифоки Советй асосан намояндагони ахолии Европа дохиланд.

Ахолии мусулмони мамлакат низ ба муборизаи фаъолонаи сиёсй чалб карда мешуд. Моххои март—апрели соли 1917 дар бедории сиёсии мамлакат мархалаи гардиш буд. Саркардахои куввахои миллим демократии навбаромад чадидхо буданд, ки бо тамоми фаъолияти пештараи худ ба ин вазифа тайёр буданд. Онхо ба революциям демократй ва принципхои эълонкардаи он умеди калон баста, ба амалй гардондани идеяхо ва шиорхои он фаъолона шуруъ намуданд. Дар ин моҳҳо ба онҳо муяссар гардид, ки дар масъалаи таҳкими шуури мардум, бедор кардани майлу хоҳиши таҳкими ваҳдати миллӣ иқдомҳои муҳим гузоранд.

Баъди вокеахои февраль дар фаъолияти ташкилотхои сиёсй дигаргунихо ба амал омаданд. "Шоъраи Исломия", "Уламо" va «Алаш Орда» Сектахои нав ба монанди

Халк дар зери шиори мубориза барои бахту саодати худ ташкилотхои гуногун ташкил кардан гирифт Дар Самарканд "Клуби мусалмонон", «Мирваҷул-ислом», дар Кок «Иттифоки коргарони мусулмон», дар Каттакургон «Равнақ-ул-ислом», дар Хучанд "Муайин ат-Толибин" ташкилотхо монанди

Интеллигенциям тараккипарвар ташкил кардааст "Турон" яке аз ташкилотхои калони миллй, ки дар мохи марти соли 1917 бо ташаббуси"Шоъраи Исломия" буд Чаро кишвар чунин ном гирифт? Дар соли 1917 идеяи ташкили советхо (шурохо) васеъ пахн шуд. Дар чойхо «Тамоми хокимият ба Советхо» Тахти шиор намоишхо cap шуданд. Одамон «Акнун халк такдир ва ояндаи худро ба воситаи Советхо хал карда метавонад»., ба гиря даромад. Дар мачлиси вазорати корхои хоричй 1917 марти соли 14 таклифи зерин ба миён гузошта шуда буд. «Чаро коргарон ва солдатхои рус ба маънои советй советхои худро доранд, дар холе ки мо мусулмонон ягон совет надорем? Дар ҷаласаи имрӯза созмонамонро "Шӯрои мусалмонон" ё ба истилоҳ "Шурои Исломия" ном бибарем. бигуем Хамин тавр, сокинони махаллии шахри Тошкент ба ташкилоти умумихалкй сохиб шуданд, ки ба он интихоб ва боварй хосил намуданд.

15 март дар ҳавлии Мунаввар маҷлиси XNUMX-уми корӣ баргузор гардид, ки дар он раиси доимӣ, котиб, котиб, хазинадор ва муовини онҳо интихоб карда шуданд. Писари Абулоҳиди Қорӣ Абдурауфи Қорӣ раис, писари Мунаввар Қорӣ Абдурашидхон муовин, писари Каттахоҷа Бобохоҷа саркот, писари Мулло Ризо Окун Юлдош хазинадор, писари Абдусамин Қорӣ Ҳидаётбой вакил интихоб шуданд. Ҳадаф ва вазифаҳои асосие, ки созмони «Шурои Исломия» ба миён гузоштааст, дар бандҳои зерини қонуни муваққатӣ омадааст:

1. Мутобики замон дар байни мусулмонони Туркистон идеяхои ислохоти сиёси, илми ва ичтимоиро пахн намояд.

2. Барои ба як идея ва як максад овар-дани тамоми мусулмонони Туркистон тадбиру амале андешида шавад.

3. Дар бораи органхои маъмурии мамлакатхо маълумот чамъ карда, ба мачлиси муассисон тайёрй бинед.

4. Дар хар шахру кишлок ва кишлоки Туркистон митингхо гузаронда, маъ-рузахои сиёсй, илмй ва чамъиятй.

5. Ба одамон роххои бартараф кардани маъмурони кухна ва иваз кардани маъмурони навро нишон дихад.

6. ки барои бархам додани ихтилофот ва шубхахои байни миллатхои гу-ногуни Туркистон, ба хамдигар наздик гардон-дан ва муттахид намудани онхо чорахо бинанд.

7. Бо кумитаҳои миллату мазҳабҳои гуногун иртибот доштан, ниёзҳои мусулмононро ба воситаи намояндагонашон ба кумитаҳо расонидан ва ҳангоми зарурат аз онҳо кумак пурсидан.

Дар аввали мохи апрель дар дигар шахрхои мамлакат ташкилотхои «Шурои исломия» ташкил карда шуданд. Вазифаи асосии онхо дар оянда республикаи мухтори (мустакил) Туркистон буд.

"Шурои Исломия" ташкилот "Наҷот", "Шурои Ислом", "Шӯро", "Озодӣ", "Парчами Эл" va "Равонкул Ислом" акидахо ва карорхои чамъиятию сиёсии худро дар байни оммаи васеъ дар нашрияхо таргиб менамуд

Ин ташкилот дар хаёти чамъиятию сиёсии Туркистон роли калон бозид. Намояндагони он дар Съезди мусулмонони умумироссия, ки дар Москва ва Казон барпо гардиданд. Вай ба дукумати шадрдои Туркистон дохил шуда, дар кори ба тасдики Анчумани муассисон тайёр кардани лоидаи Конун дар бораи усули идораи мамлакат фаъолона иштирок намуда, дар кордой гуногуни хайрия фаъолона иштирок намуд. Вай роххои ислохоти мактабу мадрасаро муайян кард.

Аз ин ру, зиёиёни тараккипарвари туркистонии рухи миллим демократии мо, ки аъзои «Шурои исломия» буданд, дар харакати умумидемократие, ки пас аз инкилоби феврали соли 1917 дар Россия сар шуда буд, барои Туркистони мустакил мубориза бурданд. Ислохотчиёни тараккипарвар дар матбуот ва митингхо дар бораи нобаробарии ичтимоии Туркистон, ахволи оммаи мехнаткашон бо алам сухан ронда, кушиш мекарданд, ки сабабхо ва решахои ичтимоии онро фахманд ва ба мардум фахмонанд.

Баъди вокеахои мохи февраль дар байни рухониёни Туркистон низ эхё ба амал омад. Онҳо ба ғояи ваҳдати умумимусулмонон такя карда, дар авоили апрели соли 1917 ба “Шурои Исломия” шомил шуданд ва дар чорабиниҳои ташкилкардаи ин созмон ширкат карданд. Аммо дар тобистони соли равон муносибат байни чадидхо (тарафдорони ислохоти нав) ва кодимиён (тарафдорони ислохоти кухна) тезу тунд шуд, ки дар натича кодимиён чамъияти «Уламо»-ро ташкил намуда, дар назди худ вазифа гузоштанд, ки аз нав баркарор намоянд. сохти феодалии Туркистон ва дар асоси шариат идора кардани он.

Њизби миллї бо номи «Алаш Ўрда» низ бо роњбарии писари Ќазоќ Букейхон, ки аз курсантї рўй гардондааст, таъсис ёфт. Бисьёр намояндагони пайрави идеяхои асархои шовинизмро дар асархо дида, аз онхо руй мегардонанд ва карор медиханд, ки «Хизби миллии социалистй» ташкил кунанд. Аммо аксарият бо талаби муттаҳид шудан дар атрофи ғояи миллӣ баромад мекарданд, на синфӣ. Дар Туркистон низ ҳамин андеша Мунаввари Қорӣ аст1, Авлонй, Тавалло, Низомиддин Хучаев2 ғайра, дар ҷамъияти «Турон» марбут ба номи он ифода ёфтааст. Вале дар моххои март—апрель Н- Хучаев онро андаке демократикунонй кард. Пас аз чанде «Турон» ба фраксияи «Федералисти турк» табдил ёфт ва барномаи он эълон шуд.

1917—7 апрели соли 15 Съезди 263-уми давлатии Советхои депутатхои коргарон ва солдатхои Туркистон барпо гардид. Кариб хамаи 9 нафар вакилони он намояндагони Европа буданд. Дар рафти мухокимаи масъалаи хокимияти миллй якчанд вакилон талаб карданд, ки майлу хохиши мусулмонон барои барпо намудани хукумати ягона ба назар гирифта шаванд. Сежд тарафдори барпо намудани республикаи демократй буд, вале аз руи масъалахое, ки ба халки Туркистон мухторият додан ва бархам додани нобаробарии миллй барин масъалахо фикрашро баён намекард. Дар мачлиси комитетхои ичроияи вилояти Туркистон, ки 16—171 апрель шуда гузашт, ин масъалахо низ мухокима карда шуданд. Аз 99 нафар вакилони он XNUMX нафарашон аврупои буданд. Вакилон харчанд зидди республикаи мутамарказ буданд, онхо чунин мешуморанд, ки мухториятро танхо ба миллатхои аз чихати маданй ва сиёсй баркамол додан мумкин аст. Баъзе вакилон чунин мешуморанд, ки мухторият на миллй, балки территориявй бошад. Дар резолюцияи Съезд автономияи территориявй низ тарафдорй карда шуда буд.

Дар ин ду порлумон ба мардуми кишвар беэҳтиромӣ карда, ба онҳо эътимод надоштани худро баён доштанд.

Дар чунин вазъият 1917 апрели соли 16 дар Тошкент съезди 150-уми мусулмонони Туркистон барпо гардид. Дар сессия XNUMX нафар вакилон, ки намояндагони хамаи халкхои махаллии мамлакат мебошанд. Сежд Хукумати Муваккатй ва программам онро эътироф намуда, идеяи дар Россия барпо намудани Республикаи Федеративии Демократии Германия ва ба хамаи халкхо, аз чумла ба халкхои Туркистон додани автономияи миллй якдилона тарафдорй кард. Съезд органи марказии рохбарикунанда — Шурои мусулмонони вилояти Туркистонро таъсис дод: дар мачлиси якуми он раис, аъзоёни правления М.Чукаев (раис), Ахмад Заки Валидй, Мунаввар Корй, Махмудхоча ​​Бехбудй, Убайдулло Хочаев ва дигарон интихоб шуданд. Ба хамин тарик дар рохи муттахид намудани халкхои Туркистон боз як кадами мухим гузошта шуд.

Дар мамлакат советхои мехнаткашони мусулмон барпо карда шуданд. 1917 май соли 14 лоихаи Устави Совети депутатхои мехнаткашони мусулмон дар мачлиси мехнаткашони махаллии Тошкент маъкул дониста шуд. Дар мачлиси 15 июль 32 хайати Совети намояндагони мехнаткашони мусулмонони шахри Тошкент интихоб карда шуд.

Чунин шӯроҳо дар Андиҷон, Қӯкон ва Самарқанд ташкил шуда, аз рӯи андешаи онҳо намояндагони халқҳои маҳаллӣ интихоб мешуданд.

Тобистони соли 1917 дар шахри кухнаи Тошкент 12 совети савдо ташкил карда шуда буд. Ба он Султон Хоча Қосимхоҷаев раисӣ мекард. Дар ибтидои моҳи августи соли 1917 дар шаҳри Андиҷон Шурои ҳунармандони мусулмони «Санои ул-ислом» таъсис ёфт. Ба он 1500 кас хамрох шуд. («Ҳуррият», 1917, No 28, 7 август).

Дар Тошканд "Хуршид", "Садойи Туркистон", "Турон", "миллати турк", "Наҷот", "Шӯро", "Шурои Ислом", Самарканд "оина", "Озодӣ", дар Бухоро "Турон", "Бухорои Шариф", дар Кок «Садои Фаргона», "Калимаи зинда" рӯзномаҳо, "Озодӣ" журнал, дар Фаргона "Фарғона" рузнома ба баромади худ шуруъ намуд. Онхо одамонро ба фаъолияти сиёсй даъват карданд.

То моҳи сентябр вазъият дар кишвар тағйир ёфт. Большевикон тарбия кардаанд «Тамоми хокимият ба Советхо» Муносибат ба шиор як хел набуд. Органхои ваколатдори ахолии мусулмони кишвар ба ин шиор назари катъиян манфй дошта бошанд. Съезди дуюми мусулмонони мамлакат, ки мохи сентябрь бо ташаббуси «Шурои ислом» даъват шуда буд, ба мукобили ба советхои солдатхо, коргарон ва дехконон додани хокимият баромад. Аммо ин тасмими сеҷд ба гӯши касе нарасид. Дар зери таъсири большевикон Советхои мамлакат карор доданд, ки тамоми хокимият ба ихтиёри Советхо гузарад.

Харакати миллй дар мамлакат ба давраи нави тараккиёти худ дохил шуд. Рӯзҳои 17-20 сентябр дар Тошканд бо ташаббуси “Шурои Исломия” сейси мусулмонони Туркистону Қазоқистон баргузор шуд. Қарор шуд, ки ҳизби сиёсӣ бо номи “Иттиҳоди мусалмонон” умумиро барои тамоми Туркистон ва Қазоқистон бо муттаҳид кардани “Шурои Ислом”, “Турон”, “Шурои уламо” ва ғайра таъсис дода шавад. Дар мавриди Съезд масъалаи системаи ояндаи сиёсии Туркистон масъалаи асосй буд. Дар карори кабулшуда идеяи дар хайати республикаи демократии Россия ташкил намудани федерацияи автономии вилоят ба миён гузошта шудааст. Сайид ба мухторият «Чумхурии Федеративии Туркистон» ном дода, принципу меъёрхои асосии сохти ояндаи давлатиро, ки дар заминаи 11 чумхурии парламентй барпо карда мешавад, муайян кард.

Аввалин хизби сиёсии мусулмонони Туркистон — Партияи Федеративии Туркистон, яъне Фракцияи Марказии Федеративии Халкхои Туркистон низ муносибати худро ба ин масъалахои сиёсй муайян кард. Дар программам у идеяи дар Туркистон барпо намудани республикам демократй, ки ба принципхои автономии миллй-территориявй асос ёфтааст, чукур реша давонда буд.

Вокеахои февраль фаъолияти чараёни чадидхоро дар мамлакат тезонданд. Масалан, дар байни чадидчиёни Бухоро чудоии шадид ба амал омад, хизби «Бухорои чавон» ташкил ёфт (ин харакат соли 1908 хамчун харакати чадидчиёни Бухоро пайдо шуд). Онхо ба хукмронии номахдуди амир ошкоро мукобил баромаданд.

Хукумати муваккатй, ки баъд аз Инкилоби февраль барпо гардид, нисбат ба аморати Бухоро сиёсати дутарафаро пеш гирифт: аз як тараф амирро дастгирй мекард, аз тарафи дигар ба зарурати ислохот таъкид мекард, ки амир ба ин розй буд. 1917 апрели соли 7 дар Бухоро протоколи ислоҳот эълон карда шуд. Ба ин муносибат «Ёш Бухоро» 1917 апрели соли 9 намоиш ташкил кард. Онхо бо шиорхои «Зинда бод ислохот», «Зинда бод озодй, конституция, озодии матбуот ва мактаби мустакил» ба касри амир рафтанд. Аммо куввахои реакционй ба несту нобуд кардани иштироккунан-дагон шуруъ карданд. Дар натиљаи таъќибот «Бухороињои љавон» ба Бухорои нав кўчида, дар он љо дар сафњои онњо људої ба амал омад. Канотхои росту чап пайдо шуданд. Ростгароён бо сардории М.Мансуров (аксарияташон намояндагони доирахои тичорати буданд) тарафдори созиш бо амир бо рохи гуфтушунид буданд. Аммо пас аз нокомӣ бисёре аз онҳо аз созмони "Ёш Бухоролик" рафтанд.

Ва чапгароён (Абдурауфи Фитрат, Файзулло Хочаев, Мӯсо Саидҷонов ва ғ.) чунин мешумориданд, ки бо роҳи «ташкили хуруҷи партизанҳо дар минтақаҳо» имкони омода кардани шӯриши мусаллаҳона вуҷуд дорад. Дар ин бобат онхо ба ёрии намояндагони Хукумати Муваккатй, органхои вилояти Туркистон ва Советхои депутатхои коргарону солдатхо бо иштироки дехконон умед баста буданд. Аммо бо хукумати амир розй шудани намояндагони Хукумати Муваккатй, Советхои депутатхои коргарон ва солдатхо, пассивии оммаи дехконон имконият надод, ки онхо ба муборизаи фаъолона бароянд.

Бо вуљуди афзоиши таъќиби амир љавонони бухорої фаъолияти худро идома медоданд. Онхо тамоми кувваи худро ба халли ду вазифа: кор карда баромадани программам амалй, муайян кардани тарзу усулхои кори байни ахолй равона карданд, то ки коргарон, косибон, солдатхо ва махсусан дехконон ба ташкилот харчи бештар чалб карда шаванд.

Дар Хоразм харакати «Хивалидорони чавон» фаъол гардид (ин харакат соли 1905 хамчун харакати чамъиятию сиёсй дар заминаи чадидизми Хива ташкил ёфта буд). Онхо ба партияи сиёсй табдил ёфта, бо рохи муборизаи ошкоро ба мукобили хокимияти хонй гузашта, бо солдатхои революционер-фикр алока баркарор карданд. Онхо дар мохи апрели соли 1917 бо ёрии солдатхо дар Хива намоиш барпо карданд. Зинда бод озодй, адолат ва баробарй, зинда бод чанговарони кахрамон, "Бигзор Мусатобидлик аз байн равад" бо шиорхои худ ба касри хон рафтанд.

Бо хохиши онхо «Декларация» хон чоп шуд. Дар он дар мамлакат чорй намудани идоракунии парламентй ва бо овоздихии умумихалкй хамчун органи олии хокимияти давлатй ташкил шудани парламент эълон карда шуд. Рузи баъди чоп шудани «Репортаж». «Хивалориёни чавон» Ҷаласаи кумитаи марказӣ баргузор шуда, Бобоҳун Салимов раиси он интихоб шуд ва дар бораи ташкили интихоботи вакилони анҷуман қарор қабул шуд. Дар ин бора ба районхои дурдаст мактубхо, ба шахрхои калон барои дар байни ахолй пропаганда кардани идеяхои революционй ва гузарондани интихобот пропагандистон фиристода мешуданд. Баъди ба охир расидани маъракаи интихоботй мачлис барпо гардид, ки 30 нафар депутатхои махаллй, 5 нафар намояндаи ташкилоти «Ёш хива-лият» бо овози халкунанда, ба аъзоёни бокимондаи комитети марказии партия хукуки иштирок кардан дар мачлисхои . мачлис бо овози машваратй ва 7 нафар депутатхои туркман дохил шуданд

Каноти рости парокандаи «Ёш Хивалик» бо муттахид намудани намояндагони саноати савдо бо сардории Исломхоча, капиталистони навбаромад ва сарватмандон ба мукобили хон суикасд ташкил намуд. Хон, ки аз ин фитнагарй хабардор шуда буд, бо дастгирии фаъолонаи намояндагони Кумитаи Туркистон дар июни соли 1917 анчуманро пароканда карда, рохбарони онро ба зиндон андохт.

Дар шароити рузафзуни зулму ситами хонн партияи «Хиваликори чавон» ошкоро амал карда наметавонист. Аз хамин сабаб партияи чапи у (ба хайати он рохбар Бобохон Салимов, косибон, дехконон, савдогарони миёнаю хурд ва намояндагони табакахои дигари ахолй дохил мешуданд) ба рохи кори пинхонй гузаштанд. Дар Гурлан, Мангит, Кипчак ва гайра шуъбаю ячейкахои партиявй ташкил карданд.

1 И.Каримов «Бе хотираи таърихӣ оянда нест». Тошкент, 1998, 21. с.

1 И.Каримов Ман ба иродаи кавии халки хирадманди мо боварй дорам.

2 И.Каримов Бе хотираи таърихй оянда нест. Т. 1998 с. 25.

1 Мунаввар Қорӣ Абдурашидхонов раҳбари ҷадидон дар Тошкет аст. Вай мактабхои нав кушод ва барои онхо китобхои дарсй навишт. Ӯ яке аз созмондиҳандагони Дорулфунуи Осиёи Миёна аст. Дар Туркистон ба мукобили болшевизм мубориза бурда, партияи «Иттифоки миллй»-ро ташкил карда, барои истиклолияти миллй мубориза мебурд. Соли 1926 вай аз сафи партия баромада, ба органхои Хокимияти Советй хизмат кард ва тахеилашро давом дод. Соли 1929 дар охири мурофиаи зидди ҳизби «Иттиҳоди миллӣ» парронда шуд.

2 Низомиддин Хоҷаев соли 1885 дар Тошканд дар оилаи коргар таваллуд шудааст. Соли 1914 уро барои иштирокаш дар харакати революционй аз матбаа озод карданд. Соли 1918 ба сафи Партияи Коммунистй дохил шуд. Вай хамчунин аъзои комичроияи Совети шахри кухна шуда кор мекард. Дар мохи сентябри соли 1919 хам уро раиси комитети революционии вилояти I Фаргона таъин карданд. Соли 1931 Университети давлатии Осиёи Миёнаро хатм карда, аъзои Президиуми Госплани Узбекистон шуда кор мекард.