Epigraf:
«Olimning o‘limi – olamning o‘limi.»
(Sharq maqoli)
I. Kirish. «Ulug‘bek xazinasi» asari haqida
Mirzo Ulug‘bekning nomi tarix sahifalarida buyuk shoh, adolatli hukmdor va olim sifatida abadiyatga muhrlangan. Uning boy ilmiy merosi va adolatli siyosati haqida o‘nlab asarlar yaratilgan. Xususan, Odil Yoqubovning “Ulug‘bek xazinasi” romani o‘z davrining buyuk olimi va hukmdori hayotiga bag‘ishlangan. Ushbu asarda Mirzo Ulug‘bekning ilm-fan rivojidagi ulkan hissasi, shaxsiy kechinmalari va murakkab hayoti mahorat bilan tasvirlangan. Bu roman orqali biz nafaqat Ulug‘bek shaxsiyatini, balki u yashagan davrning murakkab siyosiy va ijtimoiy muhitini ham anglaymiz.
II. Asosiy qism
1. Ulug‘bek – adolatli hukmdor
Mirzo Ulug‘bek yoshligidan siyosat va davlat boshqaruviga qiziqib ulg‘aygan. Uning bobosi Amir Temur o‘ziga xos davlat boshqaruvi maktabini yaratgan bo‘lsa, Ulug‘bek bu an’anani davom ettirgan. U Samarqand va Movarounnahrning adolatli hukmdori bo‘lib, xalq tinchligi va farovonligini ta’minlash yo‘lida ko‘plab islohotlarni amalga oshirgan. U qattiqqo‘l hukmdor emas, balki odamlarning dardini tinglashni bilgan donishmand rahbar edi.
2. U ilm va ma’rifat homiysi
Mirzo Ulug‘bek tarixda ilm-fanni rivojlantirgan hukmdor sifatida ham yuksak o‘rin tutadi. U Samarqandda qurdirgan madrasasi va rasadxonasi butun dunyo ilm-fani uchun bebaho boylik bo‘lib qoldi. Ulug‘bek rasadxonasi orqali qilingan kuzatuvlar zamonaviy astronomiya fanining rivojlanishiga ulkan hissa qo‘shdi. Ulug‘bekning “Ziji Ko‘ragoniy” asari dunyo astronomiyasi tarixida noyob manba sifatida tan olingan. Bu kitob orqali yulduzlarning joylashuvi va harakati aniqlanib, keyingi avlod olimlariga yo‘l ko‘rsatdi.
3. Mirzo Ulug‘bekning fojiaviy kechmishi
Ulug‘bekning hayoti ilm-fan va davlat boshqaruvi uchun bag‘ishlangan bo‘lsa-da, uning taqdiri murakkab va fojiaviy kechdi. Yaqinlarining xiyonati va siyosiy fitnalar tufayli u o‘z farzandi tomonidan taxtdan ag‘darilib, fojiali o‘lim topdi. Bu voqea nafaqat Movarounnahr, balki butun dunyo tarixida unutilmas iz qoldirdi. Ulug‘bekning shaxsiy hayoti va ilm yo‘lidagi fidoyiligi insoniyat uchun buyuk saboqdir.
III. Xulosa. Ulug‘bekning dunyo ilm-faniga qo‘shgan hissasi
Mirzo Ulug‘bek o‘z davrining yulduzi, ilm-fan va ma’rifat ramzi bo‘lib, avlodlarga o‘lmas meros qoldirdi. Uning astronomiya va matematika sohasidagi yutuqlari bugungi kunda ham ilm-fan tarixida yuksak qadrlanadi. Ulug‘bekning faoliyati insoniyatning ilmiy tafakkuriga katta turtki bo‘lgan. U nafaqat shoh, balki haqiqiy olim va ma’rifatparvar inson sifatida ham o‘z nomini abadiyatga yozib qoldirdi.
Mirzo Ulug‘bekning hayoti va faoliyati har birimiz uchun ilhom manbai bo‘lib xizmat qiladi. Shu bois uning merosi hamisha qadrlanib, avlodlar tomonidan o‘rganiladi.