O‘zbek adabiyotining buyuk namoyandalaridan biri Abdulla Qodiriy o‘z ijodi orqali xalqning tarixi, jamiyatdagi ijtimoiy o‘zgarishlar va insoniy qadriyatlarni aks ettirgan. Uning «Kecha va Kunduz» romani eski va yangi hayot, jaholat va ma’rifat, adolat va zulm o‘rtasidagi kurashni yoritadi. Asar orqali muallif xalqni yangicha fikrlashga, taraqqiyot sari intilishga undaydi. Ushbu insho asarning asosiy mazmuni, qahramonlari va g‘oyasini tahlil qilishga bag‘ishlanadi.
Asosiy qism
1. Asarning mazmuni va asosiy g‘oyasi
«Kecha va Kunduz» asari tarixiy voqealarga asoslangan bo‘lib, XX asr boshlaridagi Turkiston hayotini tasvirlaydi. Asar voqealari eski tuzum, urf-odatlar va yangi fikrlarning to‘qnashuvi atrofida qurilgan. Kecha — eski an’analar, johillik va qoloqlikni anglatgan bo‘lsa, Kunduz — ma’rifat, taraqqiyot va yangilanish timsolidir. Asarda bu ikki qarash o‘rtasidagi kurash qahramonlar taqdiri orqali aks ettiriladi.
2. Bosh qahramonlar va ularning xarakteri
Asarning bosh qahramoni Otabek – ilg‘or fikrli, adolatparvar yigit bo‘lib, u eski jamiyat qonun-qoidalariga qarshi kurashadi. U ilm-ma’rifat va taraqqiyot tarafdori sifatida ko‘rsatilgan. Kumush – sadoqatli, oqila va go‘zal qiz bo‘lib, uning obrazi orqali muallif sharqona ayolga xos bo‘lgan sabr, vafodorlik va fidoyilik fazilatlarini ochib beradi.
Boshqa qahramonlar – Hamidbek, Muhammadaliboy, Hasanali kabi obrazlar orqali jamiyatning turli qatlamlari tasvirlanadi. Hamidbek eskilik tarafdori bo‘lib, o‘z manfaatini xalq taqdiridan ustun qo‘yadigan kimsalardan biridir.
3. Asarning kecha va kunduz timsollari orqali berilgan ma’nosi
Romandagi kecha va kunduz timsollari jamiyatning rivojlanish yo‘nalishini ko‘rsatadi. Muallif eski tuzumdagi zulm va adolatsizlikni tanqid qiladi va yangi davr sari intilishni qo‘llab-quvvatlaydi. Otabek va Kumush o‘rtasidagi sevgi ham ana shu eski va yangi qarashlar o‘rtasidagi qarama-qarshilik fonida rivojlanadi.
Xulosa
«Kecha va Kunduz» romani o‘zbek adabiyotida muhim o‘rin tutadi va bugungi kunda ham dolzarbligini yo‘qotmagan. Asar xalqimizning ma’rifat sari intilishi, adolat uchun kurashi va taraqqiyotga bo‘lgan intilishlarini aks ettiradi. Muallif bu asar orqali o‘quvchini o‘z kelajagi haqida o‘ylashga, kecha va bugunni taqqoslab, to‘g‘ri xulosa chiqarishga undaydi. Bugungi yosh avlod ham bu asardan saboq olib, taraqqiyot sari intilishi lozim.
