DO`STLARGA ULASHING:
Muqimiy “Sayohatnoma” asari haqida
Kirish
O‘zbek adabiyotining yirik namoyandalaridan biri Muhammad Aminxo‘ja Muqimiy (1850–1903) o‘z ijodi orqali xalq hayotini, jamiyatdagi muammolarni ochib bergan adibdir. Uning “Sayohatnoma” asari XIX asr oxiridagi Buxoro amirligi hayotining realistik tasvirini beradi. Ushbu asar muallifning Buxoroga qilgan safaridan so‘ng yozilgan bo‘lib, unda Buxorodagi siyosiy, ijtimoiy va madaniy muhit keskin tanqid ostiga olinadi. Muqimiy o‘z asarida xalqning og‘ir hayoti, amaldorlarning adolatsizligi va jamiyatdagi qoloqlikni haqqoniy tasvirlaydi.
Asosiy qism
1. Muqimiyning sayohati va uning maqsadi
Muqimiy 1890-yillarda Buxoroga safar qiladi. Ushbu safar davomida u shaharning turli joylarini ko‘rib, u yerdagi tartib va tuzum bilan yaqindan tanishadi. Sayohat davomida adib xalq hayoti va amaldorlarning ishlari bilan qiziqadi, shahar va qishloqlarni kuzatadi. Asarning yozilishiga sabab – Muqimiyning Buxoroda guvoh bo‘lgan ijtimoiy adolatsizliklar va jamiyatning qoloqligidir. U Buxorodagi zo‘ravonlik, poraxo‘rlik va bid’atlarni ko‘rib, ularni hajv va tanqid yo‘li bilan ifodalashga qaror qiladi.
2. “Sayohatnoma”ning mazmuni va uslubi
“Sayohatnoma” Muqimiyning o‘z kuzatuvlari asosida yozilgan bo‘lib, unda realizm va tanqidiy ruh ustuvor o‘rin egallaydi. Muallif Buxoroni obod shahar deb tasvirlash bilan birga, u yerdagi ijtimoiy muammolarni ochiq fosh qiladi. Asarda quyidagi mavzular o‘z aksini topadi:
Hukmdor va amaldorlarning adolatsizligi – Muqimiy Buxorodagi amaldorlarning xalqni ezishi, poraxo‘rlik va zulm keng tarqalganini keskin tanqid qiladi.
Ilm-fan va madaniyatning qoloqligi – Buxorodagi madrasalarning holati, ilmiy taraqqiyotning orqada qolishi haqida yozadi.
Diniy aqidaparastlik va johillik – Shahar aholisi o‘rtasida tarqalgan bid’at va xurofotni ko‘rsatadi.
Xalqning og‘ir hayoti – Oddiy odamlarning qashshoqligi, ularning zo‘ravon tuzum ostida ezilishi tasvirlanadi.
Muqimiy o‘z asarida o‘tkir hajv va istehzo uslubidan foydalangan. U aniq misollar va ta’sirli tasvirlar orqali o‘quvchini hayratga soladi.
3. “Sayohatnoma”ning tarixiy va adabiy ahamiyati
Muqimiyning “Sayohatnoma” asari o‘zbek adabiyotida sayohat janriga qo‘shilgan muhim hissalardan biridir. Bu asar tarixiy manba sifatida ham katta ahamiyatga ega, chunki u XIX asr oxiridagi Buxoroning ijtimoiy va siyosiy manzarasini haqqoniy aks ettiradi. Shuningdek, “Sayohatnoma” Muqimiyning o‘tkir hajvchi sifatidagi mahoratini namoyish etadi. Ushbu asar XIX asr o‘zbek adabiyotida tanqidiy realizmning yorqin namunalaridan biri bo‘lib, u orqali adib xalq hayotidagi muammolarni fosh qilishga intilgan.
Xulosa
Muqimiyning “Sayohatnoma” asari o‘z davrining muhim adabiy va ijtimoiy hujjatlaridan biri hisoblanadi. U nafaqat Buxorodagi hayot haqida ma’lumot beradi, balki o‘quvchini jamiyatdagi muammolar haqida o‘ylashga ham undaydi. Asar bugungi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan bo‘lib, undagi tanqidiy ruh va xalqparvarlik motivlari har qanday davrda dolzarb bo‘lib qoladi. Muqimiyning haqqoniy va jonli tasvirlari orqali biz XIX asr Buxorosining haqiqatini his qila olamiz.