Ана тілінің «Фонетика» бөлімін оқытуда оқу ойындарын пайдалану
Біз технология мен технология өмірімізді жеңілдететін заманда өмір сүріп жатырмыз. Барлық саладағы сияқты білім саласында да білім сапасын арттыруға бірқатар жаңашыл идеялар жұмылдырылды. Жаңа оқулықтар, көрмелер мен оқу-әдістемелік құралдар, электронды оқулықтар жаңа дәуір адамының қалыптасуы мен дамуына бағытталған.
Жалпы орта білім беретін мектептерде ана тілін оқытуға ерекше көңіл бөлінді.
Ана тілін оқытуда оқулық ақпаратымен қамтамасыз етуді шектеу білім сапасын қамтамасыз ете алмады. Сондықтан бүгінгі педагог әр түрлі оқыту әдістері арқылы оқушыны пәнге баулып, ДТС көздеген мақсатына жетуі керек. Әсіресе, 5-сыныпта ана тілінің фонетика, лексикология бөлімдерін оқытуда біршама қиындықтар туындауы мүмкін. Содан кейін педагог дәстүрлі оқыту әдістерін тастап, сабақты дәстүрлі емес әдіспен ұйымдастырып, нәтижелі нәтиже береді.
Мысалға,
«Светафор» оқу ойыны.
Бұл ойында «Фонетика» бөлімін қайталау кезінде кеңінен қолданылады. Ойында карталардың үш түрін қолдануға болады, яғни бағдаршам түсіндегі карталар және сұрақтарға арналған машиналарды қолдану. Ол үшін оқушыларға түрлі-түсті карточкалар таратылады.Мұғалім сұрақтар жазылған көрмені тақтаға іледі.
Сынып топтарға бөлінеді. Топ мүшелері сұрақтарға ретімен жауап береді. Жауабын дұрыс деп санаған оқушылар жасыл түсті, бұрыс деп ойлағандар қызыл түсті, сұраққа жауап таба алмаған оқушылар сары карточканы көтереді. Үш топтың әрқайсысына 3-5 сұрақтан қоюға болады. Әрбір сары қағаз үшін бір ұпай шегеріледі. Қызыл карточкада дұрыс емес деп танылған сұраққа дұрыс жауапқа бір ұпай беріледі, ал қате жауапқа жарты ұпай шегеріледі.
Мысалы, 1-топқа 30 ұпай, 2-топқа 30 ұпай, 3-топқа 30 ұпай, бірінші топ 5 сары қағаз жинаса, 25 ұпай қалады.
Қызыл карточка ұстағандар жауаптың неге дұрыс емес екенін түсіндіреді. Түсіндіре алмаса жарты ұпай шегеріледі.
Ойын соңында ең белсенді қатысқан топ марапатталады.
Мұғалім оқулық негізінде және балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, ойынға сұрақ құруы керек.
Жас зерттеуші оқу ойыны. Бұл ойын интерактивті әдістер негізінде ұйымдастырылып, жаңа тақырыпты түсіндіруге болады. Ол үшін сынып екі топқа бөлінді. Бірінші топты «Дауысты дыбыс», екінші топты «Дауыссыз дыбыс» деп атауға болады. Әр сабақта топтардың атын және капитанын өзгерту оқушылардың көшбасшылыққа ұмтылуын қамтамасыз етеді. Әр топқа жеке тапсырма беріледі. Мысалы, бірінші топ дауыссыз дыбыстардың дауыс пен дыбыстың болуына қарай түрлері, «Дауысты дауыссыз дыбыстар және олардың өзіндік ерекшеліктері» тақырыбына, ал екінші топқа «Дауыссыз дауыссыз дыбыстардың жеңіс ерекшеліктері» тақырыбында дәріс дайындайды. Бұған 2-3 минут уақыт беріледі.Педагог дәріс дайындауда оқулық және оқулықтан тыс материалдарды пайдалануға көмектесе алады. Топ мүшелері арасынан бір негізгі және бір қосымша спикер тағайындалады.
Бұл спикерлер тапсырма бойынша топқа сабақты баяндайды. Қосымша динамик негізгі динамик қалдырған бос орынды толтырады. Қарсы топ сұрақтар қоя алады. Одан кейін екінші топ сөз сөйлейді, бірінші топ сұрақтар қояды. Ойын осылай жалғаса береді. Бұл ойынды мұғалім басқарады. Егер спикерлер қателессе, мұғалім оларды толтырады.
Бұл ойынның мақсаты: оқушылар ғылыми ақпаратты табу және талдау үшін кітапты пайдалану құзыреттілігін қалыптастыру.
«Кім жылдам?» танымдық ойын. Бұл жағдайда оны дауысты және дауыссыз дыбыстар бойынша «Фонетика» оқу сабақтарында қолдануға болады.
Жабдық.
1. Қызыл және жасыл жұлдыз немесе ромашка тәрізді карталар.
2. Үлестірмелі материалдар.
3. Сандық тапсырмалар.
Ойынның басында сынып оқушылары үстел үстіндегі қызыл, жасыл ромашкаларды таңдап, екі топқа бөлінеді. Топтарға бөлінгеннен кейін ойынның негізгі бөлігіне өтуге болады.
Грамматикалық тапсырма 1. Құрамында тек дауыссыз дыбыстар бар 101 сөз жаз.
Грамматикалық тапсырма 2. Құрамында «х» дауыссыз дыбысы бар 10 сөз жаз.
Грамматикалық тапсырма 3. Дауысты «А» дыбысы «О» сияқты айтылатын сөздерге 10 мысал келтір.
Грамматикалық тапсырма 4. Құрамында іші дауыссыз дыбысы бар 10 сөз жаз.
Грамматикалық тапсырма 5. Тоқтау қойылғанда созылыңқы дауысты дыбыстың айтылуына 10 сөз жаз.
Бұл тапсырмалар көрме ретінде тақтаға ілінеді. Оқушылар қораптағы сандардың бірін таңдап, санның астындағы грамматикалық тапсырманы орындай алады.
«Талапты оқушы» оқу ойыны.
Бұл ойында оқушылар топпен жұмыс жасайды. Сынып тақтасында мұғалім бірнеше дауысты дыбыстары түсірілген сөздер жазылған карталарды іліп қояды. Ал үстелде бірнеше дауысты әріптер жазылған шағын карточкалар бар. Әр топтан белгілі бір қызық оқушы сөздегі жоғалған әріпті тауып, сөзді құрастырған соң, қалған топ әріп туралы мәліметті айтып, топқа ұпай жинайды. Басқа топтардың басқа нұсқалары болса, олар қарастырылып, түсініктеме беріледі. Мысалы, z...ra, q...tiq, ...smon, q...yiq. Дыбыстардың мағынасын ажырату, берілген сөздерге қажетті дыбысты қосу тапсырмасы бойынша оқушылардың білімдерін бекітуде «Ізқувар оқуы» оқу ойынының алар орны теңдессіз.
«Екі дұрыс, бір бұрыс» оқу ойыны.
Бұл ойынды кез келген фонетика тақырыбының бекіту бөлігінде ұйымдастыруға болады. Сыныпты екі үлкен топқа бөлуге болады.
Сабақ дауысты және дауыссыз дыбыстарды бекіту сабағы болса, мұғалім бірінші топқа дауысты дыбыстан басталатын сөздерді, екінші топқа дауыссыз дыбыстан басталатын сөздерді тағайындайды.
Ана, аға, гүл. - осы үшеуінің ішінен «гүл» дауыссыз дыбыстан басталатынын білуі керек.
Мектеп, мұғалім, ана. - оқушы «ана2» сөзінің дауысты дыбыстан басталатынын, «мектеп» пен «мұғалім» ойынындағы екі дұрыс сөз екенін түсінуі керек.
Бұл ойын оқушыларға дауыссыз дыбыстардың айтылуы мен жазылуы бойынша барлық сабақтарда, буын және екпін бағыты бойынша сабақтарда пәнді меңгеруде жақсы нәтиже береді.
«Жұпты таңда» оқу ойыны.
Ойында «Фонетика» негізінде ұйымдастырылған сабақтарда дауысты және дауыссыз дыбыстарды меңгеруде оқушылар жақсы нәтижелерге ие.
Ол үшін мұғалім екі ағаштың пішінін демонстрация ретінде пайдаланады. Ағаш қосымшасындағы дауыссыз дыбыстар оқушыларға көрінеді. Екінші ағашта дауыссыз дауыссыз дыбыстар жасырылады. Оқушылар дауыссыз дыбыстардың кез келгенін алып, дауысты жұптың жанына қояды. Сосын түсіндіреді. Мысалы, «Р» дауыссыз дауыссыз дыбыс. Ағаштағы «Б» дауысты дауыссыз дыбыстың жанына қойылса, «П» дауыссыз дауыссыз болып есептеледі де, жасалу орнына дауыссыздың еріндік түріне еніп, жарылғыш дыбыс та есептеледі. Ал «В» - оның керемет әріптесі.
Жауап толық болған кезде ғана мұғалім мадақтайды. Жауап табылса, белгілі бір сома болса да, оған айыппұл салынбайды, жауап табылмаса, оқушыға айыппұл салынады.
Жеңілдік ретінде мұғалім топтардан қосымша толықтырулар ала алады.
Бұл ойын оқушыларды тапқырлыққа, алған білімдерін ауызша жеткізе білуге үйретіп, ақпаратпен жұмыс істеу қабілетін дамытуға көмектеседі.
«Блис» немесе «Дұрыс орналастыру» әдісі.
Оқушылардың іс-әрекет ретін дұрыс ұйымдастыруға, логикалық ойлауға, оқып жатқан тақырыпқа байланысты алуан түрлі пікірлер мен ақпараттардың ішінен өзіне қажет нәрсені таңдай білуге үйретуге бағытталған. Осы әдіс негізінде оқушылар өз бетінше ойларын басқаларға жеткізе алады, жаңа тақырыпты меңгеру деңгейін анықтайды. Осылайша студенттерге тақырыпты белгілі бір бөліктерге бөліп оқып, бөліктер арасындағы логикалық байланыс пен байланысты талдауға мүмкіндік береді. Бұл әдіс арқылы сынып жеке, топпен, топпен жұмыс жасай алады. Әсіресе, фонетика сабағында бұл әдісті қолдану мұғалімнің алға қойған мақсатына жетуде жаңа мүмкіндіктерге жол ашады.
Мысалы, дауысты және дауыссыз дыбыстар тақырыбына арналған «Бәрекелділік» кестесін былайша құруға болады.
Дыбыстар Дауысты дыбыстар Дауыссыз дыбыстар Шар
Y + 2
U+2
К + 2
N+2
G + 2
Sh + 2
Z + 2
X + 2
G' + 2
H + 2
F+2
V + 2
A + 2
Q + 2
P + 2
R + 2
O + 2
L + 2
D + 2
D + 2
E + 2
Ch + 2
C + 2
M + 2
I+2
T + 2
B + 2
O' + 2
Сонымен қатар, «Дауысты дыбыстарға еріннің қатысуы», «Дауыссыз дыбыстардың жасалуына қарай саралануы», «Дауыссыз дыбыстардың жасалу орны», «Буындағы дауысты және дауыссыз дыбыстар» және басқа да «Бәрекелділік» мәселелерін сұрауға болады. . Бұл әдіс оқушының сабақ барысында мәтінмен жұмыс істеуіне, өткен тақырыпты тиянақтап, есте сақтауға, білмегенін меңгеруге, ал білетіндерін бекітуге, ең бастысы, меңгеру деңгейін анықтауға, сонымен бірге бүкіл ұжымды бағалау үшін пайдалы.
«Жалғастыру» оқу ойыны арқылы «Фонетика», «Лексикология», «Синтаксис» бөлімдерінде буынды оқытуға бағытталған сабақтардың пайдасы зор.
Бұнда мұғалім оқушыларға ашық буын немесе тұйық буын береді. Оқушылар берілген буынға тиісті буынды қосып, сөз құрайды.
Бо-, бо'-, жи-, жоқ-, са-, ги-, за-, би- т.б
Бұнда оқушылар ата, бала, Босыт, Бөқи, Ботыр, бочабар, тың сияқты сөздерді белгілей алады.
Таң-, бек-, тир-, мак-, ҳукм-, т.б
Тәнбе, тандыр, таңсық, тантана, таңға, жалқау сияқты сөздерді атауға болады.
Туынды сөздерге сілтеме жасағанда мұғалім бірінші топ айтқан сөзді екінші топ қайталамауын қадағалап, балаларды да соған бағыттау керек. Сонда ғана оқушылар сабақта зейінді болады, басқалардың пікірін құрметтейді, өздеріне берілген тапсырмада өзіндік ерекшелікке жетуге ұмтылады. Ең бастысы, буынды жалғастыруда оқушылар есте сақтауындағы сөздік қорына жүгініп, осы сөздермен сөйлеуін байытады.
«Екі бірдей» оқу ойыны.
Бұл ойын бір сөзде дауыссыз дыбысы бар сөздерді немесе бір сөзде бірдей дауысты дыбыс бар сөздерді табуға бағытталған.
Дауысты дыбыстары ортақ сөздерді жаз. Унум, түтін, мысық, үшін, қыран, қуғын, мұрын, юпун, құлау, жұдырық.
Бірдей дауыссыз дыбыстары бар сөз жаз. Көк, нан, тот, садақ, балауыз, тұт, ара, көк, Азиза, ата.
Бірінші топ әкелген сөздерді екінші топқа қайталауға мүмкіндік бермеу.
Оқушылардан белгілі бір сөз көлеміне жету ұсынылады. Белгіленген мөлшерде ең көп сөз тапқан оқушылар ойынның жеңімпазы болып табылады.
«Дыбыстардың жыпылықтауы» оқу ойыны.
Бұл ойынды «Фонетика бөліміне» байланысты «Дауыссыз дыбыстар» тақырыбын өткен сабақтарда дыбыс пен шудың қатысуына қарай пайдалануға болады. Оны мұғалім келесі ретпен жүргізе алады.
Ең алдымен оқушылар шағын топтарға бөлініп, сайыстың шарттары анықталады. Ойын шарты бойынша оқушылар дауыссыз (немесе дауыссыз) дыбыстардан басталып, осы дыбысқа аяқталатын сөзге мысал табу керек.
Бір топ бір дыбысты айтады, екінші топ өкілі осы дыбысқа сәйкес сөзді бірден табады. Бұл тапсырманы шеңбер бойына тұрған топ өкілдері жалғастырады. Мысалы, «б» дыбысы айтылса, екінші топ өкілі «боб» сөзін айтуы керек. Әрі қарай топтар ауысады.
Сондай-ақ ойын шартын келесідей өзгертуге болады. Берілген дыбыстың екі жағында бірдей дыбысталатын сөзді айту. Мысалы, елік, нан, поп, дод, қарыс, тұт, т.б
Бұл ойында сөз таппаған, тапсырманың шартын орындамаған топ жеңілген болып есептеледі. Тапсырманың шартын орындаған топ жеңімпаз атанады.
Бұл ойын ауызша сауаттылықпен қатар сөздерді таңдап, тақырыпқа ұқсас етіп түсіндіру құзыреттілігін қалыптастырады.
Ана тілі сабағын ұйымдастыруда «Идея тармақтары», «БББ», «ФСМУ», «Венн диаграммасы», «Шархпалақ», «Тұжырымдама талдау», «Сандар сөйлейді», «Балық қаңқасы», «Желпеті», «Бумеранг», «Заковат», «Қорғау», «Торози», «Сұрақ лото», «Иә немесе жоқ» сияқты бірқатар танымдық ойындар мен дәстүрлі емес тәрбие әдістерін қолдануға болады.lib, олар жаңа инновациялық педагогикалық технологияларға негізделген сабақтарды ұйымдастыруда үлкен маңызға ие. Әрине, берілген ойындар тұрақты және өзгермейтін сапамен сипатталмайды. Әрбір мұғалім өзі оқытатын оқушылардың мінезіне, дарындылығына және қызығушылығына қарай ұқсас нұсқаларды ұйымдастыра, өзгерте, шығармашылықпен дамыта алады немесе пайдалана алады.
Бір сөзбен айтқанда, мұндай ойындар оқушыларға жеңіл әрі түсінікті тақырыптарды беру тәсілі ретінде қарастырылады және педагог жаңа оқу ойындарын сабақта қолдана алады, тіпті мұндай ойындарды өзі ойлап таба алады. Өйткені біз жаңалық пен ақпарат ғасырында өмір сүріп жатырмыз.
