Эстетикалық тәрбие, оның міндеттері, құралдары, қауіптеріжәне «танымал мәдениет».
Эстетикалық тәрбие – қоғамда рухани орта құруға көмектесетін маңызды элемент, ол адамның талғамын қалыптастыратын және дамытатын және сол арқылы адамдарды қоғамдық қатынастарға жақындататын күш.
Қазіргі кезде эстетикалық тәрбиенің аясы кеңейіп келеді. Осыған сәйкес ол өз алдына көптеген маңызды міндеттер қойды. Олар: - өнер туындыларын, көркем шығармашылық үлгілерін белсенді түрде меңгеру ғана емес, сонымен қатар олардың эстетикалық мәнін түсіну және бағалау қабілетін жетілдіру;
- қоғам мүшелерінің шығармашылық әлеуетін көрсету және оларды пайдалана білуге деген сенімділік сезімін ояту;
— табиғат пен қоғамның әлеуметтік процестеріне таза сезіммен қатынасып, оларды дамыту жолында белсенді жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру;
— өткен рухани мұрамызға деген құрмет сезімін ояту, ұлттық мақтаныш пен ұлттық мақтаныш сезімдерін қалыптастыруға негіз жасау;
- шығармашылықтың барлық түрін дамыта отырып, әлеммен бетпе-бет келу және оларды ұлт мүддесіне пайда әкелетін аспектілерді ілгерілетуге ынталандыру.
Эстетикалық тәрбиенің негізгі құралдарына өнер, ақпараттық технология, табиғат, еңбек, спорт сияқты салаларды жатқызуға болады.
Өнер – эстетикалық тәрбиенің маңызды құралы. Бүгінгі таңда біздің қоғамда адам әрекетіне бағыт беруден гөрі, бұл процесті адамның өзі ұйымдастыруы керектігі жиі айтылып жүр. Бұл процесте өнер әрқашан адамның сезіміне әсер ете алатын маңызды құрал ретінде адамдарды тартады. Өнер адамның құмарлығы мен сезімі әлеміне еніп, оларды жылатады, күлдіреді, ойландырады. Сондықтан болар, өнер қай заманда да жанына серік болған.
Өнер өзінің эстетикалық мүмкіндіктерін толық көрсету үшін тәрбие процесімен тығыз байланысты. Мысалы, адамның ой-өрісін көркейту эстетиканың зерттеу нысаны болып саналса, эстетикалық тәрбиенің пәні адамның рухани дүниені эстетикалық түсінуімен анықталады.
Ақпараттық технология – эстетикалық тәрбиенің ғаламдық құралы. Кезінде жаратылыстану-техникалық сала мамандарын дайындайтын жоғары оқу орындарының студенттеріне «Малыңыз қай салада бейнеленген?» деп сұрағанда, олардың көпшілігі өнер, әдебиет, өнер, әдебиет саласында көбірек көрініс табатынын айтты. және ағартушылық.Бұл да олардың жауап берген пікірлерімізді дәлелдейді.
Қазіргі таңда ақпараттық-коммуникациялық технологияның адами және экономикалық дамудың маңызды құралына айналуы нәтижесінде адамдардың өмір сүру салты, өзара әрекеттесуі, тіпті сыртқы келбеті де түбегейлі өзгерді деуге болады.
Көршілестік – эстетикалық тәрбиенің маңызды құралы. Көршілес эстетикалық тәрбиенің әсері өте зор. Маңай қоғам ішіндегі шағын қауымдастық болғандықтан, бүгінгі таңда оның жеке тұлғаның қоғамдық-саяси белсенділігін арттыруға, оның әлеуметтік-құқықтық мәдениетін қалыптастыруға көмектесетін орны ретінде маңызы зор. Сондай-ақ, көршілік басқа факторлардан адамның талғампаз тәрбиесіне тығыз әсер ете алатындығымен ерекшеленеді. Осы тұрғыдан келгенде, қауым өз кезегінде алға қойған игі мақсат-міндеттерін орындап, заман талабына сай жан-жақты тәрбие беруде.
Табиғат – эстетикалық тәрбиенің қажетті құралы. Қазіргі адам тәрбиесінің эстетикалық дамуының ең маңызды факторы отбасы ретінде қарастырылса, бұл процесте табиғаттың маңызы кем емес екенін ерекше атап өткен жөн. Өйткені табиғатпен саналы түрде ымыраға келмеу адамның талғампаз кемелді болуына кедергі жасайды. Сондықтан адам мен табиғаттың қарым-қатынасы дағдарыс пен жойылудың алдында тұрған шақта бұл мәселеден аулақ болу дұрыс болмас еді.
Эстетикалық тәрбие құралы ретіндегі еңбектің маңызы.Еңбек материалдық және рухани сұлулықты жасау арқылы эстетикалық тәрбиенің маңызды құралына айналады. Бұл процесс қоғамдық және пайдалы еңбектің өнермен байланысының әсерінен болады. Бұл көзқарас, сайып келгенде, еңбек құралдарының адамдарға келтіретін зиянын азайтады. Сонымен қатар, еңбекке шығармашылық көзқарас қоғамның адамгершілік бейнесін анықтайтын фактор болып табылады.
Спорт – эстетикалық тәрбиенің заманауи құралы. Спорттың эстетикалық тәрбие құралы ретінде қазіргі тұлғаны дамытудағы маңызы ерекше. Қазіргі таңда елімізде спортты дамыту мемлекеттік саясат деңгейіне көтерілді. Басты мақсат – ұрпақты тәні мықты, дені сау, Отанын ержүрек қорғаушы етіп тәрбиелеу. Қазіргі таңда елімізде спортты дамытудың көптеген бағдарламалары жасалып, олар қоғамдық қатынастарға белсене араласуда. Соңғы күндері Өзбекстан әлем қауымдастығына спорттың көптеген түрлерінен әлемдік жарыстарды ұйымдастырып, өткізетін мемлекет ретінде таныла бастады. Осының бәрі адамның белгілі бір мағынадағы жетілген дүниетанымы мен ойлауын сауықтыруға бағытталған. Бір сөзбен айтқанда, спорт эстетикалық тәрбиенің маңызды құралы ретінде «Баласы дені сау елдің болашағы жарқын болады» деген мақсатты жүзеге асыруға маңызды үлес қосуда.
Сонымен қатар, ұлттық руханиятқа әсер ететін сыртқы қауіп-қатер эстетикалық тәрбие процесіне айтарлықтай әсер етеді. Бұл әлеуметтік-рухани қатынастар жүйесінде эстетикалық тәрбиенің мақсатты бағыттылығын талап етеді. Айта кетерлігі, эстетика атын жамылған «салауатты өмір салтын насихаттайтындар», «ойын-сауық», «жақсы сезіну» сайттары өте көп. Ең қорқыныштысы - вампиризм эстетикасына және оны Интернетте насихаттауға қатысты сайттардың көбеюі. Қарапайым іздеу пәрменімен бұл жарнамалық сайттарды табу қиын емес. Жас жеткіншектерді рухани көтеруде эстетикалық тәрбиенің қажеттігін көрсететін халқымыздың бай да қайталанбас эстетикалық дүниесін бейнелейтін кейіпкерлерді дүниеге әкеліп, әлемге әдемі құндылықтарды енгізу арқылы осындай қауіп-қатерлерге қарсы күресетін уақыт жетті. эстетикалық тәрбиеге қатерлердің бірінші аспектісі.
Эстетикалық тәрбиеге қауіп төндіретін екінші аспект адамның сыртқы және ішкі келбетінің арақатынасын зерттеу қажеттілігімен анықталады. Бұл ғылым бүгінде биология мен медицинада физиогномия деген атпен белгілі. Дегенмен, бұрын бұл салаға байыпты көңіл бөлініп, бірқатар трактаттар жасалды. Мысалы, неміс классикалық философы И.Кант бұл ғылымды «ішкі дүниені зерттейтін ғылым» деп бағаласа, Шығыс ғұламалары «Рисолай фил фароза» (XNUMX ғ.), «Фаросатнома» (XNUMX ғ.) сияқты еңбектер жазды. ) осыған байланысты.оны жазғандар.
Әдетте, сақтық ұғымы эстетикалық бағалаумен анықталады. Ол ашуланғанда, орынсыз болса, бізге ұнамайтын нәрселерді істегенде әрекет етеміз. Сондықтан да болар, «парасатты адам, зерек, зерек» деген сөздерді сирек қолданамыз. Дегенмен. Дәм, түйсіну, пайымдау сияқты ұғымдар эстетика ғылымына жатады және түсіну-ақиқат, көрегендік-ізгілік, талғам-сұлулыққа деген қатынас арқылы көрінеді. Үш құбылыстың түбінде қабілет жатыр. Бұл тұрғыда интеллектуалды-ақыл-ой, сақтық-этикалық, талғам-эстетикалық қабілеттерді шығарады. Әсіресе, эстетикалық талғам мен пайым күрделі тәрбие процесін қажет етеді. Өйткені бұл интеллектуалдық, адамгершілік және эмоционалдық тәрбиенің жиынтығы.
Демек, физиологиялық тұрғыдан жамандыққа бейім адам эстетикалық тәрбиенің әсерінен мінез-құлқын өзгертіп, әдемі адамгершілігі мол тұлға болып қалыптаса алады. Сондықтан жаман сезімін жақсылыққа ауыстырып, рухани кемелдікке жеткен адамды тек бет-әлпетіне қарап бағалау әділдікке жатпайды.
Осы тұста эстетикалық тәрбиеге қауіп төндіретін үшінші аспектіге тоқталуды қажет ететін бірнеше ойлар бар. Олардың ішінде тұлғаның эстетикалық тәрбиесіне әсер етудің психологиялық аспектілері ерекше маңызға ие. Мұны санадан тыс құбылыспен түсіндіруге болады.
1. Сезімдер. Бұл 5 сезімнің санадан тыс даму мүмкіндігі бар деуге болады. Үздіксіз процесс жадтағы сезім мүшелері арқылы үздіксіз жазылады. Бірақ олардың барлығын ажырата алмаймыз. Өйткені, кемпірқосақта миллиондаған түстер бар екеніне қарамастан, олардың тек 7-еуін ғана ажырата аламыз.
2. Бақылау. Осыған байланысты жарнаманы және оның эстетикалық табиғатын мысалға келтіруге болады. Сондықтан тауардың жарнамасы адам көп жиналатын жерлерде (базарлар, көшелер және т.б.) орналастырылады, онда тікелей бақылау маңызды факторға айналады. Сонымен қатар, жарнамада көрсетілген адамға деген адалдықтың арқасында өнімге деген қызығушылық артады.
3. Насихат. Сублиминалды насихат табиғи түрде естілмейтін әсер етуші дауыстарды қамтуы мүмкін. Супермаркеттерде, кафе-барларда, базарлар мен ойын-сауық орындарында ойналатын музыка да тұтынушыларды тартуға бағытталған.
4. Жасырын кадр арқылы әсер ету. Адамның санадан тыс жасырын манипуляциясы, әсіресе 25-ші кадр көптеген елдерде қудаланды. Мамандардың айтуынша, мұндай үгіт-насихат әрқашан жақсы мақсатта қолданыла бермейді және бұл көптеген ізгі ниетті адамдарда болуы мүмкін. Мысалы, фильмдерде немесе сериалдарда «Егер адамға үнемі «Көршіңді өлтір!» деп айтылса. Медициналық психология оның жасырын камераның ықпалында болса, еш ойланбастан кісі өлтіре алатынын дәлелдеп отыр.
Жоғарыдағы 4 аспектіні елемеу бүгінгі таңда алаңдатарлық, қауіп төндіретін құбылыс ретінде танылған «халықтық мәдениеттің» өрлеуіне алып келеді. Осы орайда Елбасының «Жоғары руханият – Жеңілмейтін күш», «Әрине, «бұқаралық мәдениет» деген желеумен моральдық жемқорлық пен зорлық-зомбылық, жеке басшылдық, эгоцентризм идеяларын тарату, қажет болса, байлық алу. басқа халықтардың есебiнен, қаншама мың басқа халықтар «Жылдық салт-дәстүрлер мен құндылықтарды, өмiр салтының рухани негiздерiн менсiнбей, тамырын жұлып алуға бағытталған қауiптi қатерлер» дейтін даналық бар.
Енді «халық мәдениеті» туралы екі ауыр сөз. Оның шығу тегі, ықпалы, қауіп-қатері осы конференцияға қатысушылардың барлығына мәлім десем қателеспеймін. Бірақ аса қауіпті бір нәрсе – бұқаралық мәдениет адамды «бетсіз» ағымның бір бөлігіне айналдырады.
Бұл кемшілік көп жағдайда ақиқат, сұлулық, ізгілік сияқты қасиетті ұғымдарды жалпы тұтыну қажеттілігімен байланыстырады, тұтынушылық және тұтынушылық мақсатты алға тартады. Бұл түптеп келгенде «нарық әдебиетінің», «бозот өнерінің» руханиятына қауіп төндіретін құбылыстардың «гүлденуіне» мүмкіндік туғызады. Бүгінгі таңда әртүрлі қымбат емес романтика немесе детективтік шытырман оқиғалар нарығы қарқынды. Дәмі де, деңгейі де жоқ, ұлты да көрсетілмеген «көрсеткіш» фильмдер де көбейді. «Базар өнері» дегенде ойға ең алдымен осындай фильмдерде, мерекелік көріністерде айтылатын әндер келеді.
XNUMX ғасырдағы бұқаралық мәдениет дамыған мәдени әлемге кірігу деген желеумен өзінің заманауи түрінде пайда болады. Осы бетперделердің астындағы келеңсіз жағдайлар мен олар тудыруы мүмкін келеңсіздіктер мен жалпы адамзаттық құндылықтар арасындағы өткір айырмашылықты сезіне білу – уақыт талабы.
Танымал мәдениет Ең алдымен ұлттық имандылыққа қол сұғып, қоғамның идеологиялық жүйесін ұстанатындықтан қауіпті екенін дұрыс түсіну керек. Осы қауіпке төтеп бере алатын тұлғаны қалыптастыруда тәрбиенің барлық түрін үйлесімді жүргізу қажет. Өскелең ұрпақты ұлтына қайшы келмейтін эстетикалық мұрат етіп, талғамы жоғары етіп тәрбиелеу – этикалық тәрбие – кезек күттірмейтін мәселе.
«Бұқаралық мәдениеттің» негізгі мақсаты – кез келген әуенге бапталатын дүние жасау болғандықтан, рухани азық беретін, көркемдігі жоғары, оқырманды байқауға шақыратын, қиял әлемін кеңейтуге қызмет ететін шығармаларға жол бермейді. . Сондықтан «бұқаралық мәдениет» үлгілерінің көркемдік-эстетикалық құндылығы жоқ. Батыстық болсын, шығыстық болсын, оның рухани өміріне халық мәдениеті айтарлықтай әсер етеді. Жылдан жылға адамның жеке басына, эстетикалық ойлауына қатты әсер ететін құбылысқа айналуда. Бұл әсіресе эстетикалық тәрбиенің ең маңызды құралы болып табылатын өнер арқылы жұртшылыққа әсер етуде. Бұл құбылыс өнерде ұятсыз фильмдер мен әдепсіз әуендер арқылы көрініс тауып, бүгінде қоғамымыздың зиялы қауымы арсыздық, зорлық-зомбылық, қатыгездік сияқты адамгершілік қасиеттердің солардың негізінде жатқанын түсінеді.
Осыған байланысты 70 ғасырдың XNUMX-жылдарында бірқатар американдық әлеуметтанушылар, философтар, өнертанушылар «бұқаралық мәдениеттің» қоғамдық дамуға, әсіресе жалпы мәдени процестерге әсері туралы бірқатар зерттеулер жүргізді. Атап айтқанда, әлеуметтанушы К.Рейх өзінің «Гүлденген Америка» кітабында «бүлікшіл жастар киімге, музыкаға және есірткіге негізделген өздерінің «мәдениетін» құруда» деп көрсетеді. «Бүлікшіл» жастар қоғамдық дамудың философиялық, этикалық, эстетикалық мәнінен, мінез-құлық пен қарым-қатынас мәдениетінен алшақтап, өз құндылықтарын жасап, оларды қорғайды. Мұндай «жаңа адам» үшін маскур құндылығының негізі - өзін қалыптасқан жүйеден тыс сезіне білу.
