«Экологиялық мәдениет» тақырыбы бойынша сабақты дамыту.

ДОСТАРЫМЕН БІРГЕ АКЦИЯ:

Навои қаласы 

16-шы штат мамандандырылған

орта мектеп

«Ұлттық тәуелсіздік идеясы және руханият негіздері»

жаратылыстану пәнінің мұғалімі Джураев Бахадир

«Экологиялық мәдениет» тақырыбы бойынша.

Ғылым: Ұлттық тәуелсіздік идеясы және руханият негіздері.

Сана: 

 Сынып: 8

Тақырыбы: Экологиялық мәдениет

Мақсаты:

• А) Тәрбиелік — экологиялық мәдениет, табиғатты қорғау ұғымдары туралы білімдерін қалыптастыру.

• B) Оқушыларға білім беру және экологиялық білім беру

• С) Дамытушылық – оқушылардың өз бетінше ойлау қабілетін дамыту

Курстың түрі:          білімді қалыптастырушы жаңа ұғым.

Сабақтың әдісі:  дәстүрлі емес

Курстың стилі:  интерактивті, топпен жұмыс, презентация

Сынып:   компьютер, видеопроектор, сұрақтар жазылған үлестірме қағаздар, оқушыларды бағалауға арналған түрлі-түсті үлестірмелі материалдар,

Курстың қысқаша мазмұны:

• Ұйымдастыру бөлігі.

• Оқушылармен амандасу.

• Сабаққа қатысуды анықтау.

• Шоғырлану

«Тропикалық жаңбыр» жаттығуы- оқушылар шеңберге тұрады (олар өз орындарында да бола алады).

• Қолдар (алақандар) баяу уқаланады. (жел)

• Ол жылдамдатады.

• Саусақтар сықырлайды. (жаңбыр)

• Ол жылдамдатады.

• Иықтарды соғады. (найзағай)

• Ол жылдамдатады.

• Саусақтар шертеді (жаңбыр тамшылары)

• Баяулайды.

• Жел баяулайды (алақанды уқалайды)

Мұғалім ортада жүріп, біреудің алдына тоқтаса, қозғалыс өзгереді. Немесе басшының өзі бұйырып, орындап, іс-әрекетке алаңдатады.

• Мақсаты:

• Зейінін арттыру.

• Көңіл-күйді көтеру.

• Тақырыпты бекіту.

1. Неліктен достықты жоғары рухани ұғым деп санаймыз?

2. Біз достарымыз ретінде қандай адамдарды біле аламыз?

3. Нағыз достар қандай болуы керек?

4. Жалған достар қалай?

5. Сіздің ең жақсы досыңыз бар ма? Оның аты кім?

• Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Миллиондаған жылдар бұрын адамзат пайда болып, сансыз адамдар осы Жер қойнауында өсіп-өніп, тіршілігін жасап, ризығын тапты. Адамдарды тамақтандыратын, киіндіретін, паналаған, жуатын жалғыз жер-ана, осының арқасында ол ерекше құрметке ие. Осы уақытқа дейін адамзат одан басқа қоныс таппады, мүмкін таба алмайтын да шығар. Адамдар аспаннан жауған жаңбырды, қар мен бұршақ жауғанын көрді, бірақ қардың жауғанын, нанның жауғанын ешқашан көрмеген. Яғни, табиғат, жер, су, ауа болмаса, адам баласы онымен «тату» болып, өзіне ризық жаратпаса, аспаннан бір үзім нан түспейді. Ендеше, бізге, барша адамзатқа кең кеудесін ашқан табиғатты аялап, аялай білу – сіздердің жауапкершіліктеріңіз бен парыздарыңыз.

          Елбасымыз адам руханиятының өсуінде табиғат-ананың, оны сүюдің, оның сұлулығынан ләззат алудың маңыздылығын атап көрсетеді: «Табиғатқа жақын болу, сүйген елінің көз ілеспес сұлулығынан ләззат алу руханиятқа нәр береді, нығайтады».

          Табиғатты, экологиялық мәдениетті сақтау қарапайым дағдыларды меңгеруден басталады. Көшеде жүргенде арнайы жәшіктің орнына кездескен жерге кәмпит немесе пісте лақтырсақ, тротуармен жүрмесек, шөпті басып өтеміз, ағаш бұтақтарын сындырсақ, құстың ұясын бұзамыз, қоқыстарды арықтарға тастасақ, мұның бәрі мәдениетсіздігіміздің, қатыгездігіміздің, парасатсыздығымыздың дәлелі.

            «Экологиялық мәдениет» ұғымының негізінде осы жағдайлардың салдарын түсіну, табиғат пен қоғам заңдылықтарына сәйкес өмір сүру талаптары жатыр. Экологиялық мәдениет те жалпыадамзаттық мәдениеттің құрамдас бөлігі, оның маңызды көрсеткіші болып табылады. Онсыз адамды толық мағынада өркениетті, рухани деп санауға болмайды.

       Экология – грек сөзі, «oikos» – үй және «logos» – ғылым сөздерінің бірігуінен жасалған. Яғни, экология – «табиғат мекенінде» тіршілік ететін тіршілік иелерін зерттейтін ғылым саласы.

      «Экологиялық мәдениет» деген тіркес дәстүрге кейінгі дәуірде енгенімен, ежелден адамзат табиғатты қорғау, оған ұқыптылықпен қарау қабілетіне ие болды. Ежелгі діни көзқарастардың тарихына үңілсек, онда табиғат элементтері, жануарлар және басқа да жануарлар киелі болып, тіпті оларға табынғанын көреміз. Атап айтқанда, тарихы елімізбен байланысты зороастризм діні мен оның дүниенің материалдық негізі болып табылатын басты кітабы «Авеста» жерді, суды, ауаны қасиетті етіп, отқа табынған. Ауа мен суды буландыру, малдың ғана емес, адамның денесін жерге көму, суға ағызып жіберу, отқа жағу күнә саналған. Өлгендердің денелері жерді, суды, ауаны ластамау үшін оларды арнайы топырақ ыдыстарға көмген.

           Осыдан кейін халқымыздың табиғат-анаға деген сүйіспеншілігі артқанымен, кеміген жоқ. Мысалы, ауланы, арықтарды, тоғандарды, құдықтарды, су қоймаларын таза ұстау, гүлдер мен өсімдіктерді ұқыпты өсіру, айналаны көгалдандыру, бір гүл ашылғанда он гүл егу – әр адамның қарапайым өмір талабы. ұстану. Егіншілік мәдениеті жоғары ата-бабаларымыз егіншілікте суды үнемді пайдаланудың, жердің өнімділігін сақтап, арттыру үшін ауыспалы егістерді, жерді тек тыңайтқышпен азықтандырудың озық әдістерін ойлап тапқан. Суға қоқыс тастау былай тұрсын, оған түкіру де үлкен күнә саналады халқымызда. Соның арқасында халық көшелер мен аулаларды аралап аққан бұлақтардан таза суды емін-еркін ішсе, балалар ыстық шелпектерді сілейіп жеді.

        Ислам діні табиғатты қастерлеу, оның нығметтеріне шүкіршілік ету, ысырапшылдық пен арамдықтан сақтану мәселелеріне де ерекше мән берген. Мысалы, Құран Кәрімнің «Ағраф» сүресінің 31-ші аятынан мынандай сөйлемдерді (мағыналарының аудармасын) оқимыз: «Ей, Адам қауым!... Жеңдер, ішіңдер, (бірақ) ысырап етпеңдер! Өйткені Ол (Алла) ысырап етушілерді жақсы көрмейді.

            Пайғамбарымыздан (с.ғ.с.) жеткен хадистердің бірінде: «Ертең қиямет күні ағаш отырғызыңдар» делінген. Бұл хадистегі мағына қандай асыл! Онда болашаққа сеніммен қарауға үндеу, пессимизм, зайырлылыққа берілмеуге үндеу, табиғатты үнемі байытуға үндеу қатар естіледі.

          Экологиялық мәдениет бірқатар факторлардың негізінде қалыптасады. Табиғатқа деген сүйіспеншілік, ол туралы білім мен қиял, экологиялық тәрбие, салт-дәстүрлер мен құндылықтар, экологиялық насихат осылардың қатарында.

      Барлық жаратылыс сияқты адам да табиғат перзенті, оның ер азаматы, ардақты перзенті екенін жақсы білесіз. Табиғат байлығын, оның нығметтерін ешбір адам пайдаланбайды. Бұл ләззат алмайды. Назар аударсаңыз, жануарлардың көпшілігі тек бір күндік азық табумен шектеледі, ертең немесе бір аптадан кейін тұтыну үшін азық жинау мүлдем жат нәрсе. Күнделікті көріп жүрген құстарға қараңызшы: сіз олардың біреуін көрдіңіз бе, мысалы, кешке астық жинап жеуге? Сіз оны көрмедіңіз. Ал адамдар ше?

       Табиғат туралы білімдер мен түсініктер адамда жас кезінен қалыптасады. Балабақшаларда балалардың ойнайтын ойыншықтарынан бастап, киім сөрелер мен төсек-орындарына, жастық қаптары мен бассейндерге дейін – барлық құрал-жабдықтар мен бұйымдарда түрлі гүлдердің, ағаштардың, жануарлардың тамаша бейнелері бар. Көлдер мен өзендерден әкелінген, ұсақ раковиналарға толы жұмсақ құмнан балалар жануарлардың мүсіндерін, таулар мен төбелерге салынған шағын бекіністер мен сарайларды жасады.

        Ауыл балалары көп уақытын табиғат аясында өткізеді. Олар келе жатқан көктемнің иісін еріндерін жауып тұрған жалбыздың өткір де жағымды иісінен алады. Қыздардың шашындай арықтарды толтырған шөптердің жұмсақ тербелуі, таудан соққан мұзды самал, алыстан келе жатқан қойлардың үні – осының бәрі ауыл балаларының өмірінің бір бөлігі, қиялының ажырамас бөлігі. қалу.

       Мектептегі сабақтарда біз қазір табиғаттың жалпы құрылымы, жер бетіндегі климат, материктер мен материктер, мұхиттар мен теңіздер, таулар мен жанартаулар, жануарлар мен өсімдіктер әлемі туралы нақты білім аламыз. Мысалы, «География» сабағынан Солтүстік полюс немесе Антарктида мәңгілік мұз алып жатқан кезде Африканың көптеген аймақтарында неге қар мүлдем жаумайтынын, кішкентай араның бес көзі немесе шегірткенің құлағы болатынын білсек. табанында орналасады, біз «Зоологиядан» үйренеміз» деп түсіндіреді оқулық. Сонымен қатар, газеттер мен журналдар, теледидар мен радио, интернет материалдары арқылы біз бізден ондаған мың шақырым қашықтықта орналасқан елдердің түрлі-түсті табиғаты, жануарлары мен өсімдіктер әлемі туралы қызықты мәліметтер аламыз. Бұл білімдер мен тәжірибелер біздің табиғатты, оның қаншалықты күшті екенін және сонымен бірге оны қаншалықты қорғауды қажет ететінін түсінуімізді байытады.

      Экологиялық тәрбие тек мектептегі тәрбиемен ғана шектелмейді, сонымен қатар отбасы мен көршілес ортада да жалғасын табады. Өзбекстанда аулаларды, көшелер мен орамдарды ретке келтіруге, өз аумағында жеміс-жидек және сәндік ағаштар отырғызуға, арықтарды үнемі тазалауға ерекше көңіл бөлінеді. Халық жылына бірнеше рет хашар ұйымдастырып, абаттандыру жұмыстарына белсене қатысады. Бұл үрдісте үлкендерге жақындап, «не істеймін, маған бірдеңе берші» деп айтатын балалар көп. Үлкендер жерді қалай айналдырады, ағаштың астындағы жерді қалай жұмсартады және гүлдің астынан қанша күрек қазады, ағаштың бұтақтары мен бұтақтарын кесуге неге мән береді, қаламды қалай жасайды. інжір ағашы үшін және ұзын жүзім бұтасының астына неге аз су құйылады - мұның бәрі сіз үшін және шын мәнінде сіздің құрдастарыңыз үшін тамаша тәжірибе. Бұл міндеттер тек қана күш пен төбет емес, білім, білім, шыдамдылықты қажет етеді.

    Бұл сөздер өсімдік күтіміне қатысты болса, әрбір үй жануарын күтіп-баптау, оны ауыртпай тамақтандыру, осы тілсіз жануарлармен «сөйлесу» ерекше шеберлік қажет. Халқымыздың уақыт сынынан өткен тамаша нақыл сөздері де бар. Солардың бірсыпырасы: «Ақ болсаң, білмейсің» («ақтық» сүт-айран деген мағынаны білдіреді), «Мал берсең, қысы-жазы жем болады», « Жылқы болса өріс табылады, жылқы жоқ болса өріс кесіледі», «Жылқы майынан семіреді», «Сиырлы үйде туберкулез болмайды», «Одан жылқының сарысы, қойдың бауыры» және т.б.

   Дана халқымыздың өсімдіктер мен жануарлар дүниесін күтуге қатысты осындай тәжірибелерін ұқыптылықпен меңгерсек, табиғатты аялап, аялай білуге ​​дағдылансақ, айналамыз әдеміленіп, жүрегіміз тазара түседі.

    Бүгінгі таңда жер бетінде кейбір елдердің ғана емес, бүкіл адамзаттың болашақ өміріне елеулі қауіп төндіретін осындай күрделі экологиялық проблемалар туындауда. Бұл мәселелерге атмосфералық озон қабатының жұқаруы, тұщы су қорының азаюы, тұрақты қорлардың еруі, дүниежүзілік мұхит пен ғарыш кеңістігінің ластануы, «Қызыл кітапқа» енгізілген сирек өсімдіктер мен жануарлардың күрт азаюы жатады. әлем және басқа да көптеген өзекті мәселелер. Бұқаралық ақпарат құралдарының жер шарының түкпір-түкпірінде үлкен су тасқыны, орман өрттері, көшкін, құрғақшылық және тым суық ауа райы туралы жаңалықтарды үздіксіз таратуы бекер емес, олай емес. Сонымен қатар, жыл сайын ондаған мың адамның өмірін қиатын күшті жер сілкінісі, теңіз бен мұхит тасқыны, қорқынышты дауылдар мен дауылдар болады. Мұның бәрі бір түнде немесе кенеттен пайда болған проблемалар емес. Табиғатта болып жатқан апаттардың көпшілігі табиғатқа жабайы сияқты қараудың салдары.

       Экологиялық мәселелер табиғат туралы ғылымды білмей, оның заңдарына зорлықпен араласудан туындайды.

       Тек пайда қууға дағдыланған ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар, олардың жұмыс істеуіне шикізат дайындайтын ірілі-ұсақты зауыттар, дайын өнімді әлемнің түкпір-түкпіріне жеткізуге асыққан көліктердің түр-түрі ғана жер бетіне улы газдар, булар, түрлі қалдықтар шығарады. атмосфера.қоршаған ортаның ауқымды ластануына, ауаның, судың, жердің табиғи құрамының кенеттен өзгеруіне әкелетін. Су сияқты сирек кездесетін табиғи ресурсты үнемді пайдаланудың орнына ысырапқа ұшырап, жер сілкінісі күшті сейсмикалық аймақтарға алып бөгеттер мен электр станцияларын салуға, өзен-су арналарын бұру, т.б жұмыстар табиғаттың тепе-теңдігін бұзғаны сөзсіз. Ең қауіптісі, бұл қателерді түзетіп, кейін жоғалған теңгерімді қалпына келтіру өте қиын болады.

    Біз табиғаттың кемел жүйе екенін білуіміз керек. Ол экожүйе дейміз. Экожүйеге жоғары интеллект негізінде жақындау және оның тепе-теңдігін ешқашан бұзбау керек.

     Өкінішке орай, бізге де кешегі кеңестік мемлекеттен ауыр экологиялық проблемалар мұра болып қалды. Олардың ең үлкені, өздеріңіз білетіндей, Арал теңізінің құрғауымен байланысты. Өзбекстан бұл мәселенің оң шешімін тауып, мәселенің тереңдей түсуіне жол бермеу, Арал өңірінде тұратын халықты жан-жақты қорғау мақсатында көптеген шараларды қолға алуда. Біздің республика басшылығының дүниежүзілік қоғамдастықтың назарын осы күрделі мәселеге аударуы арал мәселесінің бір-екі елдің ғана емес, бүкіл Жердің проблемасына айналғанын көрсетеді. Осыған сәйкес Өзбекстан Республикасының Президенті Ислам Каримовтың 2010 жылғы 20 қыркүйекте Біріккен Ұлттар Ұйымының Мыңжылдық даму мақсаттарына арналған Саммитінің пленарлық сессиясында сөйлеген сөзіндегі мына тармақтардың маңызы зор:

     «Арал трагедиясы экологиялық мәселелерге жауапсыздықпен қараудың айқын мысалы болып табылады. Бір кездері сирек және әдемі теңіздердің бірі болған Арол бір ұрпақ ішінде құрғап, жоғалып кете жаздаған су айдынына айналды.

     Қырық жыл ішінде Арал теңізінің акваториясы 7 есеге, су көлемі 13 есеге, ал минералдануы ондаған есеге артып, теңізді тірі организмдерге жарамсыз етті. Нәтижесінде жануарлар мен өсімдіктердің барлығы дерлік азайып, жойылып кетті...

   Арал теңізі құрғап, оның айналасында гуманитарлық апат орын алып жатқанда, Арал шығанағының табиғи биологиялық қорын сақтау, Арал дағдарысының қоршаған ортаға әсері, ең бастысы,         

    Оның осында тұратын жүздеген мың және миллиондаған адамдардың өміріне деструктивті әсерін азайту – бүгінгі күннің ең маңызды міндеті».

    Шүкір, елімізде тәуелсіздік жылдарында еліміздің табиғатын сақтап, байыту бағытында үлкен жұмыстар атқарылуда. Ең алдымен табиғатты қорғаудың құқықтық негіздерін нығайтуға елеулі көңіл бөлінуде. Қазіргі уақытта елімізде «Табиғатты қорғау туралы» (1992 жылы 9 желтоқсанда қабылданған), «Қалдықтар туралы» (2002 ж. 5 сәуірде), «Су және суды пайдалану туралы», «Жер асты ресурстары туралы» (барлығы мамырда қабылданған. 1993, 7 ж.) және басқа заңдарда көптеген кодекстер қатаң түрде орындалады. Бұл заңдар мен ережелер заман талабына сай жетілдірілуде. Бұл маңызды міндеттерді орындауға тек мемлекеттік ұйымдар ғана емес, көптеген қоғамдық ұйымдар да атсалысуда. Атап айтсақ, Өзбекстанның Экологиялық қозғалысына Олий Мажлистің Заң шығару палатасынан 15 депутаттық орынның бөлінуі осы қоғамдық қозғалыстың қызметін жан-жақты қолдаудың іс жүзіндегі көрінісі болды.

    Елімізде халықтың назары табиғатты қорғау саласына аударылып, азаматтардың экологиялық мәдениетін, білімі мен деңгейін көтеруге басымдық берілуде. Соның нәтижесінде республикамыздың барлық облыстары мен аудандарында көптеген саябақтар, ормандар, жаңа су қоймалары, қорықшалар құрылуда. Халықты сумен қамтамасыз ететін табиғи тұщы су көздерінің қауіпсіздігі мен тазалығы тұрақты бақылауда.

   Мұның барлығы бүгінгі өмір сүріп жатқан халықтың игілігі үшін ғана емес, жақын және алыс болашақта осы отанымызда өмір сүретін ұрпақтың бақыты мен амандығы үшін жасалып жатқан игілікті істер.

1. Неліктен адамды табиғат перзенті дейміз?

2. Адамдардың табиғатта қандай қасиеттері бар?

3. Экологиялық мәдениет қандай білім мен дағдыны қалыптастырады?

4. Соңғы уақытта экологиялық мәселелердің күрт өсуінің себептері қандай?

5. Орталық Азия аймағындағы ең өзекті экологиялық проблемалар қандай?

6. Табиғатқа дөрекі қарау жағдайларын көрсететін көркем шығармалардан мысалдар келтіре аласыз ба?

7. Арал теңізінің құрғауына не себеп болды деп ойлайсыз?

• Үй жұмысы.

• Тақырыптың қысқаша мазмұны (87-97 беттер).

• Бүгінгі таңда елімізде экологиялық проблемаларды жою үшін қандай реформалар жүзеге асырылуда?