Inson qalbining quvonchu qayg’usini, ezgulik va hayot mazmunini Navoiydek teran ifoda etgan shoir jahon adabiyoti tarixida kamdan-kam topiladi. Insoniy ishq-muhabbatni, mehru vafo, iffat, sharmu hayo va nazokatni yonib, hassoslik bilan kuylagan Navoiyning go’zal satrlarini o’qiganda buyuk va olijanob qalb sadolarini sezib turamiz. Bu yurak tug’yonlari, mana, oradan besh yarim asrdan ziyod vaqt o’tsa hamki, millionlab odamlarni hayajonga solib kelmoqda.
ALISHER NAVOIYGA
BAG’ISHLOVLAR
Mushoira
G’afur G’ulom ALISHER
Yuksak tog’ oralab o’kirgan sherning
Na’rasiga tengdir aksi sadosi,
Besh yuz yil yangradi tog’day Vatanda
Buyuk Alisherning asriy nidosi.
Ona sutidan ham aziz narsa yo’q,
Bag’ir: forsiy — siyna, arabchada — sadr.
Ko’krak suti bilan boqqan o’g’lini
Ona yurt xalqlari qilmoqdadir qadr.
Birinchi tamshangan sutning hurmatin
Butun hayot bo’yi oqlay ololgan,
Tevarak olamda ko’rkin ko’rsatib,
Vatan va xalqini yo’qlay ololgan;
Tirik odamlarga nasiba bo’lgan
Hayotiy farog’at, jahoniy alam;
Birisi ozgina erkalab o’tib,
Birisi bir umr ta’qib qilsa ham;
Ko’z oldimda nuroniy siymo,
U zabardast qalamkash inson.
Daftarimga qiladi imo,
G’azalimni o’qidim hayron.
— Balli, — dedi, — andak havas bor.
Hikmat degan g’azalga husn,
Chidam darkor, vazminlik darkor,
Kuylagani erlar tuyg’usin.
Umring yorug’, Vataning ujmox,
Mendan so’ra, men yonib o’tdim.
Anglamadi zamona, evoh,
Besh asrkim, shu kunni kutdim.
Beshigim u qadimiy qal’a,
Balki og’am u Bahrom sardor,
Balki onam nozanin Laylo,
Balki singlim Shirin nolakor.
Balki yurtim u zangin dara,
Balki do’stim Farhod pahlavon.
Ammo, asring baland yuz karra,
Har poyada bir ulug’ doston.
…
Shoir ketdi… Ko’z uzmay qoldim,
Ketdi buyuk u alamdiyda.
Cho’chib turdim, bir nazar soldim,
«Xamsa» turar boshim tagida.
Ko’k g’uborsiz, yuksakda quyosh,
Laylo yanglig’ vafodor va yosh.
Doston ila uxlab qolibman,
Tushlarda ham shoir suhbatdosh.
Abdulla Oripov ALISHER
Jahonki mukaddas neni ko’ribdi,—
Bariga onasan, ey qodir hayot.
Besh yuz yil naridan boqib turibdi,
Nurli bu yuzlarga nuroniy bir zot.
Shu buyuk o’g’lingni ardoklab dildan,—
Xalqim, ta’zim etsang arzigay tamom.
Uning nomi bilan birga bitilgan
Dunyo daftarida o’zbek degan nom.
Boykaro irg’ishlab istak otida
Jahonga boqqanda misli bola sher,—
Hirot darvozasin bir kanotida
She’riy lashkarini tizgan Alisher.
Dunyoda biror nom holdirmoh uchun
Yurt buzish shart emas, degan gap-ku, rost.
Kimdir pesh qilganda nayzaning kuchin,
Alisher qalamni ko’rsatgan, xolos.
Tun bilan tong erur tashbehda udum,
Misoli zahru may, hajru shakar lab.
Kimnidir quyoshday eslasa mardum,
Kimnidir zulmatday yurarlar qarg’ab.
Nido tingla, bu kun, yurting tarafdan,
Ey, yiroq Hirotda maskan topgan er!
Ogoh bo’l, Alisher, sen ushbu gapdan:
Har ikki nabirang — biri Alisher.
Baytingga bir bora hovushgan har lab,
Takrorlab ketgusi mahshargacha to.
Qaratib turibsan bu yon, ne ajab,
Milliard martabali jahonni hatto.
Birovlar nazdida johil Osiyo
Fakat zavol ko’rib, ko’rmagan kamol.
Muso iltijosi yetdi-yu go’yo,
Hah Tur tog’i uzra ko’rgazdi jamol—
Jahon mehrobida paydo Alisher…
Shodmon qasida ayt sen ham, ey huyosh!
Besh yuz yil.unga ham nima gap axir,
Mingga hadam ho’ydi yigirma besh yosh.
1968
Shavkat Rahmon SHOIRLAR XIYOBONIDA
Har mahin laylida
jonlanar haykal,
jon kirar Navoiy hazratlariga.
Tongacha dunyoni aylanib qaytar,
bezib haykallarning hasratlaridan.
Ayniqsa,
bahorni xo’b ko’rar hazrat,
jannatday shaharning harir shablari,
bulduruq shu’lalar yoshartgan ravza
ancha ravshan qilar nozik ta’blarin.
hazrat dunyo kezar,
ko’hsoru yovar
mazgildan o’tarkan bamisli sharpa,
go’yoki tagida chaqmoq — takovar,
bir kech Hirot jonib,
bir kecha — Mashhad.
Doim tonglab qaytar,
chiqar taxtga
tinglar haykallarning hasratlarini.
Yuragi ezilar bo’lgancha karaxt —
oyog’i yo’q edi pastdagilarning…
Ammo osmon yiroq,
zamin qattiq-da,
tag’in andomiga qaytar tolg’inlik.
Tag’in xayol surar turgancha tikka,
hazratni qiynaydi hamon yolg’izlik.
Xurshid Davron ALISHER NAVOIY
Qo’lga qalam olgan olis kun,
she’r yozishni boshlagan ondan,
qabringizga bosh egmoq uchun
borgim kelar O’zbekistondan.
Samarqanddan chiqsam men yo’lga,
ko’kda quyosh hali qizarmay,
suhbatimiz qizisin deya
olay bobom chordog’idan may.
Chiqsam shahar bag’ridan so’nggi
xazonlarni birma-bir bosib,
va kuzatsin kun nuri so’nib,
Go’ri Mirning moviy gumbazi.
Kechib o’tsam Amudaryoni
hilol bilan birga barobar,
kechib o’tsam beshta dunyoni
va Hirotga kirsam tongotar…
Uyog’ini etmam tasavvur,
yig’i qisar ko’ksimni birdan.
Yashayapman qabringiz bir qur
ko’rib o’lmoq niyati bilan
va siyohi qurib bitmagan
she’rlarimga turib yuzma-yuz,
har kun tunda yo’lga chiqaman,
har kun tongda qaytaman ma’yus.
1980
ALISHЕR NAVOIY
Sonetlar turkumidan
Dil suvi, ko‘zimni so‘qir qilsang ham, Dilimni ko‘r qilma, dunyoni ko‘ray. Sahrodan o‘turman, tashna qildi g‘am, Olisdan bo‘lsayam daryoni ko‘ray.
Qachon jahongirning mujdasi o‘ldi, Qachon mushuklarga aylandi sherlar? Qachon alamlaru dardlarga to‘ldi Men hali qog‘ozga bitmagan she’rlar?
Shafqat tiladimu, tig‘ tutdi qo‘lim! Janggohga chiqdim man – ishq fuqarosi, Ketsin, dedim, yurtdan jaholat – o‘lim.
Tilim, ko‘zim oqi, ko‘zim qarosi, Sen belim madori – irg‘ay hassamsan, Avlodlarga meros o‘tli qissamsan.
1985
BЕSh ASR – BЕSh LAHZA
“XAMSA”ning 500 yilligiga
Besh asr – besh lahza mangulik uchun,
Daho so‘zi vaqtga qilmas e’tibor.
O‘limdan olar u hayotning o‘chin,
Balo-yu qazolar unga qilmas kor.
Gar o‘zbek umrimni qanday yashadim,
Deb kechgan yo‘liga nazar tashlasa,
Quyoshlar makoni Asqartog‘dayin
Ufqni to‘sgancha yuksalar “Xamsa”.
“Xamsa” – bu, Navoiy panjasi erur,
Xalqini zulmatdan to‘sib turguvchi,
“Xamsa” – bu, Navoiy ko‘zidagi nur,
Cho‘g‘lari dillarga tushib turguvchi.
U – Navoiy ko‘ksi, xalqini xundor,
Qora qismatlardan to‘sguvchi qalqon,
“Xamsa” so‘zlarida telba olov bor,
O‘qisang, ko‘ksingda jo‘shadi vulqon.
Besh asr, o‘n asr – mezon emas Vaqt,
Mezon tiriklikdir,
Mezon – shu hayot.
Bu qadim so‘zlardan qo‘rqqan yog‘iylar
Toki tirik ekan, “Xamsa” barhayot.
Hamon ko‘zlarimni tiksam qog‘ozga,
Zanjirni uzar-da ozod bo‘lar sher.
Mening hasratimga hayrat qo‘shadi.
Navoiy qalbidan qalqib chiqqan she’r.
Hamon hayajonga to‘la tunlari
Achchiq iztirobga berolmasdan dosh.
O‘t kabi kuydirib o‘tar yuzimni
Navoiy ko‘zidan qalqib chiqqan yosh.
“Xamsa” – bu, bamisli biz tushgan kema,
Olisdan-olisga bormoqda suzib,
U – qo‘shin, Navoiy, kelajak deya
Bormoqda so‘zlardan besh cherik tuzib.
Bugun Navoiyning mehrga to‘la
Kafti bo‘lib silar boshimizni u,
Shu sabab oldinga yurmoqqa dalda
Berar u – ko‘zlarni chulg‘asa qayg‘u.
Shu sabab so‘zfurush, yurtfurushlarga
Qarshi odil jangga hayot chorlasa,
Tap tortmay chiqqan choq janggohlarga biz,
Ortda qo‘shindayin yuksalar “Xamsa”.
Qarshimda ko‘raman yodgorlarni man,
Ko‘raman makrli yosumanlarni,
Toki sen borsan-ki, “Xamsa”, yengaman,
Yengaman jang chog‘i shum dushmanlarni.
Jangda chekinmoq yot!
Jangga kirgin, she’r!
Bu jangda g‘olib bo‘l, yo bo‘lgin qurbon
Axir, tingla, ortdan eshitilmoqda
Navoiy nafasi – tolg‘in, parishon.
Sen ortga qayrilib qarama, toki
Seni qiynamasin bobomning ko‘zi.
Sen oldga intilgin, oldinda yangrar
Mangulik timsoli – Shoirning so‘zi!
1985
Matnazar Abdulhakim DA’VAT Xurshid Davronga
Ne kerak zaminni titratmas surur,
Ko’kni qaltiratmas ohni netamiz.
Ko’p ham davronnishin bo’lavermay, yur,
Hazrat Navoiyga ketamiz.
O’tmishni unutib qo’ysak, tushov shu
Kelajakka yelgan xayol – G’irotga.
Hech mahobat qilmay, ko’tarmay shov-shuv,
Bir borib kelamiz qadim Hirotga.
Teran bir anduhga qilamiz safar,
Jo’naymiz, do’stginam, yuksak bir baxtga.
“O’n million, yuz million va milliard nafar»
Hammamiz sig’amiz she’riyat — taxtga.
Hali jabru sitam ko’hnaygani yo’q.
Bir qiz bor, azobi o’limdan yomon.
Ketdik, “Chor devon”da har bir kiprik – o’q,
Ketdik, “Chor devon”da har bir qosh — kamon.
Asta qilich serpab qiyo qarashlar,
Yurakka soladi hech bitmas yaro.
Lekin zid kelsa ham dunyoqarashlar,
Bizni dorga tortmas Husayn Boyqaro.
Hikmatga yo’g’rilgan unda har bisot,
Qaroqqa joylaymiz bari-barini.
Bir borib kelamiz.
Tushimda ul zot
Qattiq sog’inibdi nabiralarini…
Shukur Qurbon NAVOIYNI ANGLASH
Tarix, degani bu — jang-jadal emas,
So’zdir u , so’zlarda aks etgan ma’no.
Balki turkiyni ham birov til demas,
Navoiy nazmidan tuymasa navo.
Uyg’oq shuur bilan xayolga tolsak,
Navoiy va iymon — egiz tushuncha.
Shoirga biz qancha yaqin borolsak,
Xudoga yaqinlab borurmiz shuncha.
El g’amin o’ylagan bari bir o’lmas,
Uni kutar doim taqdir alomat.
Bu teran nolalar hech qachon so’lmas,
Ko’ngilni avaylab-asrar salomat.
«Ey, Navoiy», deya chorlar o’zini
Muhabbat yo’liga, mehr yo’liga.
«Ey, Navoiy» — jahon ochar ko’zini,
Tilla tushgan kabi gadoy qo’liga.
«Ey, Navoiy» — quyosh tushar samodan,
Ketar poy-piyoda ufqlar oralab.
Yurak entikadi toza havodan,
Metin dardlarini tilka-poralab.
Avlod-avlodlarga hamisha yor u,
Turli xalqlar aro raso qaddimiz.
«So’zimni eshit», — deb bizlarga zor u,
«Biz ham zor», — deyishga bormi haddimiz?
Aziz Said
Karvon tortib Navoiyga kelib qoldik
Samum suyak simmillatar,
Nafas tog‘ni qimmillatar,
Nigoh qadam immillatar,
Biz yo‘lchimi, ul yo‘lchimi bilmay qoldik,
Karvon tortib Navoiyga kelib qoldik.
Nafs ko’yiga ot soldig-ey, botil xayolga toldig-ey,
Qaysi maqomda qoldig-ey, bizlar Navoiydan keyin!?
———————————————————
*Qamar—Oy.
**Kavkab—yulduz.
***Roh—yo’l.
Asqar Mahkam ALISHER NAVOIYNING SO’NGGI KUNLARI
Ramaq yovuq keldi endi, Mavlono,*
halqobalar bog’lar ko’zlarimda dor.
Vujudimda qoldi bir sizga sano,
she’ru vahdat aro beishq, beqaror.
magar bedordirman to ro’zi mahshar,
turbat ila diydor topar ko’zlarim.
manzil-maobingiz istab darbadar
nafas semurg’ida uchdi ruhlarim.
Nima ko’rdim ayyom hoqonlaridan?
Anushirvon kimdir?Kimdir sultoni?
Bexazon bog’larning xazonlarida
mening o’lmas jonim — tayr lisoni**
Mustamand kunlarim alhol yiroqdir,
men nishonni kovok aylagan ul tiyr.
Ruxu ruhim yilu oylarda dog’dir,
ko’ngil haramida bir mahram yo’qdir.
Iblismaqom odam sujudlarida,
tomug’ qopqasidan o’tmas yodlari.
Bexudlik kunlarim hududlarida
suru surush eltar fano bodlari.
Umr o’tdi. Qani hosilu ma’ni?
Va afsurda loshim kimga sig’indi?
Ey, Ishq, nangu nomus ko’chasi qani?
Junun nayrangida suyaklar sindi!
Mehrobiga orqa burgan a’yonlar,
sizga nima deyin men na’tlarimda?
Kulli ustodlarning ko’zlari yonar
qabih siyratlarning suvratlarida.
Qilu qol lafzida shaku beshaklar,
shoh xudodan kechsa, olomon — bedin.
Hirot bozorida bordir eshaklar,
odamfurushlarga men nima deyin?!
Navoiy men esam, menda hayronman!
ichimda ichakdek uzildi zorlar,
Iydlarga itlarga bo’lgan qurbonman —
tuzlug’im tubida o’rlaydi morlar.
Hey, suyak-suyagim chaynagan o’lim,
sen nechun evrilding jonim boshida?
Na odam, na olam neligin bildim
tah-batah osmonning yetti chohida.
Vidolar suykalar labimga taxir,
qonimdek quyilar bo’ldi yoshlarim.
Ne haqsan? Ne xalqsan? Nimasan, gapir,
ey, mening tuqqanim, ko’kaldoshlarim!
Tepamda Allohga mushtoq lomakon,
men — zinda zindoniy tunlar bag’rida.
Sen mening dardimni bilursan qachon,
ra’dlar zaxmi bor suyaklarimda.
Aytdim-ku, nihoyat yig’laydirsan, xalq!
sen menga tamasxo’r birla kulding, lek.
O, ruhlar ruhiga keltirmagil shak,
tirnog’in chirkini surgan muflisdek.
Sen — xalqsan! Joizdir senga ibodat.
Gar xudo bo’lsang-da, gar bo’lsang shayton.
Na shukr qildim men, va na shikoyat,
o’ldirgulik bir jon, o’lgulik bir jon.
Ramaq yovuq keldi, ma’zur Mavlono!
Halqobalar bog’lar ko’zlarimda dor.
Sujudimda bordir bir sizga sano.
Dag’i sizdan o’zga olamda kim bor!?…
————————-
* Fariddin Attor
** A.Navoiyning «Lisonut-tayr» kitobi
Zebo Mirzo
OYBEK. “NAVOIY”NI O’QIB
Lipillagan sham yorug’ida
Dil qoniga botirib barmoq,
O’ltirardi Hazrat Navoiy
Tangri bilan sirlashib uzoq.
Manqaldonda miltillardi cho’g’…
…Darichadan to’kilgan oydek,
Asta chertib hujra eshigin
Kirib keldi Mavlono Oybek.
Takalluf va izzat-ehtirom
Yog’ilarkan har ikki yoqdan,
Yangi g’azal uzatar Hazrat,
Qurimagan hali siyohdan…
Yechiladi Oybek tillari
Xudo sir deb solgan tugundan.
So’ylab ketar “Qush tili”da u,
Tug’ilganday go’yo bugundan…
…YO tush ko’rdim, yoki sinoat,
Aqlu hushim chorbog’ ichinda.
Mulozimman, men bir mulozim,
Jim tingladim titroq ichinda.
Goh anglab, goh anglamay, lekin
Ko’rmoq uchun shu lahzani bot,
Sening sirli tunlaring bo’lib
Qolgim kelar, o, go’zal Hirot!
Mash’al Xushvaqt HAZRAT NAVOIYGA
Og’zimda til emas, asrabman chayon,
Dil deb saqlaganim mushtdek tosh ekan.
Hali ham bilmabman ne ekan iymon,
Al’amon*, hazratim, al’amon!
Ko’k toqiga ot qo’ysa-da xayoli,
Pok nazari mudom pastda Navoiy.
Shaydo dillar davrasida soqiy ul,
Ishq mayidan mangu mast-da Navoiy.
Do’stlar, shoir bo’lolmasak, ayb etmang:
Bir millatga o’zi bas-da Navoiy!
Umid Ali ALISHER NAVOIY
U havoga qorishdi—mutloq
Va tuproqday singidi yerga.
Hayot otliq jonu jahoni
Olam-olam ortildi she’rda.
Ruhi qanday pokiza—ma’sum,
Bahor kabi dilafgor, mayin.
O’z-o’zingdan poklanasan Sen
Uning uchun yig’lagan sayin.
Bilki,
Mazmun—ko’ngling to’lgan payt—
Shuuringda jonlansa hayot.
Osmonda—ruh, Yerda—vujuding…
Havoda-chi…suzsa dil — bayot.
Go‘zal Ro‘ziyeva
QUSH LISONI
Ko‘z o‘ngimda jonlanadi moziy damo-dam,
Qop-qora tun…Oq qog‘ozga to‘kiladi she’r.
Butun olam azal shunday yaralgandek jim,
Tinch uyquda… Yolg‘iz bedor— Hazrat Alisher.
Hazrat, ruhim aro bir qush kezar jonsarak,
Birda tinch, bir kengliklarga parvozni xohlar.
Halovatsiz, cho‘qqilardan boqar dunyoga
Garchi, unga yaqinroqdir maysa, giyohlar.
Sizning aytgan Haq vodiysi bormidi chindan,
Sabru-ranjning so‘nggi unga eltishi rostmi?
Inson bugun haqiqatga chindan mushtoq dam,
Bu manzilga yetmoq yolg‘iz qushlarga xosmi?!
Holbuki, vaqt o‘tsa hamki o‘shadir bashar,
Haqiqatning tarozisi egridir hamon.
Boshlarning eng tillalarin jallodga tutib,
Hamon keyin motam tutar shirakayf zamon…
“ Inson qalbi-Ka’ba…” degan aqidangizga,
Necha asr burun qalin chiziq tortilgan.
Bugun o‘shal Ka’balarning ko‘pi vayrondir,
Qolganiga tegirmonning toshi ortilgan!
Or va nomus, haq-nohaqlik, teng va tengsizlik …
Yana ko‘pin qadri yo‘qdir hatto bir miri.
Bu darz ketgan tushunchalar kemtiklarini,
Million Farhod tuzatolmas bugun, taqsirim…
Xullas, menga tuyuladi dunyo bir qafas,
Ichimda bir qush bor, garchi odam tal’atim.
Haqiqatning vodiysini qidirib chiqqan
O‘sha gala qushning biri – menman, Hazratim..!
Uzoq uchdim, qanotlarim toldi, horidi
Ortda qoldi ortimizdan tumanli bir iz.
Faqat endi yo‘l ko‘rsating, yaqinmi manzil?
Anglolmayin qoldim, qaysi vodiydamiz biz…
Yuksak tog’ oralab o’kirgan sherning