Өзбекстан Республикасының Тұңғыш Президенті Ислам Каримовтың «Жоғары руханият – жеңілмес күш» атты еңбегінде өнердің барлық түрлерімен қатар ұлттық ән өнеріміздің тарихына, оның бүгінгі даму жолына ерекше мән берілген. Тұңғыш Президентіміз атап өткендей, «Халқымызда музыкаға, өнерге, музыка мәдениетіне деген сүйіспеншілік бала кезінен отбасында қалыптасады. Үйінде дутары, дойра немесе басқа да музыкалық аспабы жоқ, музыканың өмірлік әсерлерін өмірінде сезінбейтін адамды елімізде табу қиын десек, артық айтқандық емес».[1]
Бұл тұрғыда халық әндерінің орны мен маңызын салыстыруға болмайды. Ән – халық поэтикалық шығармашылығының ең көне және кең тараған түрлерінің бірі. Радиодан, теледидардан күнде ән тыңдайсың. Бірақ сіз оларды ажырата білуіңіз керек.
Тыңдарманның қай қабатына арналғанына қарай әндердің қайнар көзі әртүрлі.
Тарихымызда халық әндерінің сан алуан түрлері болған: аңшылық жыр, мезгіл жыры, той жыры («Йор-йор»), жоқтау жыры (марсия). Сонымен қатар, балаларға арналған алла, ойыншық әндері, ойын әндері («Бойчечак», «Ақ терек, көк терек») да танымал.
Біз сенімен танысқымыз келді халық әндері күнделікті өміріміздің алаңдататын эмоционалдық қасиеті болып табылады. Халқымыз қуанышын да, қуанышын да, мұңын да жыр арқылы айқын білдірген. Халық ауыз әдебиетіндегі лирикалық әндер мен ансамбльдер жылдар бойы жылтыратылып, бүгінгі күнге дейін сүйіспеншілікпен орындалып келеді.
Халық әндерінде ұлттық салт-дәстүріміз әсемдікпен, нәзіктікпен бейнеленген. Күнделікті өмірде аналарымыздың қан төгіссіз ән айтуы немесе тойларымыздың «йор-йорсыз» өтпеуінің дәлелі.
Ән – жан азығы. Тыңдасаң жаның жайланып, жан дүниең тынышталады. Мұның басты себебі – бұл жырлар халықтың жанды тілін өрнектеп, түрлі-түсті халықтық өрнектермен безендіріп, даналық деңгейіне көтереді. Бұл жырлар табиғат пен оның адам психикасының ортақ тұстарын, табиғат-ананың әрбір өзгерісі адамның көңіл-күйіне әсер ететінін, адамдардың өз өмірін айналадағы құбылыстармен тығыз байланыста елестететінін айқын көрсетеді.
Назар аударсаңыз, халқымыз адам өмірге келгеннен бұл дүниеден кету рәсіміне дейінгі сезімдерін осы әндер арқылы жеткізеді.
Бүгінде еліміздің әр өңірінде жұмыс істейтін фольклорлық ансамбльдер өз өңірінің көне әндерін қайта қалпына келтіру, жаңа әндермен байыту бағытында нәтижелі жұмыс атқаруда. Талантты эстрада әншілерінің репертуарынан да бұл әндердің лайықты орны бар. Елімізде жыл сайын кең көлемде аталып өтетін Наурыз мейрамында халық әндерінің озық үлгілері халықтың жүрегіне көктемгі көңіл-күй мен ертеңгі күнге сенім ұялатады.
Төменде назарларыңызға ұсынылып отырған халық әндері біз сипаттаған ұлы мұхиттың тамшылары ғана. Оларды оқыңыз, ән айтыңыз, сонда жүрегіңіз қуаныш пен шаттыққа толы болсын.
БОЙЧЕК
Менің балам бай,
Қазандық толығымен бұзылған.
Бас тартпасаң,
Сіздің қазандарыңыз бұзылды.
Қатты жерден өскен гүл,
Жұмсақ жерден домалап шыққан гүл.
Олар гүлді ұстап алды,
Олар тұт ағашына ілінді.
Олар семсермен жүгірді,
Барқытпен жабылған.
Қатты жерден өскен гүл,
Жұмсақ жерден домалап шыққан гүл.
