Ұлттық құндылықтар, әдет-ғұрыптар, салт-дәстүрлер

ДОСТАРЫМЕН БІРГЕ АКЦИЯ:

Құндылықтар

 Жоспар:

 Ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтардың ортақтығы.

1. Құндылықтардың қоғам мен ұлт өміріндегі рөлі.

2. Өзбекстанның мәдени-рухани мұрасы, салт-дәстүрі ұлттық құндылықтар болып табылады.

3. Ұлттық жүректер – біздің болмысымыздың белгісі.

4. Қорытынды.

5. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

 Құндылық ұғымы әртүрлі салаларда әртүрлі тәсілдермен қолданылады. Құндылықтар туралы ғылым – аксиология. Бұл терминді ғылыми білім саласына өткен ғасырдың екінші жартысында неміс аксиологы Э.Гертман мен француз ғалымы П.Лапи енгізді. Батыста бұл термин гректің «құндылық» және «ғылым», «оқыту» ұғымдарына негізделген. құндылықты аксиологиялық тұрғыдан түсіндіру оның мазмұнын категория, объективті негіз және көріністің субъективті аспектілері, формалары мен сипаттамалары ретінде зерттеуге мүмкіндік береді.

Құн категориясы заттың немесе заттардың экономикалық құндылығын білдіретін ұғымнан ерекшеленеді. Құндылықтар - бұл адам үшін белгілі бір мәнге ие формалардың, заттардың, оқиғалардың, процестердің, жағдайлардың, қасиеттердің, шындықтың талаптары мен процедураларының құндылығын білдіру үшін қолданылатын категория.

Құндылықтар рухани мәдениеттің немесе «руханияттың» өзегін білдіреді. Құндылық қандай да бір құбылыстың, оқиғаның немесе заттың бірегей белгісі немесе қасиеті емес, оның мәні, өз кезегінде, сол немесе басқа болмыс объектісінің өмір сүруі мен өмір сүруінің сөзбе-сөз қажетті шарты болып табылады. құндылықтар адамда әртүрлі қажеттіліктер мен сезімдердің бар екендігін көрсетеді, олардың айналасында болып жатқан оқиғалар мен оқиғаларды әртүрлі бағалауға негіз жасайды. Мысалы, шөп біреуге құнды, шөп маңызды, анау-мынау оқиға, біреуге түкке тұрғысыз, сары бала елеусіз болуы мүмкін. Дәл сол себепті құндылықтарды оң немесе теріс (маңызды, маңызды емес, байқалмайтын мән), абсолютті және салыстырмалы, объективті және субъективті мәндерге бөлуге болады. Мазмұнына қарай логикалық, этикалық, эстетикалық және объектілік құндылықтар болып бөлінеді. Сондай-ақ құндылықтарды шындықты, жақсылықты, сұлулықты дәріптейтін құндылықтарға бөлуге болады.

Құндылықтар – қоғамның әлеуметтік-экономикалық, мәдени-рухани дамуының жемісі. Сондықтан да құндылықтар сол заманда өмір сүрген адамдардың заман рухын, мүмкіндіктерін, арман-тілектерін білдіреді. Уақыт өткен сайын құндылықтардың мазмұны мен мағынасы өзгереді. Міне, сондықтан да мәндердің атрибутикалық мәнін бағалау кезінде нақты атритикалық жағдайларды – шарттарды әрқашан ескеру қажет.

Құндылықтар адамның арманы – тілегі, ниеті – үміті, бір сөзбен айтқанда идеалы ретінде көрінеді. Дәл сол себепті, ұлы неміс философтары В.Винделюбанд, Г.Риккерт атап өткендей, құндылықтар ешқашан объектіге немесе субъектіге тәуелді емес тәуелсіз әлемді жасайды. Бұл ғалам кеңістік пен уақыт заңдарынан асып түседі. Сондай-ақ, адамзаттың ұлы рухани қазынасы болып табылатын құндылықтар ешқашан өзгермейді, бірақ М.Шелер мен Н.Гартман айтқандай, адамдардың құндылықтар туралы қиялдары өзгереді. Бүкіл әлем құндылықтарға толы және болмысқа жаңа мағына береді. Демек, бүкіл шындық құндылықтардың «нақты көрінісінен» тұрады.

Қазіргі құндылық ғалымдарының пікірінше, құндылықтардың да өз заңдылықтары бар. Бұл заңдар адам еркімен өшпейді. Құндылықтар объективті дүниені субъективті қабылдау болғандықтан, олар адамдардың практикалық іс-әрекетіне әсер етеді. Тіпті адамдар өмір салтын өзгертеді. Дәл сол себепті адамдар өмір салтын адамзат жасаған құндылықтар жиынтығына сәйкес өзгертеді.

Шығыс ойшылдары Әбу Райхан Беруни, Әбу Әли ибн Сина құндылықтар туралы ой қозғағанда, ең алдымен адамның рухани-адамгершілік қасиеттерін, қасиеттерін, ерекшеліктерін, адамның рухани-рухани кемелденуіне көмектесетін ұлы қазынаны түсінген. адам. Мұсылмандық Шығыс елдерінде кең тараған діни-философиялық ілім – сопылық ілімнің көріністері адамның құндылығын оның ақыл-ойы мен рухани жетілуіне қарай анықтау керектігін қайталап айтып өтті. Атап айтқанда, сопылық ағымдардың ең үлкені Кубравияда адамның ақыл-ой және рухани кемелдігін білдіретін негізгі өлшемдер: әуба, зуһд, әуәккуль, қанағат, узләт, әуәжжу, сабр, муроқаба, зікір, риза, басқа ағым. Нақшбандиде сопылық ілімі атап өтілген.Адамның ақыл-ой және рухани кемелдігін білдіретін өлшемдер: Хуш дар дам, назар XNUMX қадам, сафар дар уәтн, хилват дар конференция, йодкард, бозғашт, нигохдошт, вуқуфи сандық, вуқуфи замани, вуқуфи калби. Наджмиддин Кубро, Ахмед Ассауи, Абдухалик Гидж-Дувани, Азизиддин Насафи, Бахауддин Нақшбанди, Хаджа Ахрор Вали сияқты сопылық философияның ұлы өкілдері адами рухани құндылықтарға, тазалыққа, қарапайымдылыққа, шыдамдылыққа – төзімділік, қанағат, төзімділік, енжарлық. сыпайылық.адамдық қасиеттерді қою Жоғарыдағы пікірлерден көрініп тұрғандай, құндылықтардың ең ұлысы, ең жақсысы – адам. Сол себепті адамның санасы мен белсенділігіне тәуелді емес, одан тыс болатын Құндылық болуы мүмкін емес. Сондықтан да құндылықтарды мәні мен мазмұнына қарай адамның ақыл-ойын, адамгершілігін, еңбекке адал да ар-ождандық қатынасын, талғампаздығы мен физикалық кемелдігін дәріптейтін түрлерге бөлу керек.

Адамдардың қоғам, ұлт өміріндегі орнына, әлеуметтік сипатына қарай құндылықтарды ұлттық және жалпыадамзаттық, таптық немесе діни, сондай-ақ жас және кәсіби ерекшеліктеріне қарай бөлуге болады.

Адамның қадірі, намысы, намысы, ұлттық мақтанышы ұлттық құндылықтармен тікелей байланысты. Ұлттық құндылықтар – әрбір халықтың өзіне ғана тән ерекшеліктерін, қасиеттерін, белгілерін, белгілерін білдіретін, сол халықтың әлеуметтік прогресс процесінде қалыптасқан ұлттық мәдени мұрасының үлесі мен үлесін білдіретін философиялық ұғым. Дәл сол ұлттық болмыс, өзіндік сәйкестік, ұлттың мәдениетінде, әдебиетінде, өнерінде, тілінде, дінінде, жадында, тұрмыс-тіршілігінде, еңбек етуінде және ойлауында, салт-дәстүрінде, сурет салу стилінде, мерекелер мен ойын-сауықтарда z өрнектерін табады. . Ұлттық құндылықтар – ұлттық рухани мәдениеттің көрінісі және әр халықтың адамзат қазынасына қосқан лайықты үлесінің нәтижесі.

Ұлттық құндылықтардың негізін салт-дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, суреттер мен рәсімдер, мерекелер мен ойын-сауықтар құрайды. Өзбек ұлттық құндылықтарында гуманитарлық идеялар бар. Ұзақ уақыт бойы өзара ынтымақтастық пен жанашырлық, адалдық пен сыйластық, бір-біріне арқа сүйеу мен тату көршілік, балалық пен ант – анаға құрмет, махаббат – нәтиже мен адалдық, өзбектердің қарым-қатынасында, күнделікті өмірінде. барлық жағынан құрметтеледі. Ұлттық құндылықтар – сол ұлтқа жататын әрбір адам жасаған ұлттық мәдени мұраның қазынасына адамзаттың, адами қасиеттердің, қасиеттердің, сипаттардың қосқан үлесін көрсететін үлкен көрсеткіш.

Ұлттық құндылықтар, сөзсіз, ұлттың дамуы немесе дағдарысқа ұшырауымен тікелей байланысты. Басқаша айтқанда, ұлттық құндылықтар ұлттың өткені мен бүгінімен байланысты. Сондықтан да «Ұлттық құндылықтар ұлттың дамуымен бірге дамып, дағдарысқа тап болған кезде құнсызданады. Демек, ұлт өз құндылықтарын өзі жасап, оның жаңа қырлары мен қырларын жылтыратып, ілгерілеу мен өзгерістер барысында жетілдіретін мағынасында оның құндылықтарының нағыз иесі болып табылады. прогрестің кеңістіктегі және уақыттағы қозғалысы, ол оларды иеленеді.«Атман – өткеннен болашаққа жеткізетін негізгі нысан».

Ұлттық құндылықтарды қалпына келтіру – оларға заманауи өркениет сұранысына сай жаңа мән беру. Сол себепті Өзбекстанның тәуелсіздікке қол жеткізуімен халқымыздың өмір салтына заманауи өркениет талаптарына жауап беретін жалпыадамзаттық демократиялық құндылықтар ене бастады. Олардың қатарында адам құқықтарын сақтау, бірлестіктер бостандығы, баспасөз бостандығы болды. «Осы демократиялық құндылықтардың біздің қоғам үшін маңыздылығы туралы айта отырып, біз бұл құндылықтардың біздің халқымыздың саяси, этникалық және мәдени ерекшеліктеріне қайшы келмейтінін қайта-қайта атап өткіміз келеді».

Жалпыадамзаттық демократиялық құндылықтардың ең маңыздысы – адам құқықтары мен бостандықтарын жан-жақты қорғау. Ұлы Француз революциясы (1789 ж.) қабылдаған «Адам және азаматтар құқықтарының Декларациясы» және 1948 жылы 10 желтоқсанда БҰҰ Бас Ассамблеясы бекіткен «Адам құқықтарының ең жалпы декларациясы» адам құқықтарын қорғауға бағытталған халықаралық құжаттар болды. және бостандықтар. Өзбекстан мемлекеттік тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін авторитарлық режим жағдайында аяққа тапталған адам құқықтары мен бостандықтарын қалпына келтіріп, қорғай бастады. Адамның негізгі құқықтары мен бостандықтары Өзбекстан Республикасының Негізгі Заңында – Конституцияның жалпы ережелерінде және алты тараудан тұратын екінші бөлімде заңды түрде бекітілді. Сондай-ақ, демократия, тұрақтылық, ашықтық, бейбітшілік, ынтымақтастық сияқты жалпыадамзаттық құндылықтарды дамытуға мүмкіндік жасалды.

Ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтардың үйлесімділігін Өзбекстанда тәуелсіздік жылдарында пайда болған азаматтардың бейбіт және келісімді өмір сүруге деген ұмтылысынан айқын көруге болады. Қазір татулық, ұлтаралық келісім, тұрақтылық Өзбекстанда тұратын барлық халықтардың, ұлттардың, ұлыстардың үлкен қоғамдық-саяси құндылығына айналуда. Дүниежүзілік өркениет талаптарына сай келетін осындай құндылықтарды қалыптастыру мен дамытуда, олардың халықтың өмір салтында орнығуында Тәуелсіздік жылдарында елімізде жүзеге асырылып жатқан бірқатар игі шаралар серпін беруде.

Жоғарыда айтылған ойлардан келесі қорытындылар шығады:

Құндылық қандай да бір құбылыстың, оқиғаның немесе заттың бірегей белгісі немесе қасиеті емес, оның мәні, өз кезегінде, сол немесе басқа болмыс объектісінің өмір сүруінің және өмір сүруінің қажетті шарты болып табылады.

2. Құндылықтарды ұлттық және жалпыадамзаттық, таптық немесе діни құндылықтарға, сондай-ақ қоғамның, ұлттың өміріндегі орны мен әлеуметтік сипатына қарай адамдардың жас және кәсіби ерекшеліктеріне тән құндылықтар деп бөлуге болады.

3. Ұлттық құндылықтар – әрбір халықтың өзіне ғана тән ерекшеліктерін, қасиеттерін, белгілерін, белгілерін білдіретін, сол халықтың әлеуметтік прогрессі барысында қалыптасқан ұлттық мәдени мұраның қазынасына қосқан үлесі мен үлесін білдіретін философиялық ұғым. Жалпыадамзаттық құндылықтар барлық ұлт өкілдеріне ортақ құндылықтарды білдіреді.

Біздің халық салқын сынақтардан жеңу келе жатыр айқас мәдени және рухани мұра, ұлттық персонал, дәстүр-әдет-ғұрып және дәстүрлері, күшіктер, мереке және рәсімдерде Бостандық, Бостандық үшін күрес жан, әке-аталарымыздың тәуелсіздік жылы көрсетті батылдық, шығармашылық жұмыс істейді сондай-ақ олар орындалды көтеруде рухани ру берді ойлау стилінде көрінісі болады. Ғасырлар бойы ол жылдар сынынан өтіп, жетілдіріліп, жетілдірілді. Бұл ойлаудың негізінде Жаратушының ең ұлы кереметі болып табылатын адамның ұлылығы мен қадір-қасиеті туралы идея жатыр. Сондықтан оны жақтау және құрметтеу керек. Өйткені елдің тұрмыс-тіршілігі, амандығы осы еңбекқор жандардың еңбегі мен еңбегіне байланысты. Осыған орай, Акуладағы кемел адам идеясы ежелден ұлы арман болып, данышпандарымыздың қиялын жаулап алған. Адамның қадір-қасиеті оның іс-әрекетін өз бетінше басқаруға мүмкіндік беретін ақыл-ойдың болуымен байланысты. Яғни, адам ақыл-ойының көмегімен әлем гүлденеді. Бірақ бұл түсінікте сақтап қана қоймай, жойып жіберетін күш бар. Өмірде ізгілік үстем болуы үшін ақыл-ой ізгілік пен әділдікке қызмет етуі керек. Ол үшін ол салауатты руханиятта болуы керек. Сондықтан да ата-бабаларымыз ақылды жамандықтың күліне айналдырмауға тырысып, оны рухани, имандылық, адалдық, дінмен басқаруға ерекше мән берген. Бұл ұстаным халқымыздың рухын, кемеңгерлігін танытатын ұлы қасиеттермен тығыз байланысты. Атап айтқанда, ұлы бабамыз, кәсіпкер Әмір Темірдің салауатты руханияттың жемісі болған «Күш – әділдікте» деген ұраны ұлттық мұраттың құрамдас бөлігіне айналып, бірлікті қамтамасыз етуге моральдық-идеологиялық негіз болды. елге, орталықтандырылған мемлекет құруға, әсіресе оны әділдікпен басқаруға. Сондықтан Темір тұсында білім мен ағартушылық жоғары бағаланып, адамның ар-намысы мен қадір-қасиеті құрметтеліп, адам мен оның дүние-мүлкі мемлекет қамқорлығына алынып, қарақшылық пен қарақшылыққа нүкте қойылды. Сахибқыран атамыздың: «Менің патшалығымның бір шетінен екінші шетіне алтын толтырылған табақты жас бала көтеріп жүрсе де, мал-мүлкіне ешкім тиісе алмайды» дегені өмірлік шындық еді.

Немесе әйелдер ауыр физикалық жұмыстан босатылғанын ескеріңіз. Айталық, әйелдің көмекшісі қақпаның сыртында шелек алып, оны өртеп жіберсе, сол жақтан келген діндарлар мен мұсылмандар шелекті алып, су толтырып, сол жерде өздерін өртейді делік. Дүкеншілер мүлде кулф ілмейтін. Осының бәрі сол заманда өмірдің иман мен иман, адалдық пен имандылық талаптарымен реттеліп, адамдардың осы биік сезіммен өмір сүргенін көрсетеді. Мүминдер мен мұсылмандар мұндай өмір сүруге үйреніп, білім алған. Олар аш болса да, біреудің мүлкіне тиіспейтін. Ол халықтың менталитетіне сіңіп кетті.

Тоталитарлық режим кезінде адам меншіктен жасанды түрде шеттетілді. Адамдардың санасына меншік иелеріне деген өшпенділік сезімі күшпен сіңдірілді. Бұл Узғаның мүлкіне басып кіруге, тіпті шабуыл жасауға жол ашты. Адамдар біреудің қылмысынан қорықпайтын, ұрлық пен тонаудан жиіркенбейтін халге жетті. Қоғамда рухани жұтаңдық атмосферасы пайда болды. Осы себепті тарихи жадыны оятуға негізделген сабақтастықты түсіну бүгінгі күннің маңызды идеологиялық міндеті болып табылады. Сонымен, Ұлттық тәуелсіздік идеологиясының мәнін айқындайтын маңызды құндылықтардың бірі – халқымыздың көне де бай тарихы. Өйткені тарих – ұлы ұстаз. Ол адамға ғибратты қорытындылар беріп қана қоймайды, кейде ащы сабақтарды тануға шақырады. Тарихқа бейтарап баға беру идеологияның өміршеңдігі мен тиімділігінің негізін қалайды.Елімізде бірнеше ғасыр бұрын жасалып, осы уақытқа дейін гүлденіп келе жатқан көне ескерткіштер мен туындылар біздің мансардтық халқымыздың биік шеберлігін, құдіретін, жасампаздық дәстүрін айғақтайды. Олар Отанымыздың даңқты тарихы туралы нақты пайымдаулар мен түсініктер беріп, осы киелі өлкеде тұратын әрбір адамның жүрегінде мақтаныш сезімін оятады. «Бүгін бізде осындай тарихи мүмкіндік бар, Ислам Каримов былай деп жазады: – біз жүріп өткен жолды мұқият бағалап, ұлттық мемлекеттігіміздің негіздерін айқындап, ұлы мәдениетіміздің тамырына, көне мұрамыздың тамырына қайта оралып, өткеніміздің бай дәстүрін жаңа қоғам құрылысына қолдануымыз керек. . Бұл тапсырма тарихи жадыны қалпына келтіру құнына орындалады. Шындығында, ұлтымыздың қайталанбас өмір салты, ой-өрісі мен дүниетанымы, өмірге, болмысқа көзқарасты танытатын халық ауызша шығармашылығының үлгілері, «Әлпомыш», «Шашмаком» сынды жауһар туындылары, ғасырлар бойғы мұраттарын танытқан халық батырларының өнегелі өмірлері. ұлттық идеологиямыздың нәрінің қайнар көздері.. Халқымыздың аңыз-әңгімелерінде, аңыз-әңгімелерінде ізгілік, әділдік, теңдік, адамдық мейірімділік дәріптеледі. Олар Отанның киелілігін, адамның қадір-қасиетін, ғылымның қасиетін дәріптейді. Қашанда жақсылық жамандықты, жақсылық зұлымдықты жеңетіні, адалдық, әділдік, адамгершілік, әдептілік, ізгілік, т.б асыл қасиеттер зұлым күштермен күресте моральдық-рухани тірек екені ақталған. «Әлпомышта» адамдық намысы, жастық намыс қорғалса, «Шашмакомда» халықтың ежелден келе жатқан арманы мен үміті көркемдік талғамы биік сазға қойылған. Спитамен, Жалалуддин Мәңгүберді, Әмір Темур сынды ұлттық батырларымыздың Отан тағдыры жолындағы ерлік күресі, Отанның азаттығы жолындағы ерліктері баршамызда шексіз мақтаныш пен мақтаныш сезімін оятады. Бұл тұрғыда халықтың өзін-өзі рамкалай білуі өте маңызды. Өйткені «өзін-өзі сыйлайтын халық ешқашан тағдыры басқа біреуге тәуелді болмайды». Тағдырын білген адам елін сатпайды. Оның жүрегінде елге опасыздық жасаған кәпірлерге деген шексіз өшпенділік бар. «Халқымыз бен қоғамымыздың идеологиясында Отан мен елдік мұрат бірінші орында тұруы керек» деп жазады Ислам Кәрімов, «Ұлттық мақтаныш пен ұлттық мақтаныш біздің барлық жұмысымыздың негізі болуы керек». Бұл киелі идеялар ұлты мен сеніміне қарамастан осы елде тұратын әрбір адамның, әрбір азаматтың өмірі мен санасына сіңіріліп, бәріміз үшін ең үлкен тірек, ең үлкен сенімге айналуы керек. қысқаша, Ұлттық дүниетанымымыздың тарихи түп-тамыры – ата-бабамыздың өнегелі өмір жолы, ой-өрісі, практикалық іс-әрекеті, жасампаз істері, озық әдет-ғұрпы, салт-дәстүрі, таланты, берік сенімі мен наным-сенімі азаматтарымызға үлгі.Ежелгі грек. философ Гераклит Шаркта жеңген Гойя тәлімгерлері мен қасиетті «Авеста» кітабында жазылған философиялық ой-пікірлеріне тоқталып, елімізді «философиялық ой бесігі» деп сипаттады.Күресу, дүние мен адамның жаратылуы, діни және адам және оның кемелдігі, тазалығы, адалдығы туралы ғылыми көзқарастар, Мейірімділік сияқты кемел адамдық қасиеттер бүгінгі дүниетанымның қалыптасуына тиімді ықпал етуде.

Ұлы дана бабаларымыздың азаттық туралы ойлары осы орайда аса маңызды. Атап айтқанда, ондық санау жүйесін бүкіл адамзат үшін ең қызықты есептеу жүйесіне айналдырған Мұхаммед ибн Мұса әл-Хоразмидің дүниелік жаңалықтары адамзатқа «Алгебра» ғылымын берді, алгоритмдік реттілік әдісінің алғашқы идеясын ашты. , бірқатар жаратылыстану ғылымдарын ашты, Сөзбе-сөз айтсақ, Шарк натурфилософиясының атасы Әбу Райхан Берунидің әлеуметтік-этикалық көзқарастары бүгінгі күн үшін де маңызды. Философия тарихы, логика, музыкатану, этика сияқты салалардан бөлек, әлеуметтанумен байланысты алғашқы философиялық жүйені жасаған Әбу Наср Фараби әділетті қоғам туралы көзқарастарының ұзақ тарихы бар. Медицина ғылымының негізін салушылардың бірі ғана емес, логика ғылымындағы ойшылдардың бірі болған Әбу Әли ибн Сина рационализм мен иррационализм синтезіне негізделген нигилистік сыннан адам рухын құтқарды, осы идеяның негізін салушы. XNUMX ғасырдағы батыс философтары мен экзистенциалистерінің Батыс Еуропаны рухани күйзелістен шығаруына негіз болған Әбу Әли ибн Синаның дуализм ілімі де осында өз рөлін атқарады. Ойшыл ақын Әлішер Науаидың кемел адам, Бабыр мен Машраб, Бәділ мен Доніш туралы философиялық ой-толғаулары, сондай-ақ ғасыр басындағы ғұлама зиялылар қызметі – ұлттық идея мен тәуелсіздік идеологиясының терең тамырлары. .

Ұлттық мемлекеттігімізді жаңғыртып, қоғамымыздың даму жолын теориялық және практикалық тұрғыдан айқындап берген Елбасымыз Ислам Кәрімов еңбектерінде ұлттық тәуелсіздік идеологиясының философиясы, оның мәні, негізгі идеялары мен қағидалары терең көрініс тапқан. Бұл еңбектер еліміздің даму жолын, қайталанбас ерекшеліктерін, алдымызға қойған ұлы міндеттерді жүзеге асырудың мүмкіндіктерін көрсетеді.

Ұлттық тәуелсіздік идеологиясының философиялық негізі адамзаттың бай тарихи өткеніне, сондай-ақ ежелгі акула, грек, рим және басқа да философия мектептерінің мұраларына негізделген. Әсіресе, Сократ, Платон, Аристотель сынды ойшылдардың ғасырлар бойы құндылығын жоймаған даналық ойларының, өткен ғасырлардағы және қазіргі замандағы әлемдік философия өкілдерінің көзқарастарының дәлелдеуде маңызы зор. және ұлттық тәуелсіздік идеологиясының қағидаларын байытып, оларға өмірлік рух беру. Конфуцийдің философиялық даналығы, Платонның «ойлар әлемі мен көлеңкелер әлемі» туралы ілімі, Гегель диалектикасы, қазіргі гуманистік философиялық ағымдарда алға қойылған идеялар ұлттық тәуелсіздік идеологиясының әмбебап негіздері болып табылады.

Утмиш философиясының идеялары мен тарих тағылымдары біздің идеологиямыздың мәнін анықтауда маңызды фактор қызметін атқарады. Бұл идеология халқымыздың қайталанбас өмір салтын, ой-өрісін, дүниетанымын көрсететін ертегілер мен аңыздардан, халық батырларының өмірі мен қызметінің өнегелі үлгілерінен нәр алады. Ұлттық тәуелсіздік идеологиясын қалыптастыруда «Авеста», «Құран» және «Хадисте» айтылған хикметтердің, дүниелік және діни көзқарастардың, халқымыздың азаттық, кемел адам туралы идеяларының маңызы зор.

Ұлттық тәуелсіздік идеясының негіздерін, қағидалары мен тенденцияларын тереңірек түсіну үшін жоғарыда аталған ғұламалардың еңбектерін, ұлттық және жалпыадамзаттық мәдени мұра үлгілерін терең зерделеу – бұл бағыттағы басты міндет.

Бүгін біз тарихи кезеңде өмір сүріп жатырмыз – халқымыз игі де ұлы мақсаттарды қойып, бейбіт өмір сүріп, ең алдымен өз күші мен мүмкіндіктеріне сүйеніп, демократиялық мемлекет пен азаматтық қоғам құруда үлкен нәтижелерге қол жеткізіп жатыр. дәуір. Қоғамда демократиялық принциптерді орнықтыру және «Күшті мемлекеттен күшті азаматтық қоғамға» тұжырымдамасын жүзеге асыру үдерістерін адамгершілік құндылықтарсыз жүзеге асыру мүмкін емес.

Ата-бабаларымыз ғасырлар бойы жасаған орасан зор, баға жетпес рухани және мәдени мұраны қалпына келтіру тәуелсіздігіміздің алғашқы жылдарынан бастап елімізде мемлекеттік саясат деңгейіне көтерілді. Рухани құндылықтарды қалпына келтірудің органикалық, табиғи үрдісіндегі өзгерістер, ұлттық сана-сезімнің өсуі, ұлттың мәдени тамыры мен тамырына қайта оралу дамудың жаңа кезеңін бастады.

Құндылықтар – болмыс пен қоғамның, заттардың, оқиғалардың, адам өмірінің, материалдық және рухани байлықтың маңыздылығын көрсету үшін қолданылатын ұғым. Президент Ислам Кәрімовтың сөзімен айтқанда, «Біз мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан, адамдардың өмірі мен ішкі дүниесінде берік орны бар, ешбір ресми құжатта көрсетілмейтін құндылықтарды айтамыз, бірақ оны ұстанатындардың барлығы. , халықтың қаны. Біз оның қанына сіңген салт-дәстүрді түсінеміз».

Құндылықтар тарихи және заманауи болуы мүмкін. Құндылықтардың әртүрлі формалары бар: материалдық және рухани, жалпыадамзаттық, аймақтық, жалпыадамзаттық; қоғам өмірінің салаларындағы экономикалық, әлеуметтік, саяси, мәдени құндылықтар; қоғамдық сана формаларына сәйкес моральдық, діни, құқықтық, ғылыми; өмірдің қоғамдық құрылымына сәйкес ұлттық, таптық, партиялық, т.б.

 Құндылықтар адамзат тарихында бірте-бірте қалыптасады. Олардың саны мен сапасының артуы адамзат дамуының ілгерілеуінің көрсеткіші болып табылады. Қоғам дамыған сайын дүние жүзіндегі барлық халықтарға тән құндылықтар, яғни жалпыадамзаттық құндылықтар арта түседі және бұл өзгерістер адамзаттың өз дамуында қандай жаңа белестерді бағындырып жатқанының белгісі болады (мысалы, бостандық, бейбітшілік, әлеуметтік теңдік, әлеуметтік ақиқат , ағартушылық, руханилық, сұлулық, ізгілік, адамгершілік, адамгершілік, демократия, құқықтық қоғам, заң үстемдігі, әйелдер мен ерлердің теңдігі, т.б.).

Ұлттық құндылықтар - бұл ұлт үшін маңызды және маңызды аспектілер мен белгілер.

Өзінің ұлттық құндылығы жоқ ұлт, ұлт жоқ. Ұлт – ұлттық құндылықтардың иесі; Ұлттың құлдырауы – ұлттық құндылықтардың құлдырауы. Ұлттық құндылықтар ұлт тарихымен, өмір салтымен, болашағымен, ұрпақтарымен, әлеуметтік қабаттарымен, ұлттық санасымен, тілімен, руханиятымен, мәдениетімен тұтас байланыста көрінеді.

Құндылықтар мен оларға деген көзқарасты түсіну, ұлтқа, елге, халыққа, оның тұрғындарына қатысты құндылықтарды жинақтау, оларды сақтау, маңыздылығын негіздеу, елдің ұлттық құндылықтарын олардың құрамдас бөлігі ету. сана-сезім адамдардың бойындағы өзіне деген сенімділік пен құрметті нығайтады, туған жерінің болашағына үлкен үмітпен қарауға итермелейді.жігерлендіреді. Әрбір халық өзінің ұлттық құндылығын көздің қарашығындай қастерлеп, көздің қарашығындай қорғаған сайын бұл ұлттың әлемдік қауымдастықтағы орны да, беделі де, назары да, құрметі де жоғары болмақ.

Елбасымыздың «Жоғары руханият – Жеңілмес күш» атты кітабында атап өткендей, «Халқымыз сан ғасырлар бойы өмірдің мәнін ұғынып, ұлттық мәдениетімізді, салт-дәстүрімізді сақтай отырып, халқымыздың жүрегінен терең орын алды. тұрмыс-тіршілігіміз, құндылықтарымыз, әдет-ғұрыптарымыз, әдет-ғұрыптарымыз» деп атап өткен жөн, дініміздің құдіретті факторы. Неге десеңіз, ұлтымызға тән адамгершілік, ізгілік, адалдық, ақыретпен өмір сүру, мейірімділік, жанашырлық сияқты қасиеттер осы өлкеде тамыр жайып, дамиды.» Тарихи жад – ұлттық мақтаныш пен мақтаныш негіздерінің бірі. .бір. Ұлттың тарихи жады қаншалықты бай, мазмұнды, органикалық байланысқан болса, соншалықты ұйымшыл, іскер, жігерлі, біртұтас ұлт ата-бабасының, ұрпақтарының абыройына лайық қызмет пен еңбек етуге ұмтылады. Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының 48-сессиясында сөз сөйлеген президент Ислам Каримов: «Біздің үш мың жылдық тарихымыз бар. Ұлы жерлесіміз Әбу Бәкір Мұхаммед ибн Джафар ан-Наршахидің 943-944 жылдары араб тілінде жазған «Бұхара тарихы» кітабы, сондай-ақ Шығыстың басқа да тарихшыларының еңбектерінде елімізден табылған жәдігерлер мен шетелдік облысымыздың Варахша, Пойкент сияқты қалаларында қазба жұмыстарын жүргізген археологтар еліміздің өткен тарихының қаншалықты көне екенін айғақтайды. Елбасы Ислам Кәрімовтың бастамасымен және идеясымен салынған Мәдениет орталығында асқақ тұрған «Көне және Мәңгілік Бұхара» монументі бүгінгі ұрпақтың, әсіресе, жастардың осы өлкенің тарихы мен оның қызметтері туралы білімін толықтыра түспек. балалар. , Отанды сүюге, тәуелсіздікті бағалауға шақыратын тамаша ескерткіш.

Ислам діні Араб жерінде пайда болғанымен, біздің елде жоғары деңгейде дамыды. Бұған Бұқар ғұламаларының теңдессіз үлес қосқанын бүкіл әлем мойындап отыр.

1993 жылы Елбасымыздың бастамасымен хазірет Бахауддин Нақшбандтың туғанына 675 жыл толса, 2003 жылы Абдулхалиқ Гидувани хазіретінің 900 жылдығы аталып өтіліп, осы ғұламалардың киелі орындары аталып өтілді. Ислам әлемінің әдемі зиярат орындары.», - деп өмірлік идеяны алға тартқан осы қарияларды құрметтеу құрметі болып табылады. Өйткені ұлы заңгер Әбу Хафс Кабир, аскет, ғалым және мухаддис Мұхаммед ибн Салам Пайканди өмірде жанқиярлық танытқан. Ханафи мәзһабының Орта Азияға таралу жолы, Они Каримнен кейінгі екінші қасиетті дереккөз – «Әл-Жәме’ ас-сахих» хадис кітаптарын жинаушы, мухаддистердің сұлтаны Имам Бұхари, нұрын таратқан жеті пір. әлемге тариқат білімі - Ходжа Абдулхалиқ Гиждувани, Ходжа Мұхаммед Ариф Ревгари, Хожа Махмуд Анжирфаг Ходжа Али Ромитани, Ходжа Мұхаммед Бабайи Самоси, Сайид Әмір Кулол, Хожа Бахауддин Нақшбанд, ұлы әулие, ақын және уәлжа Исмашер Ислам дінінің дамуын Аллаһ Бұхари сияқты жүздеген әулиелер мен ғұламалардың рухани мұраларынсыз елестету мүмкін емес.

30 ғасырға жуық тарихы бар Бұқар шаһарында 997 сәулет-археологиялық ескерткіш бар, олар өлкенің байырғы өткенін, халқымыздың биік руханиятын, баға жетпес өнерін, ғұмырлық дәстүрін, дәстүрін, дәстүрін, мәдениетін паш етеді. біздің гүл өсірушілердің қайталанбас шеберлігі куә. Бірақ, өкінішке орай, Бұхараның соңғы билеушілерінің бейқамдығы мен әлсіздігінен, 1920 жылы Қызыл Армия бөлімшелерінің басып кіруі кезінде қаланы ұшақтармен бомбалауы, кеңестік жүйенің ұлттық құндылықтарға нұқсан келтіріп, халықты айыруға бағытталған саясаты адамдардың жеке басынан бастап, көптеген ескерткіштер қиратылды, жойылды, тасталды және жойылды, храмдар, мешіттер мен медреселер қоймаға айналды.

Кеңес өкіметі кезінде негізгі тарихи ескерткіштер мемлекет тарапынан ресми қорғауға алынғанымен, оларды жөндеуге, консервациялауға бюджеттен өте аз қаржы бөлінді. Өзбекстан тәуелсіздік алғаннан кейін еліміздің парламенті алғашқы құжаттардың бірі ретінде «Тарихи ескерткіштерді қорғау туралы» Заңды қабылдады. Бұхара қаласының 2500 жылдық мерейтойына дайындық аясында Елбасы Ислам Кәрімовтың бастамасымен және басшылығымен Калон мешіті, Арк сарайы, Мир Араб, Ұлықбек медреселері, Сомониттер кесенесі, Болоховуз мешіті және басқа да көптеген ескерткіштер күрделі жөндеуден өтіп, олардың аумақтары көріктендірілді. Мемлекет басшысының тапсырмасымен және тікелей басшылығымен Бахоуддин Нақшбанд, Абдулхалық Гиждувани сәулет кешендері қайта салынып, Орталық Азиядағы ең әдемі киелі орындарға айналды. Бұхара қаласының тарихи орталығындағы сәулет ескерткіштерінің ЮНЕСКО-ның дүниежүзілік мәдени мұралар тізіміне енуі әлемдік қауымдастықтың назарын ескерткіштерді қорғау мәселелеріне аудартты.

Соңғы жылдары Чорбакр сәулет кешені, Сайид Әмір Кулол, Қожа Махмуд Анжирфағнави, Қожа Исматулла Бұхари, Әбу Хафс Кабир, Бехиштиян кесенесі, қаланың бірқатар көне қақпалары қайта салынып, жөнделіп, көріктендірілді. Тәуелсіздік жылдарындағы Бұхара облысының сәулет өнеріндегі дәстүрлер мен көркем мұраны сақтау тәжірибесіне арналған жұмыстар сериясы үшін бір топ сәулетші және шеберлер Өзбекстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығымен марапатталды. Республика Министрлер Кабинетiнiң 2010 жылғы 23 наурыздағы қаулысымен бекiтiлген «Бұхара аумағындағы мәдени мұра объектiлерiн ғылыми зерттеу, консервациялау, жөндеу және бейiмдеу жөнiндегi 2020 жылға дейiнгi мемлекеттiк бағдарлама» үлкен жұмыстардың жаңа перспективаларын белгiлейдi. қалпына келтіруге байланысты жүргізілуде.

Елбасымыз атап өткендей, «Өзін-өзі тану, ұлттық сана мен ойлауды таныту, ұрпақтар арасындағы рухани-рухани байланыс тіл арқылы көрінеді. Барлық жақсы қасиеттер адам жүрегіне, ең алдымен, ана тілінің қайталанбас сырымен сіңеді. Ана тілі – ұлттың жаны».

Бір жарым ғасырға жуық тәуелділіктен кейін 1989 жылы 21 қазанда өзбек тілі елімізде мемлекеттік тіл болып жарияланды. Халқымыздың қасиетті құндылықтарының бірі саналатын ана тіліміз құқықтық мәртебесіне ие болып, қорғалды. Бұл еліміздің тарихындағы үлкен оқиға болды.

Елбасының «Жоғары руханият – Жеңілмейтін күш» атты кітабында атап өткендей, «Халқымыздың руханиятын, ұлттық салт-дәстүріміз бен ондағы мейірбандылықты арттыруда, адамды, бейбіт және бейбіт өмірді, достық пен келісім сияқты құндылықтарды ұлықтау. бағалау, әртүрлі мәселелерді бірлесіп шешу маңыздырақ болып отыр. Осы орайда рухани өміріміздің ажырамас бөлігіне айналған хашар салтының тәуелсіздік тұсында жаңаша мәнге ие болып, ұлттық дәстүрге айналғаны баршамызды қуантады».

Мұны жыл сайын Наурыз және Тәуелсіздік мерекелері қарсаңында өткізілетін ұлттық мерекелер дәлелдейді. Осындай мейрамдар кезінде ықшамаудандар, елді мекендер, жолдар мен егістіктер, бау-бақшалар ретке келтіріліп, мұқтаж отбасыларға көмек көрсетіледі.

Бұл күндері республикамыздың студенттері Бұхара қаласында өтетін «Универсиада-2013» спорттық жарыстарына қызу дайындық үстінде.

шыңында. Жаңа спорт нысандарын салу, бұрыннан барларын жөндеу, қаланың орталық көшелерін, алаңдары мен даңғылдарын абаттандыру, гүлзарларды егу, ұлттық қауымның қуатын паш ету сияқты игі істерге мыңдаған бұқарлар ықыласпен атсалысуда.

Руханият, құндылықтар және ұлттық болмыс туралы ой-пікірлерімізді қорытындылай келе, ең алдымен рухани өсуге қол жеткізу бір жылдық немесе бес онжылдық міндет емес екенін түсінуіміз керек. Елбасымыз атап өткендей, «Халық, ұлт өзінің ұлттық руханиятын жылдар мен ғасырлар бойы байытып, жетілдіріп келеді. Өйткені руханилық – тұрақты нанымдардың жиынтығы емес, үздіксіз қозғалыстағы үздіксіз процесс және прогресс жалғасқан сайын оның қарқынды ілгерілеуіне байланысты рухани өмірге қойылатын талаптар да үздіксіз пайда болады.

Тәуелсіздіктің арқасында азат ел, еркін де бақуатты өмір, демократиялық қоғам құрып жатқан ұлтымыздың парасаттылығына, интеллектуалдық әлеуетіне, жасампаздық қуатына, руханиятына сенімі нығая түсті. Бұл тұрғыда шешімін күткен мәселелер әлі де бар екені рас. Бірақ халқымызда, азаматтарымызда ұлттық болмысты сезінуге, танытуға деген ұмтылыс тұрақты құндылыққа айналып бара жатқанын байқамау мүмкін емес. Өзбекстанда болып жатқан демократиялық үдерістерге мән беріп, бағдар беретін де осы тілек.

Кітаптар:

 

1.Философия. Q. Назаровтың редакциясымен. Ташкент, 2000, 257-266 б.

2.Философия. Под ред. В.П. Кохановский. Ростов-на-Дону, 1999, б. 515-540.

3.Барулин В.С. Әлеуметтік философия. Мәскеу, 1999, б. 399-427.

4.Философия. Е.Юсуповтың редакциясымен. Ташкент, 1999, 301-321 б.

5.Негізгі философия. Под ред. М.Ахмедоваи және В.Хана. Ташкент, 1998, б. 349-356.

6.Spirkin AG Философия. Мәскеу, 1998, б. 762-769.

7.Философия. Под ред. В.Д.Губина, Т.Ю. Сидориной, В.П. Филатова. Мәскеу, 1998, б. 284-306.

8.Төленов Ж.Т., Ғафуров З. г'. Философия. Ташкент, 1997, 268-294 б.

Радугин А.А. Философия. Курс – лекция. Мәскеу, 1996, б. 289-312.