Әл Фарабидің философиялық психологиялық көзқарастары

ДОСТАРЫМЕН БІРГЕ АКЦИЯ:

Әл-Фарабидің психологиялық көзқарастары

 

Орта ғасырларда Орта Азияда бірқатар ғалымдар мен ойшылдар өмір сүріп, еңбек етті. Олар тек діни ғылымдардан дамымай, ғылымның математика, философия, астрономия, медицина, педагогика, анатомия, этика-эстетика, психология және басқа ғылым салаларында бүкіл әлем мойындаған ғылыми еңбектер жасады. Бұл шығармаларды тек Орталық Азия оқырмандары ғана емес, бүкіл әлемнің озық ойшылдары оқулық ретінде пайдаланған, сондай ғұламалардың бірі – Әбу Насыр Мұхаммед Ибн Тархан (Әл Фараби) қаласында дүниеге келген. Фараб 870-950 жж. Фараби Орта Азияда Аристотель мен Платонның еңбектерін кеңінен насихаттады, сондықтан оны Батыстағы екінші ұстаз деп атады.

Фараби жазған еңбектердің ішінде бізді философия, педагогика, психология, этика және эстетикаға қатысты еңбектері қызықтырады. Фарабидің пікірінше, адамның адамгершілік қасиеттері қоршаған орта мен тәрбиенің әсерінен қалыптасады. Фараби адамгершілік ұғымы адам мінезімен тығыз байланысты деп есептейді. Өйткені әрбір мінезді жақсы жаққа өзгертуге болады. Осыған сүйене отырып, адами адамгершілікті тек жақсы жаққа өзгертуге болады. Оның ойынша, адам тұлғасының кемелді қалыптасуына 4 кедергі бар:

1. сыйламаушылық

2. азғындық

3. өзгергіштік

4. тартыну

Сонымен қатар, Фароби қатаң және жұмсақ тәрбие туралы өз пікірін білдіреді. Бұл өз кезегінде тәрбие психологиясының негізгі идеялары мен әдістерінің бірі болып табылады. Оның ойынша, оқушыны оқытудағы шектен тыс қатаңдық мұғалімді жек көреді. Жан дүниесінде ұстазымен жанжал туғызады. Білім берудегі шамадан тыс жұмсақтық оқушының ұстазға деген менсінбеу сезімін тудырады. Ұстазын алдап, күлкісі келетінін түсінеді. Фароби психология саласында нақты еңбектер жазбаса да, Платон (Аристотель) психологиясының негіздерін жергілікті контексте түсіндіріп, нәтижесінде ортаазиялық философиялық көзқарастарға тән психологиялық дүниетанымдар қалыптасты.

Фарабидің ғылым саласындағы көзқарастары өзінен кейін өмір сүрген ойшылдарға – Беруниге, Ибн-Синаға әсер етті және өз кезегінде бұл ойшылдар Фарабиді өздерінің ұстаздары санайды.