ДОСТОР МЕНЕН АКЫСЫЗ:
Учкудук районуна караштуу 20-мектептин эне тил жана адабият мугалими Турсунова Дилафроздун «Алишер Навои – газал мулкунун султаны» темасында иш-чаранын иштеп чыгуусу
Сахна Алишер Навоинин сүрөтү жана газал мүлктүн султаны
Доордун духун чагылдырган эмгекти антиквариат менен кооздоп, акындын чыгармаларынын көргөзмөсүн уюштурууга болот. Иш-чаранын катышуучулары да улуттук кийимчен, сахнанын бир тарабында сүрөтчүнүн студиясы, шамдар менен шамдар, кагаз-карандаштар... Классикалык музыка жаңырат.
Сахна артында: Президенттин «Жогорку рухийлик – жеңилбес күч» эмгегинде А.Навои жөнүндөгү ойлору:
Алишер Навои – элибиздин аң-сезиминин жана ой жүгүртүүсүнүн, көркөм маданиятынын тарыхында бүтүндөй бир доорду түзгөн залкар инсан, улуттук адабиятыбыздын теңдешсиз өкүлү, улутубуздун сыймыгын, ар-намысын дүйнөгө даңазалаган өлбөс сөз чебери. Башкача айтканда, дүйнөдө түрк жана фарс тилдеринде сүйлөп, Навоиди билбеген, Навоиди сүйбөгөн, Навоиге берилгендик, ишеним менен карабаган бир дагы адам жок. Бул улуу инсанды олуя десек, олуялардын олуясы, ойчул десек ойчулдардын, акын десек акындардын акыны.
Адамдын жан дүйнөсүндөгү кубаныч менен кайгыны, жакшылык менен жашоонун маңызын Навоидей терең чагылдырган акын дүйнөлүк адабият тарыхында чанда кездешет. Элибизге, өзгөчө жаштарыбызга бул баа жеткис мурастан канчалык ырахат алсак, ошончолук улуттук руханиятыбызды, коомубузду адамдык асыл сапаттар менен өркүндөтөбүз.rБизде ушундай күчтүү тарбия куралы болот.
1-баштоо: Саламатсыздарбы, жамааттын руханий коноктору, илим гүл бакчасынын багбандары.
2-баштоо: Ассаламу алейкум тазалыктын, адилеттүүлүктүн образы болгон акылдуу мугалимдер.
1-баштоо: Поэзия менен наво шукухи желбиреп турган "Алишер Навои - Газал мулкунун султаны" темасындагы сергитүү ийримибизге кош келиңиздер!
2-баштоо: 9-февраль. Бул күн бардык өнүккөн өлкөлөрдө өзгөчө кубаныч, өзгөчө ырайым, өзгөчө кубаныч менен белгиленет. Азирети Алишер Навои 576 жыл мурун туулган. Андан бери 5 кылымдан ашык убакыт өтсө да, бул куттуу ысым тилден түшпөй, адабиятчылардын тилинде терең орун алып келет.
.
1-баштоо:
Салам, Навали, Газалдын Султаны
Аны таштап, жолун улантууга кез келди.
Мен сени менен таанышкым келди,
Сиздин куттуу курагыңыз сизге мүмкүнчүлүк берди.
2-баштоо:
Чоң тоолор чоңураак,
Суюк тоолор суюк
Навои мага көрүнөт,
Анын деми менин бетиме тийди.
Андан кийин Навоинин фигурасы айланага кирет.
1-окуучу :
Бул мейкиндикте калбоо үчүн,
Низаминин оаньжа лап етмек.
Керектүү ырдын алдында поэзия майданы бар,
Поэма жок болсо, анда жакшы болот.
Мен түркчө баяндадым,
Мен бул стилдин тарыхын айтып бердим.
Жолдо, бул жол менин кадимки жолум,
Хусрав менен Жами менин колдорум.
Навои отуруп алып жаратууга киришет, ушул учурда Абдуррахман Жаминин Навоиди сүрөттөп бергени көшөгө артынан айтылат:
Сахна артында: "Бул калемге береке, анткени бул назик оюмдарды жараткан калем". Навои перс тилинде жараткандарды аяп, чыгармаларын түрк тилинде бүтүргөн. Навоинин чыгармалары перс тилинде бүткөндө башка акындардын жаратуу мүмкүнчүлүгү жок болчу.
Каттакурган: Кандай кызык жаран жыйын курду?
Бул конференциянын себеби эмнеде?
2-окуучу: Максат сендей аялдын жан дуйносун жыргатуу
Биздин өлкөдө ар бир өзбек Навои хан
Навои: Химия курсунун студенти Дилшад
Ага чейин менин эсимде сакталып калабы?
3-студент: Навоинин поэзиясын айткан бала,
Чоң атасы менен сыймыктанбаган уул-кыз чанда кездешет
Каттакурган:
Алар менин досторумду дагы эле эстейби?
4-окуучу: Куран сыяктуу таваф кылса, «Хамсаңа» арзыйт.
"Чо деон" ачыла элек, кире элек үй
Навои:
Түрк поэзиясында мен аны тарта алам
Айладим ул махалетани каккалам (Навоинин фигурасы ыр ырдап сахнадан чыгат).
4-5 — студенттер: 5-"D"
Беш жарым кылымдан кийин мугалим
Сиз тандаган асыл таш бизге дагы эле керек
Сиз жараткан диван жетишсиз
Таажыны түркчө койдуңар
diff'rent:
Канча жыл, канча жолу
Акындардын мойнуна сен берген шишик
Беш жарым кылым өткөндөн кийин
Акыйкаттык хор сиз курган кичинекей адам
Канча жыл, канча жолу
Акындардын мойнуна сен берген шишик
diff'rent:
Канча жыл, канча жолу
Акындардын мойнуна сен берген шишик
Сиз Низамини колуңуздан урдуңуз
Андан кийин сиз ушул аймакты аралап өттүңүз
Беш дастан беш айкел болгондой
Поэзия көкүрөгүнө сепил салдыңыз
diff'rent:
Чөптө канча жыл, канча жолу
Акындардын мойнуна сен берген шишик
1-баштоо: «Хамса» Навои мурасынын улуу үлгүсү, элибиздин руханий өнүгүүсүнүн күзгүсү.
2-баштоо: «Хамса» жалпысынан 51 миң куплеттен турган беш эпос. «Хамсанын» биринчи дастаны – «Хайрат ул-Абрар» жакшы адамдардын суктануусун билдирет. Чыгарма 7976 саптан жана 3988 строфадан, 64 бөлүмдөн жана 20 макаладан турат.
(«Шах Гази» повести аткарылат).
ЖАЛГАН: Күндөрдүн биринде Шах Гази шайлоого барат. Жолдо бир жинди кемпир анын жолун тосуп калды.
Кампир: Сен менин жалгыз агамды, менин мураскорумду өлтүрдүң, сен канкорсуң, канкорсуң. Бар, сен экөөбүз шарият сотуна барабыз.
Падыша: Оо эне, талабың акындык болсо, жанымды талап кылсаң да мойнума алам.
Падыша: (официалдуу адамга) Чиновник!
Талап кылынат: Баары жакшы болот, падышам.
Судья: Падышам, бир кашык канымды аяба. Сен мени өзүңө чакырдың.
Кампир: Жалгыз уулум такты үчүн күрөш болгондо
Судья: Шарият боюнча кайсы бир дооматка эки күбөнү алып келгиле, өзүңөр күбө болгулаrмага?
Кампир: Менин эки күбөм бар. Ал падышанын адилеттүүлүгү жана калыстыгы.
Судья: Же падышаны өлтүргөндүгү үчүн өлүм жазасына тартылышы керек. Же тамак үчүн төлөш керек.
ЖАЛГАН: Бүтүндөй бир өлкөнүн жана анын элинин тагдырына ээ болгон падышанын реакциясын карап көрөлү.
ЖАЛГАН: Падыша кемпирге бир колуна кылыч, экинчи колуна лоток толтура алтын берип:
- Апа, байлык керек болсо, капчыгымды алтынга толтуруңуз. Өч алгың келсе бул кылыч менен башымды ал,
Кампир: Жок, мага сенин өмүрүң да, алтының да керек эмес. Бир уулумдан айрылып, экинчи уулумду таптым. Элиңе адилеттүү, калыс бол.
ЖАЛГАН: андан кийин бул кемпирди алтын кемпир деп коюшат. Ушундай адилеттүү, чынчыл падыша өз өлкөсүнүн башчысы боло алат. Алишер Навои «Шах Гази» повестинин негизинде Хусайн Бойгаронун образын жараткан. “Гази” деген сөз “Жеңиш” дегенди билдирет.
Сахна артында: «Фархад менен Ширин» «Хамсанын» экинчи эпосу, чыгарма 1484-жылы жазылган. Ал 59 бөлүмдөн, 5782 байттан турат.
(Сахнага Фарход менен Ширин чыгат).
Ширин: Сенин абалың жакшы эмес, жаным
Мен Висолим штатынан болом
Эмне үчүн бул юкдин жизм-у чун онтоп жатат?
Эркин болгондун эмне кереги бар?
Ачуу кырдаалда канчалык эркинсиз?
Фарход:Нигоро, кандайсың?
Дүйнөнүн туткундарынын падышасы.
Мен капаландым жана компенсация алдым
Эрур Дардинг да Жондон баш тартты.
Сахна артында: «Лейли жана Мажнун» 1484-жылы жазылган «Хамсанын» 36 бөлүм, 3622 саптан турган үчүнчү эпосу. Бул эпос сүйүү жөнүндөгү эпостордун ичинен эң кайгылуу жана эң азаптуусу.
(Лайли менен Маднун сахнага чыгат).
Жинди: Жок, сени талант десем кызык.
Кимдин сага жумушу жок.
Мандекин эрур малак - Аян
Мени көргөн адам мени кургак деп атайт.
Сүйүү мени жакшы сезет.
Ким өлсө өлдү.
Лайли:
Сенин сүйүүңдө мен үчүн бул максат болду,
Кимди көрсөм дароо сүйүп калдым.
Заман ушуга жетти
Мен каалаган нерсени окумуштуу алып кетти.
Сенин сүйүүңдө эмнени кыялдандым
Бул идеалдуу болгон.
Кызык күн, мугалимим,
Бар болуңуз, аман болуңуз.
Сахна артында: "Саббайи сайё" 38 бөлүмдөн жана 5000 аяттан турган "Хамсанын" төртүнчү дастаны. Бул чыгарма “окуя ичиндеги окуя” ыкмасы менен жазылган.
"Жети сулуу" сахнасы:
1-сулуу: (кара көйнөкчөн)
Ийне чыкса бала экен
Алибон Кытайдын Бал Кашмирине
2-сулуу: (сары көйнөкчөн)
Рум чебер алтын уста болгон
Анын иши күндөй жарык
3-сулуу: (көк көйнөкчөн)
Египеттин ханышасы накталай акча ичет,
Юсуфи Египеттик жамал ичра.
4-сулуу: (кызыл көйнөкчөн)
Анткени намаз чекит болуп калды,
Мен айттым: эртең Дели убактысы
5-сулуу: (жашыл көйнөкчөн)
Эйденде жамандык жок,
Ал флирт өнөрүндө эң сонун.
6-сулуулук: (кызгылт көйнөктө)
Фориг өлгөндө, сен ушул жерден токтойсуң.
Мен айттым: Сен Бохтардансың.
Бахром: (чиновникке) Мен бүгүн ак сарайда эс алгым келет. Алты күн бою алты климаттык чоочундардын аңгемесин уксам да, Дилором ханбийкемден кабар таппадым. Жетинчи климаттан келгинди алып кел.
Бахром: (чоочун кишиге) жомок айтып берүү. Бул окуя менин жүрөгүмдү тынчтандырат, дартыма даба болсун, кайгымды басат деп.
Бейтааныш адамдын окуясы: Мен партиянын баатыры болгонмун, ошонун айынан ишим бузулду. Канизакка барып билим сурадым. Мен өзүмдү махрам кылдым. Жүрөгүмдөгү башка сезимдерден качтым. Анын күүсүндө чоң азап, сырдуу сүйүү бар экенин сездим. Ал бирөөнүн үйүндө жашап жаткан. Мен билгим келди. "Текшерүүнү токтоткула" деди ал. Ал дагы сурады. — Макул, мен сага айтам, менин шартым, сен бул жерде калба. – Сен кетесиң, – деди. Чынында эле, анын окуясы азаптуу болду:
Көшөгө артындагы Дилором: Мен кыймылсыз мүлктөн болом. Мен эки хандын кыргынында туткунга түштүм. Кожоюн мени токол кылып сатып алды. Ал баласыз болгон. Ал мени өзүнүн баласындай тарбиялады. Атактуулугум тарады. Менин сүрөтүмдү бир сүрөтчү тымызын тартып, императорго көрсөттү. Мен сүйдүм, сүйдүм. Бир күнү аң уулап жүрүп бир нерсе болду. Ал мен айткандай атты. Ал шарап менен мас болгон. Мен өзүм менен мас болдум. Мен ага татыктуу эмес элем. Ал эч ким жасай албаган нерсени кылды. Мен ал үчүн өзүмдүн өмүрүмдү курман кылышым керек болчу. Ал мага пара берсе да туура айтты. Аны чөлгө ыргытып жиберди. Мени көргөнү келе жаткан ажым жолдон таап алды. Мен падышабызга барып кечирим сурайын дедим эле. Хожам уруксат берген жок. Ошентип Хижранда тирүү калдым. Азыр бар! – деп кыз аңгемесин бүтүрдү.
Бахром: Дал ушул. Кантсе да бул менин Дилоромум.
7-сулуу: (ак көйнөкчөн)
Меники кулагандан бери гүл бакчам бар,
Мулки Хорезм Эрур Даярга таандык.
Бахром: (Дилоромго): жок, жок, менде да ушундай намыс бар. Сени жоготуп канчалык кыйналганымды билсең кана. Сагынычымдын молдугунан деңиздер, дарыялар ташкындады. Бороон башталды. Денем меники, жүрөгүм, жаным, ойлорум сенин ханышаң. Сенин ырларынды Хорезм элине уксам болмок экен.
(Дилором класста музыка ойнойт жана ырдайт).
Бахром: азыр сенин урматына кече.
Сахна артында: «Садди Искандари» («Искандер дубалы») эпосу 1485-жылы жазылып, 89 бөлүм жана 7215 строфадан турат. «Хамса» эпосторунун ичинен көлөмү жагынан эң чоңу.
Садди Искандарий.
(Көшөгөнүн артынан Искендердин апасына жазган каты окулат).
— Бул кат менден, жаным ооруп жатат. Ажалдын колунда пажмур болуп калган Искандандур. Сынган денемдин жаны болгон апама сөзүм, денем баа жеткис жакут кени, Көптөрдөн ажырадым, Сенден алыстап, сени кыйнадым. Осуятыңа баш ийбесем да, өтүнүчүмдү кабыл кыласың, апа... сөөгүмдү табытка салып, Александрия шаарына күн-түн эмес, катуу ылдамдыкта алып бар, бирок мен Сен мени жатканыңда, менин бир колумду табыттан рубиндин тешигинен жиптей тарт. Эл бул колго таң калуунун көзү менен эмес, мисалдын көзү менен карашсын.
Бий (Мустахзад)
1-баштоо: Навоинин чыгармачылыгын изилдөө өз убагында башталган. Бул изилдөө өзгөчө XNUMX-кылымда жакшы жасалган. Атактуу жаратуучубуз Ойбек “Навоий” поэмасын, “Навоий” романын, М.Жораев “Эл деса Навоий” жыйнагын, Уйгун менен Иззат Султан биргелешип “Алишер Навоий” драмасын жараткан. (Сахнага Гули менен Навои чыгат).
2-баштоо:
Тарыхтын караңгылыгына карай узак жолдо
Музаффар устазу талиб менен таанышты
Кыял бирөөнүн колунда
Карандаш менен кыялданган жеңүүчү.
Үч кылымдын курчтугу жаркырап,
Тамагыма эртең менен талма келет,
Алар Айбек Навоиге жетишти
Навои Ойбекти элиме берди.
САХНА КӨРҮНҮШҮ:
чийки зат: Мырзам
Навои:
Көз жашым, жүрөгүмдү сындырба,
Жаштыктын бул дарыясында сүзбөгүлө.
Бул дарыя кооптуу, чөгүп кетишиң мүмкүн.
Жүрөк ыйлайт.
чийки зат: Жаным, замандын ээнбаштыгынан арыл.
Навои:
Эй, тынчтык жок,
Жүрөк ыйлайт, көздөрүндө ным жок.
Гүл:
Бир гана сураныч, сулуум
Гүл гүл ачса, бактылуу болот.
Жаш бүчүрдү да эстеп,
Унутпа, ар дайым жанымды жайнатып тур.
Навои:
Мен сени унутпайм, сени тирүү көрөм.
Сен дагы деле менин жүрөгүмө дем бересиң,
Сен менин ырым менен түбөлүк каласың.
Сага беш асыл арман каалайм,
Кээде Лайласың, кээде таттуусуң.
Сен менин дастанымда жашайсың,
Мен Бостондорумдун гүлүм.
Мен кайгыдан ыйлайм
Сенин сүйүүң менен жалгыз отурам.
Ыр: (Алишер Навои "Фидо" газал.)
Көзүңө алсыздыгымды мойнума алам,
Өмүрүм сага арналды, Равонбахш.
Эриндериңдин түсү менин каным,
Мен эски жылвага берилгенмин.
Менин акылым кайгы белеги,
Жакшы жана жаман курмандык.
Фано талаасында кыйынчылык кайда,
Ким, менин айым сейилдөө үчүн берилген.
Жүрөгүңдү, жаныңды алдың,
Сен үчүн болсун, менин берилген динчилим.
Мушайра (Навоинин газал, рубаи үлгүлөрү айтылат)
«Он сегиз жаштын таң калыштуулары» деген газал.
Башыңда он сегиз миң дүйнө болсо,
Таң калыштуу эмес, анткени менин кипарисим он сегиз жашта.
Мен дагы он сегизди айтаар элем,
Он сегиз жашымда башымда бир топ түйшүк бар.
Он сегиз жыл, жүз сексен жыл дебе, өлсө өлтүрөт.
Азап тарткандардын көздөрү Хусн падышасы.
Таң калычтуу үйдүн үлгүсүндө, Ар бир керемет бар,
Бардыгы Улуу Жараткандын бейнесинде.
«Келди» газалы
Кипарис гүлү кечээ келген жок.
Кечээ таң атканча уктай албадым.
Маал-маалы менен чыгып, тамеки чеккени жолдо күтүп,
Оозума келчи, падыша келген жок.
Ай ачык болгондо, сак болгула,
Мен жашаганча караңгы кирген жок.
жинди болуп ыйладым,
Ал жерден бирөөнү көргөндө күлкүм келген жок.
Көзүңө канча жаш келсе да мени отургузба.
Келген адам кан агып жатты, бүгүн кечинде суу келген жок.
Талапкер ишенимдүү табылбаса, ким алдыга кадам таштайт,
Жолдо биринчи кадамдын кожойкеси олтурган жок.
Эй, Навои, көңүлүңдү көтөрүп, жүрөгүң менен ойно,
Эмнеге, бода келген үйдө кайгы жок эле.
"Таппадым" газалы.
Боорукерликти көп көрсөттүм, бирок жакшылык таппадым,
Жанымды курман кылдым, бирок тынчтык таппадым.
Мен кайгыдан өлдүм, кайгы көргөн жокмун,
Хажр менен оорудум, Дилистон таппадым.
Сүйүү үчүн жүз миң айыптын бутасына айландым,
Жаадан туздук бутага таппадым.
Жүрөгүм жебедей, бүчүр – тикен, гүл – тикен,
Дахр багында дилистон таппадым.
Жумушума байланыштуу болочок дос таба элекмин.
Бир кезде сүйүүдөн эмгекчил дос таппадым.
Таоб ганжидин Навои хорда жүз жолу кечир,
Нисар Этмакакка Хурдадоне падышасын таппадым.
Бул сөздөр үчүн бир аз урмат -
Ким баалуу белек боло албайт.
Төрт берметтин асылы,
Жети асман топ жылдызы ул.
Кудай адамды жаратканына ыраазы,
Жаныбар менен сүйлөшүү сыймык.
Дона-и Дур деген сөздү уламыш катары бил,
сөздү дүйнөдөгү шедевр катары билебиз.
Бий (Навоинин газалына)
"Султан Навои" поэмасы
Султан Навои, тилди кармаган,
Асман акылмандыкка толгон.
Ой жүгүртүү тоосуна чыккың келсе,
Навои - бул жашоого жетүүгө мүмкүнчүлүк.
Сулуулуктун жемиши асмандан түшпөйт,
Түрк тилинде бал берген багбан Навои.
Окуганыңыз үчүн чоң рахмат,
Навои - сөздүн баалуулугуна калкан.
Беш жүз жыл, беш миң бөлүм,
Кылымдар бою катууланган доор, Навои.
2-баштоо: Ошентип түнүбүз бүттү. Навоинин поэтикалык асыл ташы анын руханий дүйнөсүн ар дайым жарык кылсын!
