Volfgang Amadey Motsart hаyoti vа ijodi haqida referat

DO`STLARGA ULASHING:

 “Volfgang Amadey Motsart  хаyoti vа ijodi”   mаvzusida

  Bajardi:                                                                       

Tekshirdi:

Reja:

1. Yosh Amadeyning onasi va opasi bilan chet ellarda konsert gastrollari.

2. A. Motsart otasi bilan Italiyaga qilgan safari va uning Motsart hayotidagi ahamiyati.

3. A. Motsartning operalari va uning dunyo musiqa xazinasidagi ahamiyati.

Volfgang Amadey Motsart.

(1756 – 1791)

Yevropa mumtoz musiqasining – opera, oratoriya, balet, simfoniya, uvertyura,                          sonata kabi ko’p ovozli janrlarga hos ilk namunalari o’rta asrlarda asarlar                               yaratishning qoidalari ham o’sha davrlardan shakllanib, bugungi kunda                                             yuksak      rivojlanish     cho’qqisiga     ko’tarilgan.

Opera – XVI asrning oxirida Italiyada paydo bo’lib, uning tarixiy – qahramonlik,                               tarixiy – romantic, yopiq, afsonaviy, lirik, dramatic, hajviy                                                                     mavzularda yozilgan turlari mavjud bo’lib, mumtoz na’munaviy turlari                                                             J. Verdi, X. Glyuk, V. Motsart kabi Yevropa kompozitorlari tomonidan yaratilgan.

Chet el kompozitorlari ichida dunyoga yoshligidan mashxur bo’lgan                                           kompozitor Avstraliyalik Volfgang Amadey Motsartdir. U 1756 yil                                                                    27 yanvarda Avstriyaning kichik bir shaxarchasida Zalsburgda saroy                                                                         kompozitori va organchisi Leopold Motsart oilasida dunyoga kelgan.                                                      Motsartning musiqaga bo’lgan qobilyati 3 yoshidan boshlab yaqqol                                                           sezila boshlagan. U klavesinda soatlab shug’ullanar, opasi 8 yoshli                                                             Annaning   cholgan   kuylarini bir   eshitishda   hatosiz   aynan   qaytarib   chalib   bera   olar edi.

Otasi Leopold o’g’lining musiqiy qobilyatiga tan beradi va                                                          Anna bilan bir qatorda Volfgang bilan ham astoydil shug’ullana                                                      boshladi. Volfgang Motsart 6 yoshida klavesinda yaxshi chala                                                       oladigan darajaga erishadi va birinchi asarini, kichik hajmdagi                                                          pyesalarini    yoza    boshlaydi.

Yetti yoshga kirganda Motsart opasi, 12 yoshli Anna bilan                                                     birgalikda Fransiya qirolining rezidensiyasi – Varsal saroyida konsert                                         berishadi. Bolalar dastlab to’rt kun uchun mo’ljallangan bir nechta                                        murakkab asarlarni chalib, hammani hayratga solishadi. Keyin                                                 Volfgang Motsart skripkasini olib bir qancha asarlarni nihoyatda                                                toza va katta mahorat bilan chalib beradi. Opasi Anna unga                                                    klovesinda jo’r bo’ladi. Saroyga to’plangan mehmonlar                                                                 Volfgang bilan qiziqib qolishadi. U birinchi marta ko’rayotgan notanish                                     asarlarni notaga qarab to’xtamasdan, qiyomiga yetkazib chalib etadi.                                      Berilgan muiqa bo’lagini ham xilma – xil bezaklar qo’shib turlicha                                                 chalib beradi. Mehmonlar chalgan musiqa bo’lagini xech qiynalmasdan                                      ko’zi    bog’liq    holda    chaladi.

Uning nomi boshqa shaxarlarda ham yoyiladi. U bir necha davomida                                       Vena, Parij, London, Gana, Bryussel, Jeneva kabi bir qancha                                                shaxarlarda     konsert    qo’ydi.

Otasi Leopold o’g’li Volfgangga musiqa yozish sirlarini, kompozitsiyani                          mukammal o’rgatib bordi. Natijada 8 yoshli Motsartning birinchi kitobi                                      Parijda bosilib chiqdi. Motsart 12 yoshida o’zining birinchi operasini                                          yaratdi.

Volfgangning otasi Leopold Motsart bolalarining xar tomonlama                                               keng bilim olishiga sharoit yaratib berdi. Yosh Motsart chet tillari, tarix,                                      geografiya, arifmetika va boshqa fanlardan ham yetarlicha  bilim oldi.                                              U Parijda, Londonda opera teatrlariga va simfonik orkestr konsertlariga                                             tez – tez    borib   turadi.

Volfgang Motsartning Italiyaga otasi bilan qilgan safari uning hayotida                                o’chmas iz qoldirdi. Italiya shaxarlarining boy arxitekrurasi, dilbar tabiati,                                    muzey      va      teatrlari      yosh      Motsartni      yanada      ilxomlantirib      yubordi.

Bir necha oy davomida Motsart Italiyadagi eng yetuk musiqa                                               nazoratchisi Padre Martinidan kompazitorlik sirini o’rgandi. O’qish oxirida                                    14 yoshli Motsart sinovlardan oily darajada o’tib, Boloniya Musiqa                                  Akademiyasining      faxriy      a’zosi      diplomini      olishga      muyassar      bo’ldi.

Yangi taassurot va yangi ilxomlar bilan u juda ko’plab musiqa                                              asarlarini yaratadi. “Sexrli fleyta”,  “Figaroning uylanishi” operalari,                                               qator – qator simfoniyasi, fortepiano uchun yozilgan sanatalar,                                               konsertlar      va      xor      uchun    qo’shiqlar     uning    ijodiy    maxsuli    bo’ldi.

Motsartni mo’jizali bola deb atashar edi. Hayotini oxirida                                                       Venada yashadi. Bu yillar bastakorning yetuk ijodiy davridir. Bu                                                    yerda    u    turmush     qurgan.       Eng    zo’r      asarlarini    shu   yerda   yozgan.

Ular:

“Figaroning uylanishi”

“Don Juan”

“Sexrli fleyta” operalaridir.

Ammo mahalliy aristokratlar hayotining oxirida Volfgang Amadey                                 Motsartning     buyuk    iste’dodini    yetarlicha    qadrlay    olishmadi.

Unga xizmatkor, boy va badavlat kishilarning ko’nglini olish uchun                                        xizmat qiluvchi oddiy bir qiziqchi sifatida qarashdi. Motsart esa musiqaga                              hayotiy   zarurati   bo’lgan   muxim   shu   deb   qaradi.

Motsart hammasi bo’lib 36 yil umr ko’rdi. Ammo shu qisqa davr                                               ichida boy musiqiy me’ros qoldirdi. Butun dunyo kishilari uni                                                       buyuk kompozitor sifatida tan olishadi va uning asarlarini sevib                                         tinglashadi.

Motsart buyuk avstriya bastakori Vena klassik maktabining                                                   vakilidir. Mtsart hayoti davomida 41 ta simfoniya, 19 ta sonata, 19 ta                                            opera va boshqa asarlar yozgan. Motsart lirik va drammatik                                                         janrning asoschisi bo’lgan. Motsart asarlari ichida 40 — simfoniyasi eng                                        taniqli hisoblanadi. 40 – simfoniya 1788 yil Venada yozilgan.                                               Simfoniyaning janri lirik drammatik xarakterda yozilgan.Simfoniyaning                                         g’oyasi lirik tragikdir.

Birinchi qism.

Sonata allegro shaklida sol minor tonaligida yozilgan. Asosiy partiya                                                                                    hayajonli lirik. Janr manbai qo’shiq. Buning intonatsion asosi kichik sekunda pastga va kishik seksta tepaga, asosiy partiya qarama – qarshi. U 2 ta elementdan iborat:

1 – kichik  sekunda va kichik seksta intonatsiyasi.

2 – qo’shaloq Dominanta akkordi Dominanta uch tovushligi yechilishi bilan.

Bog’lovchi partiya yordamchi partiyaga mavzuli negizli va tonallik o’tishini                              qilishi mumkin.   Bog’lovchi partiya 3 bo’limdan iborat:

1. Asosiy partiyani intonatsiyasi asoslangan.

3. Dominanta tayyorlanishi.

Yordamchi partiyada si bemol major osoyishta ixcham chiroyli mavzu. Yakuniy partiya bir tomondan asosiy tonallikdan o`tmagani uchun rivojlovga yo`l beradi.

Ikkinchi qism.

Mi bemol – major sonata shaklida yozilgan bosh partiya mavzularida qarama qarshilikka to’la ikkalasi ham sof, tiniq, osoyishta, lirikligi bilan ajralib turadi.

Uchinchi qism. Menuet.

Murakkab uch qisimli shaklda yozilgan sol minor. Menuetda raqsga hos tomoni yo’q.    Raqs elementlari esa trioda bor.

To’rtinchi qism. Final.

Sona shaklida sol minorda yozilgan birinchi qism o’xshashliklari juda ko’p.                                 Birinchi tomon bosh partiya va bog’lovchi partiyalar. Ikkinchi tomon                                      yordamchi   partiya    tabiatdan    bir   xilda    qarama    qarshi    qo’yilgan.

Ritm jihatdan u sitsiliyaga yaqin turadi. Variatsiyalarning oltitasida                                                                              ham   mavzuli   obraz   mazmuni   tub   o’zgarishga   uchramaydi.

Buyuk Avstriya bastakori Vena klassik maktabining vakili bo’lgan Volfgang Amadey Motsart 1791 yilda 45 yoshida Venada vafot etdi.

Hulosa

Amadey Motsartning hayot yillari.

Eng ijod san’at hayot tashvishlarining odilona hal etilmagan,                                               siyosatning noto’g’ri yo’nalishida turli asarlar yaratgan ajoyib shaxsning bu dunyodan hech narsani orqalab ketmagani aksincha kelajak avlodga bitmas tuganmas meros                         qodirgani aniq.

Juda kichkina bolaning ilk yozgan asari yoki she’ri o’zining mehridaryo                                      onasi yoki sevimli o’yinchog’iga bag’ishlanadi lekin “bizning” Motsart juda                                         yosh paytida yozgan operasi kattalarni ham esankiratib qo’ygani                                                    meni taajjublantirdi. Asarlaridan “Figaroni uylanishi” nomli operasi                                               menda katta ta’surot qoldirdi. Volfgang Amadey Motsartning inson                                              sifatida    ham   e’tiborli   bo’lgani   halqning    dardini   notaga   solganidan   anglsh  mumkin.

Foydаlаnilgаn  аdаbiyotlar:

 T.Е.Solomonovа. O’zbek musiqasi tаriхi   T.1981.

 I.Rаjаvov Maqomlar mаsаlаsigа doir   T.1963.

 O.Mаtyokubov Ogzаki аn’аnаdаgi profеssionаl muzikagа kirish   T.1983.

 O.Mаtyokubov   Maqomot         T.2004.

 V.Mаtyokubov   Хorаzm  doston ijrochiligining zаrхаl sахifаlari   Х.1999.

А.Od.ilov “O’zbek xalq cholg’ularidа ijrochilik tаriхi” T., G.G’ulom 2002

А. Jаvborov “O’zbeklar turmush tаrzi vа mаdаniyati” T., G. G’ulom 2002

А.Jаvborov “Musiqiy drаmа vа koеdiya jаnrlari O’zbek kompozitorlarining ijodiyotidа” T., G. G’ulom 2000