Ushbu organning o‘ziga xosligi shundaki, bu bez butun tanada bir vaqtning o‘zida ikkita muhim funksiyani bajaradigan yagona ekzokrin va endokrin bezdir.
Oshqozon osti bezi vazifalari
1. Ovqat hazm qilishda ishtirok etish
Odamning ovqat hazm qilish tizimini oziq-ovqat zarralari harakatlanadigan konveyerga (uzunligi 10 m gacha) qiyoslash mumkin. Ularning eng kichik hajmgacha parchalanishi va ichaklarga kirishi uchun yigirmadan ortiq turli fermentlar ishlab chiqaradigan oshqozon osti bezining yordami kerak.
Ulardan eng muhimlari quyidagilardir:
Amilaza — uglevodlarni parchalash uchun;
Proteazlar — oqsillarni parchalash uchun;
Lipazalar — yog‘larni parchalash uchun.
Bu jarayonlar oshqozon osti bezi tomonidan chiqariladigan oshqozon osti bezi shirasi tufayli sodir bo‘ladi.
2. Qondagi qand miqdorini tartibga solish
Ovqat hazm qilish funksiyasidan tashqari, bez o‘zining maxsus hujayralaridan bevosita qon oqimiga kiradigan insulin gormonini ishlab chiqaradi. Ushbu mexanizm tufayli tananing barcha hujayralarining hayotiy faoliyati uchun zarur bo‘lgan glyukoza darajasi nazorat qilinadi.
Insulin yetishmasligi yoki yo‘qligi bilan qondagi glyukoza hujayralarga kira olmaydi. Bu esa qondagi glyukozaning doimiy ortib borishiga olib keladi, bu inson salomatligi uchun xavfli oqibatlarga olib keladi.
Bu jarayonlar (hazm qilish va gormonal) bir-biridan mustaqil ravishda sodir bo‘ladi. Ammo oshqozon osti bezi shikastlangan bo‘lsa, ularning ikkisi ham buzilishi mumkin.
Shunday qilib, oshqozon osti bezi juda faol ishlaydi. Agar unga biror narsa (yog‘li ovqatlar, spirtli ichimliklar, ortiqcha shirinliklar) «yoqmasa» u bezovtalanadi va yallig‘lanadi, natijada pankreatit rivojlanadi.
Oshqozon osti bezi yallig‘langanligini qanday bilish mumkin?
Asosiy belgilari:
— bel va qorin bo‘shlig‘ida og‘riq;
— rangparlik va zaiflik;
— qon bosimining keskin o‘ynashi;
— vazn yo‘qotish;
— diareya;
— tana haroratining ko‘tarilishi;
— bo‘g‘imlarda og‘riq.
Ba’zida pankreatitni osteoxondroz yoki piyelonefrit bilan adashtirish mumkin. Ammo pankreatitning dastlabki bosqichi har doim o‘tkir og‘riq bilan boshlanadi.
Uning surunkali shakli uzoq muddatli yallig‘lanish jarayoni bo‘lib, vaqti-vaqti bilan bemor ahvoli yomonlashadi.
Agar oshqozon osti bezi bilan bog‘liq muammolar mavjud bo‘lsa, unda asosiy davolanishga qo‘shimcha ravishda, parhezga rioya qilish kerak bo‘ladi.
Unga yoqmaydigan taomlar:
— karam;
— dukkaklilar;
— sarimsoq piyoz;
— qo‘ziqorinlar;
— pirojnoye va pishiriqlar (ayniqsa kremli);
— yog‘li va dudlangan;
— shirin gazlangan ichimliklar;
— spirtli ichimliklar.
Go‘sht va baliqni qovurilgan emas, balki qaynatilgan yoki bug‘langan holda iste’mol qilish yaxshidir. Tuzli va achchiq ovqatlarni iste’mol qilishni minimallashtirish kerak.
Oshqozon osti beziga foyda bo‘lishi uchun quyidagi qoidalarga amal qilish kerak:
— yetarlicha uxlash (7-8 soat);
— yomon odatlardan voz kechish;
— jismoniy faollikni oshirish;
— har yili tibbiy ko‘rikdan o‘tish.
