Амир Темур давлатида бошқарув тизими

БО ДӮСТОН мубодила кунед:

Амир Темур давлатида бошқарув тизими

Нақша:

1. Амир Темур давлатининг маркази ва маъмурий органлари.

2. Низоми ҳарбию маъмурии давлат.

3. Татбики маъмурияти махаллй.

4. Ташкили мақомоти судӣ ва полис.

 

Амир Темур давлатининг маркази ва маъмурий органлари

Дар нимаи дуюми асри XIV ва ибтидои асри XV Амир Темур империяи бузурги худро таъсис дод. Дар Мовароуннахр ба парокандагии феодалй, ки дер боз хукмрон буд, хотима дода, давлати тавоно барпо карда шуд. Дар болои ин давлат, ки дар шакли волии ягона идора мешуд, монарх – губернатори ягона – амир буд. Салоҳияти сардори давлат - амир маҳдуд нест. Ӯ қонунҳо баровард, худаш онҳоро бекор кард. Тамоми мансабхоро дар давлат амир таъсис медод. Амир тамоми мансабдоронро ба вазифа таъин ва аз вазифа озод мекард. Амир фармондеҳи ягонаи нерӯҳои низомии кишвар ба ҳисоб мерафт.

Дар боби махсуси «Конститутсияхои Темур» тахти унвони «Конститутсия, ки ман барои дар ихтиёри худ нигах доштани подшохй риоя кардам» чунин дастурхо дорад: дахолат карда наметавонад..., дигарон набояд дар корхои подшох шарик ва болотар аз подшох бошанд. ... Подшоҳ бояд ваколати дар саросари кишвар баровардани фармонҳоро дошта бошад. Подшоҳ дар ҳама маврид ҳукми худаш кунад, то касе ба ҳукми подшоҳ дахолат накунад ва ҳукми подшоҳро тағйир надиҳад... Ҳукми подшоҳ бояд амалӣ шавад, яъне новобаста аз он ки чӣ ҳукме содир мекунад, бояд амалӣ шавад.. .Хеч кас наметавонад ба у дахолат кунад... Дар кори шайтон подшох бидонад, ки танхо у хукмрон аст ва касеро дар мулк шарики худ нагардонад». Хамин тавр, амир тамоми масъалахои хаёти давлатиро мустакилона хал мекард ва сохиби хокимияти номахдуд буд.

Амир Темур ба идоракунии давлат дар асоси адолат, волоияти конун, ба манфиати шахрвандон пеш бурдани сиёсат диккати махсус медод. Дар хар як масъалаи хурду калоне, ки ба хаёти мамлакат дахл дошт, бо одамони махсус, ахли дину илм, намояндагони донишманди хар соха маслихат мекард. Дар «Тузукҳо», ки маҳсули заковат ва хирадмандии ӯст, тамоми принсипҳо ва дастурҳои асосии идораи давлати бузург аз ҳама ҷиҳат шарҳ дода шудаанд. Д.Логафет, донишманди маъруфи хориҷӣ менависад, ки «вақте Аврупо ҳатто дар бораи конститутсия фаҳмиши оддие надошт, давлати он маҷмӯи қонунҳои конститутсионӣ – «Тузук» дошт.

Дар «Конститутсияхои Темур» звенохои асосии сохти давлатй, вазифахо, вазифахои онхо, фаъолияти вазирон, гуруххои гуногуни ичтимой, муносибат ба синфхо, сохти лашкар, сиёсати молиявию андози давлат, муносибатхои моликият ва хамин гуна масъалахои актуалй ифода ёфтааст. , роххои халли онхо равшан баён карда шудаанд. Шунингдек, «Тузуклар»да ҳар бир масалани ҳал этишда воқеа, воқеаларни таҳлил қилишда холис муносабатда бўлиш, фуқароларга озор бермаслик, ватанга хиёнат қилмаслик, дин, қонун устуворлиги, адолат мезонлари асосида амалга оширилмоқда. ва хакикат зарурати амалиёт борхо таъкид шудааст. Инњо гувоњї медињанд, ки Соњибќирон хеле ватандўст ва шањрвандї буда, ба њамоњангї ва њамоњангии мардуми кишвар ва гурўњњои гуногуни иљтимоъї, њифзи манфиатњои миллат аз рўи ќонун таваљљўњи дараљаи аввал медод.

Амир Темур дар ташкили давлати худ аз таҷрибаҳои идоракунии сиёсии гузашта ба таври васеъ истифода кардааст. Аз рУи сохти сохториаш ин давлат аксаран дар асоси фармонхои харбию сиёсй ташкил мешуд. Ҳокими тавоно бояд ба илми таърих содиқ бошад ва дар бораи давлатҳои гуногуни кишварҳои Шарқи қадим ва Миёна ва усулҳои сиёсиву маъмурӣ ва низоми идоракунии онҳо тасаввуроти васеъ дошта бошад. Аммо системаи идораи давлатии вай дар асоси як низоми ягонаи мутамаркази сиёсии тамоми сарзамини тобеи у сохта шуда буд ва тачриба дар ин соха аз тачрибаи усулхои маъмурии дар давлатхои Осиёи Миёна васеъ истифодашаванда гани гардид. Асрҳои миёна. Амир Темурї аз осори «Сиёсатнома»-и Низомулмулк дар умури давлатї ба сифати дастури густурда кор фармуда ва «Сиёсатнома»-ро дар «Тузукњои Темур» мисоли равшани ин гуфтањост.

Амир Темур ҳашт принсипи давлатдориро, ки қабл аз ӯ вуҷуд дошт, риоя мекард:

— давлат бояд аз чихати сиёсй мустакил бошад;

— вайрон накардани якпорчагии сиёсии давлат ва чамъият;

— идора кардани давлат ва чамъият дар асоси конуну тартибот ва идеологияи муайян;

— низомномадое тартиб дода шудаанд, ки системаи идоракуниро координация мекунанд;

— вазъи муносибатхои ичтимоию иктисодии чамъият бояд дар тахти таваччухи давлат бошад;

— гамхории доимй дар бораи инкишофи илм ва маданият;

— давлат мувофики шароит ва тартиби хар як давра масъалахои тараккиёти дохилии чамъиятро бо истифода аз омилхои мавчудаи чахони беруна пеш мебарад;

-қудратҳое, ки дар сари давлат қарор доранд, бо тафаккури амиқ, имони қавӣ, маънавияти ниҳоят баланд ва миллатгароӣ гузашта, имрӯз ва ояндаро дарк мекунанд.

Амир Темур ба ин асосхои давлатдорй, инкишофи чамъият ва таъмини манфиатхои хамаи табакахои ичтимой нухумро илова намуд.

Темур корҳои муҳими давлатиро дар маҷлис (шӯро), ки аз намояндагони табақаҳои болоии ҷомеа иборат буд, ҳал мекард. Дар маҷлис киҳо иштирок мекунанд ва тартиби гузоштани онҳо нисбат ба тахт дар боби аҳкоми Темур «Дар қасри шоҳӣ нишин ва ҷой гирифтан» муфассал баён шудааст. Дар он гуфта мешавад, ки Сайидҳо, Қозиҳо, уламо, Фузало, Шайхҳо, Бузургон ва Ашраф (мардуми иззат ва имон), аҳли табақаи олӣ дар тарафи рости тахт, Амирул-Умара, Бекларбегӣ, Амирҳо, Ноёнҳо, фармондеҳону амирони улус, округҳо ва лашкарҳо, ҳазорбошӣ, садбошӣ ва даҳбошӣ бояд дар тарафи чап нишинанд. Девонбеги ва вазирон дар пеши тахт, калонтархо (сардорони шахр) ва кахудо (деха, пирони чамоати) кишвархои гуногун, эл-улус дар паси вазирон, баходирхо, писарон дар паси тахт аз тарафи рост, посбон бегихо (хабарчиён) мебошанд. ки дар назди армия) ва сардорони дивизия) мебоист дар паси тахт дар тарафи чап менишинанд. Хировул (дивизия аз кисми пешрафтаи лашкар) дар ру ба руи тахти амир, дарун (ходими дарбори паст) ва ясавули хусуси дар назди дари хаймаи калон вокеъ буд. онро ба подшох месупоранд) дар тарафи росту чап истодаанд. Сипоҳиёни боқимонда ва хизматгорон мувофиқи мартабаашон саф меистанд. Мачлис идона гузашт. Подшоҳ ба ҷамъомадагон зиёфати шоҳона дод. Бо вуҷуди ин, Ассамблея як мақоми машваратӣ буд. Овози халкунанда дар мачлис ба худи шохзода-шох тааллук дошт.

Илова бар ин, Темур бо доираи танги одамон шӯроҳо мегузаронад. Дар ин шӯрои давлатӣ асосан шоҳзодаҳо ва сардорони лашкар (амирон) ширкат меварзиданд, ки масъалаҳои ҷанг ва сулҳ, бахусус масъалаҳои марбут ба марш ба кишварҳои дурро баррасӣ мекарданд.Шӯрои давлатӣ дар замони осоишта дар қасри амир дар Самарқанд даъват карда мешуд. , амирон, сардорони улусу округхо, хазорбошихо, юзбошихо, вазирон, девонбегихо ва дигарон иштирок доштанд.

Дар Султоният ба мақомоти марказии маъмурӣ деванбег сарварӣ мекунад. аз тарафи идораи махсус гузаронида мешавад. Дар кабинет вазирон вазифадои зеринро ичро мекарданд: 1) вазири мамлакат ва рай-он — ба рафти кордой му-химми хочагию сохтмони мамлакат, вазъияти рай-ат ва гайра назорат мекарданд; 2) вазирони сипоҳӣ – онҳое, ки аз маоши сипоҳӣ ва вазъи сипоҳ огоҳанд ва онҳоро идора мекунанд; 3) вазири пасандози даромади давлат – молу мулки ба камбагалон, мурдагон ва гурезагон тааллуќдошта, закот ва бољи аз молу мулки тољирон, чорвои кишвар, маргзору чарогоњи онњо ситонидашударо идора намуда, даромади аз онњо ситонидашударо ба амонат мегузорад; 4) вазири корњои подшоњї - даромаду харољоти тамоми идорањои подшоњї ва харољоти хазинаро назорат мекунад.

Ѓайр аз ин, аз 3 вазир шўрои давлатї (холиса) ташкил карда шуд, ки умури молия ва даромади сарњадро идора мекард ва кишварњоро забт мекард.

Ҳафт вазири боло тобеи Деванбег буданд. Девонбегӣ ҳамроҳ бо ин вазирон корҳои муҳими молии давлатро идора мекард ва фаъолияти вазиронро назорат мекард.

Дар паҳлӯи Девонбегӣ Аркбегӣ буд, ки дар давлат маросимҳои гуногун ташкил ва баргузор мекард.

Њамин тавр, идора аз ду идора: даргоњ ва вазорат (девон) иборат буд. Даргоҳро ҳокими олӣ роҳбарӣ мекард. Шурой Олй рохбарй ба фаъолияти дарго, алокаи он бо шурохо ва хокимияти махаллй буд.

Дар Суди Олї – њокимияти иљроия сарвазир, вазири љанг, вазири амвол ва андоз, вазири молия буданд. Се вазири дигар буданд, ки барои идораи сархадхо ва кишвархои тобеият масъул буда, ба девонбег хисобот медоданд. Дар низоми ҳукумати марказӣ шайх-ул-ислом, қозикалон, қозии аҳдос (қозӣ), қози Аскар, садри аъзам (мудири замин ва моликияти вақф), додхоҳ (баррасии шикоят), эшикога, вазири қаср, ясовул ( иљрокунандаи фармонњои шахсии њоким), калакчї (муайянкунандаи маблаѓи андоз), муњосил (андозгир), тавочї (мансабдор оид ба љамъоварии аскарони асосї), посбон (назорат ба иљрои ќоидањои шариат, расмиёти бозор) ва ѓ. .

Ба гайр аз ин, дар дарго[ сардор[о, [оxиб[о, хазинадор[о, хон[о, rибачи[о, rуш[о, баковул, котибон, кандакорb, табибон, мусиrнавозон, дорусозон буданд.

Хизмати Амир Темур дар таърих дар он аст, ки вай дар шароити нави таърихй низоми идораи давлатдори, расмиёти сиёсати дохилию хоричи, асосхои хукукиро такмил дод. Ҳазор пиёда, ҳазор шутур ва ҳазор савора, ки аз ҳодисаҳои фавқулоддаи берунӣ ва дохилӣ огоҳ буданд. Дар тӯли як рӯз дар саросари салтанат лагерҳо таъсис дода шуданд. Дар хар бошишгох 50—200 cap асп гирифта шуд.

Соҳибкор дар идораи кишвар ба хешу табораш такя мекард.

 

Низоми ҳарбию маъмурии давлат

Ташкил ва идораи лашкар, ки аз амири навкарон иборат аст, як ҷанбаи муҳимми ҳаёти давлатист. Худи Амир Темур сарфармондеҳи кулли лашкарҳо буд. Вай ба 313 нафар ходимони худ рутбаи амир (сардори харбй) дода, ба хар кадоми онхо муовин («номзад ба амир»-мунтазир-ул-аморат) таъин намуд.

Аз 313 нафар 4 нафарро бекларбегӣ ва як нафарро амир ул-умаро таъин кард. Амир ул-умаро муовини бевоситаи амир буд ва ҳукми ӯ барои амиру сипоҳҳо ҳатмӣ буд.

Ба гайр аз гуфтахои боло 12 нафари дигар сохиби рутбаи аморат гардиданд. Якум аз инҳо фармондеҳи лашкари ҳазорнафарӣ, дуюмӣ аз ду ҳазор нафар, сеюмӣ се ҳазор нафар ва ғайра ва дувоздаҳуми дувоздаҳ ҳазор нафар буданд. Мувофики фармони аморат яке ноиби дигаре буд. Масалан, амири якум муовини амири дуюм, амири дуюм ба амири сеюм ва ѓайра таъин мешуд. Амири дувоздаҳум муовини амир ул-Умара буд. Амир ул-Умара муовини Амир Темур ба ҳисоб мерафт.

Аз 313 нафар сад кас дах сардор, сад нафар мирисад ва сад нафар мирисад буданд.Дар чанг Амирул-Умара сардори амирон, амирон фармондехи хазорхо, фармондехони лашкархо буданд. ҳазорон сарони садҳо буданд ва фармондеҳони фармондеҳон фармондеҳи фармондеҳон буданд.

Дар рафти чанг амирони кушунхо ба ёрдамчии якуми амир — Амир ул-Умар тобеъ буданд. Кушунхо ба хафт корпус таксим мешаванд: гвардия (фронт), чаповул (лашкари хучумкунанда), шикпвул; (қисм, ки ҷаноҳи чапи лашкарро посбонӣ мекунад), чиндовол (ақибгоҳи лашкар), гул (марказ), баронгор (қаноти рости лашкар) ва ҷаронгор (ҷаноти чапи шин). Ба гайр аз ин, посбонхо (кисмхои фиристодагоне, ки дар пеши аскарон мерафтанд) буданд.

Ҷанговарону сарбозони содиқи Темур мукофотонида шуданд. Агар вай бори аввал дар чанг шучоат ва шучоат нишон дода бошад, уро лейтенант, дафъаи дуюм — мирисад, дафъаи сейум — хазор нафар таъин мекунанд. Агар мирисад ягон кисмхои харбии душманро маглуб кунад, вай амири якум таъин карда мешавад. Агар амири якум сафи лашкари душманро шикаста, пароканда кунад, ба амири дуюм таъин мешавад. Ба хамин тарик, амирон, ки хизмат мекарданд, аз рутбахои худ баланд бардошта мешуданд. Агар солдат шучоат нишон дихад, маошаш зиёд мешавад. Ба гайр аз ин ба у чумук, отогаи сангхои киматбахо, шамшеру асп тухфа карда, уро ба дарачаи дах сардор пешбарй карданд. Агар капитан кушунхои душманро шикаста, ба у мэори-ят дода мешавад. Ҳамчун мирисад ӯро ҳокими як кишвар таъин карданд. Мингбошӣ низ барои чунин хизматҳо мақоми ҳокими кишварро гирифт.

 

Татбики маъмурияти махаллй

Бар асоси аҳкоми Темур дар ҳар сарҳад, вилоят, шаҳр ва лашкар хабарнигор таъйин мешуд. Онњо бояд дар бораи рафтори њокимон, раёсатњо, аскарон ва сарбозон, дар бораи моли вориду аз ин минтаќа баромадан, бегонагон, кишварњои њамсоя ва дигарњо маълумот медоданд. Ҳамзамон дар бораи вазъи артиш, омодагии ҷангӣ ва сифатҳои маънавии сарбозон низ маълумот доданд. Ба гайр аз ин, «хазорон шутури тезкор, хазорон аспсаворон даванда ва рилонхо пиёда таъин шуданд». Паёмҳои марзҳои кишварҳои гуногун, ҳадафу ниятҳои ҳокимони ҳамсояро расониданд.

Ба хар як шахру кишлокхо кутвол (сардори калъа — комендант) таъин шуда, ба посбонии рай-атхо ва аз навъхои гуногуни дуздй мухофизат намудани онхо масъул буд. Илова бар ин, нозирони махсуси роҳ, афсарони (сардорони қӯшунҳои маъмурӣ) таъин карда мешаванд ва онҳо вазифадоранд, ки роҳҳоро посбонӣ кунанд, роҳгузарон, тоҷирон, мусофиронро назорат кунанд, амвол ва ашёи дигарро аз суроға ба суроға интиқол диҳанд. Агар касе дар роҳ чизе гум кунад, _o''_ZОнҳое, ки агар кушта шаванд ё ягон чизи дигар рӯй диҳад, барои ҳама масъуланд.

Темур мақоми арзбегиро таъсис дод. Вазъияти сипох, рай-ат ё онхоеро, ки бо аризаю шикоят меомаданд, ободонии кишвар ва кадоме аз корхои мухим анчом ёфт ё не, хал мекард.

Рохбарии оммаи дехконони муким ва ахолии шахрро дар замони Темур хокимони вилоятхо, вилоятхо ва волии шахрхо ба чо меоварданд.

Кентҳо (уездҳо) ва деҳот аз ҷониби шахсони олӣ буданд. Онҳоро ҳокимони вилоятҳо ва ноҳияҳо таъин мекунанд.

Сарони маќомоти мањаллї асосан љамъоварии андозу хирољњоро аз ањолї ва сари ваќт ба хазинаи давлат фурўхтани онро назорат мекарданд.

Дар хар вилоят, нохия ва шахр 3 вазир молияро бар душ дошт: 1) вазир барои мукаррар намудан ва чамъоварии хирочхо ва андозхо; 2) вазире, ки маблаги андозро дар байни коргарон таксим мекунад; 3) вазири молу мулки бесохиб.

Дар байни а[олии кeчманчb ва нимкуxманb [окимияти ма[аллb ба [окимони но[ия[о ва улус[о тааллуr дошт. Дар байни ахолии ин чо урфу одатхои кабилачигй нигох дошта шуда, бо меъёрхои шариат тадричан пахш карда мешавад.

 

Ташкили мақомоти судӣ ва полис

Дар давлати Темур мурофиаи судиро қозӣ анҷом медоданд. Судхо характери ошкорои синфй доштанд. Барои ахолй, барои аскарон, рухониён — диндорон ва хизматчиён судхои (судяхои) алохида мавчуд буданд.

Дар маҷмӯъ, ҳокимияти судӣ 3 шакли гуногун дошт: 1) судҳои маъмурӣ; 2) судяи шариат, яъне судяе, ки дар асоси меъёрҳои шариат амал мекунад; 3) судяи ахдос судяест, ки дар асоси хукуки урфу одат амал мекунад.

Шайх-ул-Ислом шахсонеро, ки мартабаи динӣ доранд, доварӣ мекард.

Дар ҳама судҳо муфтӣ (ҳуқуқшинос) аз рӯи парвандаҳои шаҳрвандӣ ва ҷиноятӣ ба қозиҳо хулоса мебаровард. Раванди мурофиаи судӣ хеле содда ва содда буд. Он характери бахсталаб дорад ва худи тарафхо маълумот, хуччатхои айбдоркунанда ва сафедкунанда чамъ карда, шохидон овардаанд. Тибқи «Қонунҳои Темур» қозӣ бояд ҳар касро мувофиқи кирдораш ҷавобгар дониста, «қарор ва ҳукми оқилона» мебарорад. Агар тарафњо аз њукм ва ќарорњои ќозиён норозї бошанд, онњо метавонистанд танњо ба амир шикоят баранд. Ҳукми амир воҷиб буд.

Дар давлати Темур мухтасиб (нозирони араб) мавкеи махсус доштанд. Онҳо ба иҷрои расму оинҳои динӣ, урфу одат ва қонунҳои шариат назорат мекарданд.

Қозикалон (қозяи олӣ) барои вазъи адолат дар тамоми империя масъул буд. Вай ба фаъолияти судьядои рай-атй назорат мекард. Дар давлати Темур органи махсус — Шуъбаи адлия амал мекард, ки парвандахои судиро оид ба чиноятхои зидди идораи давлат ва суистифода аз мансаб мегузаронд.

Ба вазъи ичтимоии шахе дар процесси таъкиб ва чазо диккати махсус дода шуд. Масалан: агар вориси тахти заминхои забтшуда ба хокимияти марказй итоат накунад, ба у чазо дода намешуд. Дар ин њолат то ба охир расидани тафтишот ўро дар зиндон (зиндон) нигоњ дошта, ба амир хабар дињад. Уро худи амир суд мекард.

Темур бисёр кишварҳоро забт кард. Вай итоаткории сокинони мамлакатхои забтшуда ва рафтори синфхои хукмронро катъиян назорат мекард. Дар он ҷо агентҳои махфии Темур буданд. Дар баробари ин, солноманависон (шахсоне, ки воќеањои њаррўзаи кишварро сабт мекунанд) таъин карда мешуданд, то вазъи корњо, табъи сарбозон, рафтору кирдори онњоро назорат кунанд. Нотик вазифахои полицияи махфиро ичро мекард. Ба у лозим буд, ки аз он чи дар байни ахоли, сардорони аскарон ва лашкархо дар махалли худ руй дода истодааст, доимо бохабар бошад ва хар руз ба Темур хабар медод.

Вазифаи полиси махфӣ аз ҷониби ҳазор шутури тез, ҳазор савора ва ҳазор савора иҷро мешуд. Маќсаду нияти њокимони њамсояро медонистанд ва онро ба амир мерасонданд.

Чунон ки дар оинномаи Темур навишта шудааст, дар хар сархад, вилоят, шахр ва лашкар фариштагон (хабарнавихо) таъин карда мешуданд ва онхо амирро аз кору кирдори волиён, райёхо, сипохиён ва аскарони хоричи хабар медоданд. Дар бораи моли даромаду берун аз хориљиён, ки даромаду баромад, корвонњо аз њар кишвар ва хабари њоким, подшоњони њамсоя, гуфтору кирдори онњо ва уламо ва фузало аз мамлакатхои дурдаст.-ро навиштан лозим омад.

Дар баробари полицияи махфй полицияи чиноятй низ вучуд дошт. Масалан, ба хар як шахру дехот як кутвол (коменданти калъа) таъин карда мешуд, ки сарбозону райатхоро посбонй мекард ва аз дуздию хучумхо пешгирй мекард. Ба гайр аз ин, дар рох нозирон, афсарон (рохбарон) таъин шуда, роххоро посбонй мекарданд, рохгузарон, савдогарон, мусофиронро аз паси худ мебурданд ва тамомияти молу мулк ва дигар ашёи онхоро хифз мекарданд. Ва дар хар шахр посбонхо (посбонхо, посбонон) хастанд, ки ахолиро посбонй мекунанд. Темур фармон дод, ки мардони ќобили мењнат дар њар кишвар муайян карда, ба онњо кор таъин карда шаванд.