БО ДӮСТОН мубодила кунед:
Аз бузургтарин ҳокимон ва фармондеҳони таърихи ҷаҳон Искандари Мақдунӣ, Гай Юлий Сезар, Наполеон Бонапарт, Искандар Суворов ва асосгузори империяи Темуриён Темур ҳастанд. Дар Аврупо ӯро Темур мешиносанд ва лақаби «Тимур-ленг», ки аз форсӣ тарҷума шудааст, ба маънои «Темури ланг» аст. Темур номи дуюмашро бо як сабаб гирифтааст: соли 1362 дар яке аз набардхо аз пояш ярадор шуда, ланг шуд.
Тамерлан дар тӯли ҳаёти худ бар зидди Муғулистон, Осиёи Ғарбӣ, Форс, Ҳинд, Империяи Усмонӣ ва Чин маъракаҳои муваффақи ҳарбӣ анҷом дод. Аммо, аз ҳама муҳимаш, фармондеҳ бо ҷанги худ бо Ордаи тиллоӣ ёдовар шуд. Темур аз рӯзҳои аввали ҳукмронии худ аз давлат метарсид ва кӯшиш мекард, ки дар шарқ нуфузи сиёсии худро барқарор кунад. Вай се маротиба ба мукобили писари калонии Чингизхон — хони Ордаи Тиллой Тухтамиш баромад. Минтақаи муосири Қафқози Шимолӣ аз амалиёти зиёди низомӣ осеб дидааст. Вокеаи асосии чанги зидди Ордаи Тилло дар ин чо руй дод: соли 1395 чанги Терек бо маглубияти Орда анчом ёфт. Ҷанг сарнавишти ояндаи Ордаи тиллоиро, ки қудрат ва нуфузи қаблии худро аз даст дода буд, пешакӣ муайян кард.
Темурлан аввалин экспедитсияҳои худро ба Қафқоз солҳои 1386 ва 1394 оғоз кард. Вай бо чанг сарзаминхои шимоли Эрони имруза, Озарбойчон, Арманистон ва Гурчистонро забт кард. Артиши гурҷӣ-кӯҳӣ тавонист фармондеҳи пурқувватро муддате дар даст нигоҳ дорад, аммо Темур тавонист онҳоро мағлуб кунад. Гурчихо ва наххо ба шимол, ба водихои Кавкази Калон акибнишинй карданд. Роҳҳо ва ағбаҳои кӯҳӣ барои Темур аҳамияти стратегӣ доштанд. Вай тасмим гирифт, ки марши худро идома диҳад, то қалъаро дар дараи дарё забт кунад. Аммо лашкари азим дар дара бетаъсир монд ва Темур маҷбур шуд, ки ақибнишинӣ кунад.
Соли 1395 лашкари Темур иборат аз 300 1395 нафар ба мукобили Ордаи Тилло баромад. Вай дар назди Дарбент чамъ шуда, баъд аз Догистон гузашта, отрядхои фронти Стопро торумор кард. Темур аз дарьёхои Сунжа ва Терек гузашта, ба райони хозираи Кабардину Балкар расид. Махз дар хамин чо, дар наздикии шахри бостонии Дюлата, дар наздикии шахри хозираи Майский, 15 апрели соли XNUMX бузургтарин мухорибаи асри XIV ба амал омад, ки он се руз давом кард. Дар он кариб ним миллион нафар одамон иштирок карданд. Армияи боздошта сахт торумор гардид ва фармон дод, ки истилогар Тамерлан Ҷулат нест карда шавад.
Баъди галаба Темур Тохтамыш ва шариконаш барои несту нобуд кардани бокимондахои армия ба рох баромаданд. Соли 1395 у нохияи Черкесро хароб карда, заминхои хукмрони Аланхои Гарби Буриберди ва Бураконро забт намуда, калъахои Кули ва Тауси куххои Осетияи Шимолй ва Булгорияро забт намуда, инчунин вилояти Ихронро дар ин минтака забт намуд. Осетия ва Ингушетия.
Темур барои забт кардани кишвари Симсим — давлати бостонии Чеченхо, дехаи машхури Гудермес, шахри Алмаки Сулак ва дашти Чеченхо бисьёр чидду чахд кард. Походи у ба мукобили Чеченистон чунон дахшатнок буд, ки хотираи вокеахои он солхо дар фольклор, масалан, дар ривояту афсонахо дар бораи «Оксак-Темур» кайхо боки монда буд.
Дар ибтидои соли 1396 Темур барои забт кардани шаҳрҳои Ордаи Тиллоӣ дар соҳили Волга ба шимол сафар кард. Темур пас аз набардхои му-ваффакиятнок баргашта, дар кароргохи худ дар кишвари Ставрополь барои истирохат дар болои кухи «Калъаи тиллой» хайма зад. Бахори хамон сол вай боз ба Догистон хучум карданро давом дод, ки дар он чо армияи муттахидаи авархо, лазгинхо ва дигар кухистониён торумор карда шуд. Тирамоҳ Темурлан Қафқози Шимолиро ба воситаи Дарбент тарк карда, ба Закавказье, Сурия ва Осиёи Хурд ҳамла кард.
Дар набардхо бо кухсор Темур боварй хосил мекард, ки вай Кавкази Шимолиро барои худ мухофизат карда наметавонад. Сархадхои давлати у дар як хат монданд. Дар баробари ин походи Темур ба Кавкази Шимолй осори фа-ромушнашаванда гузошт: бисьёр шахрхои калони кадимй ва садхо кишлокхо тамоман хароб шуда, ба ахолии махаллй таъсири чиддй расонданд. Хучум дар нихояти кор Ордаи Тиллоро суст кард, ки дар асри XV хокимияти худро дубора ба даст наовард ва ба хонихо ва мулкхои алохида таксим шуд.