ДОСТАРЫМЕН БІРГЕ АКЦИЯ:
Учқұдық ауданы 20 ОМ ана тілі және әдебиет пәнінің мұғалімі Тұрсынова Дилафроздың «Әлішер Науаи – ғазал мүлкінің сұлтаны» тақырыбында іс-шара әзірлеу.
Көрініс – Әлішер Науаидың суреті мен ғазал қасиетінің сұлтаны
Дәуір рухын көрсететін туындыны көне бұйымдармен безендіріп, ақын шығармаларынан көрме ұйымдастыруға болады. Шараға қатысушылар да ұлттық киім киген, сахнаның бір жағында суретшінің шеберханасы, шырақтар мен шырақтар, қағаз бен қарындаштар... Классикалық музыка ойнап тұр.
Сырттағы күбір-сыбыр әңгіме: Елбасының «Жоғары руханият – жеңілмейтін күш» еңбегінде А.Науаи туралы ойлары:
Әлішер Науаи – ұлтымыздың санасы мен ойлауының, көркем мәдениетінің тарихында тұтас бір дәуірді қалыптастырған ұлы тұлға, ұлттық әдебиетіміздің теңдесі жоқ өкілі, ұлтымыздың мақтанышы мен абыройын әлемге асқақтатқан өлмес сөз өнері иесі. Яғни әлемде Науаиды білмейтін, Науаиды сүймейтін, Науаиға адалдықпен, сеніммен қарамайтын түрік, парсы тілдерін меңгерген бірде-бір адам жоқ. Бұл ұлы тұлғаны әулие десек, ол – әулие, ойшыл десек, ойшылдардың ойшылы, ақын десек, ақындардың ақыны.
Науаидай адам жүрегінің қуанышы мен мұңын, өмірдің жақсылығын, мәнін терең өрнектейтін ақын әлем әдебиеті тарихында сирек кездеседі. Халқымызды, әсіресе, жастарымызды осы баға жетпес асыл мұрамыздан қаншалықты пайдалана білсек, соғұрлым ұлттық руханиятымызды, қоғамымызды адами асыл қасиеттермен көркейте түсеміз.rтабуда бізде осындай күшті тәрбиелік қару болады.
1-ші бастаушы: Сәлеметсіздер ме, қауым руханиятының қонағы, ғылым гүл бағының бағбандары.
2-ші бастаушы: Сәлеметсіздер ме, пәктік пен әділдіктің айнасы болған парасатты ұстаздар.
1-ші бастаушы: Поэзия мен наво шукухи желбіреп тұрған «Әлішер Науаи – ғазалдың сұлтаны» тақырыбындағы сергіту үйірмемізге қош келдіңіздер!
2-ші бастаушы: 9 ақпан. Бұл күн барлық дамыған елдерде ерекше қуанышпен, ерекше сән-салтанатпен, ерекше қуанышпен тойланады. 576 жыл бұрын хазірет Әлішер Науаи дүниеге келген. Содан бері 5 ғасырдан астам уақыт өтсе де, бұл құтты есім тілден түспей, әдебиет адамдарының тілінде әлі де терең орын алған.
.
1-ші бастаушы:
Сәлеметсіз бе, Ғазал сұлтаны Навои
Оны тастап, әрі қарай жүретін уақыт келді.
Менің сені көргім келген,
Сіздің берекелі жасыңыз сізге мүмкіндік берді.
2-ші бастаушы:
Ұлы таулар көлемі жағынан үлкенірек,
Сұйық таулар сұйық
Навои маған,
Оның демі бетіме тиеді.
Осыдан кейін шеңберге Науаи тұлғасы кіреді.
1-оқушы :
Бұл кеңістікте қалмау үшін,
Низамидің оанжасына табан тіреу.
Қажетті өлеңнің алдында поэзияның тартысы бар,
Өлең болмаса, жақсы болады.
Мен түрік тілінде баяндадым,
Мен осы стильдің тарихын айттым.
Жолда бұл жол менің кәдімгі жолым,
Хусрав пен Джами менің қолым.
Науаи отырып жасай бастайды, осы кезде Абдуррахман Жәмидің Науаи туралы суреттемесі перде арғы жағында айтылады:
Сырттағы күбір-сыбыр әңгіме: «Бұл қалам берекелі болсын, өйткені бұл нәзік дизайнды жасаған қалам». Науаи парсы тілінде жасап, шығармаларын түрік тілінде аяқтағандарды аяды. Науаи шығармалары парсы тілінде біткен кезде, басқа ақындардың шығармашылық мүмкіндігі болмады.
Навои: Қандай оғаш азамат жиналыс құрды?
Бұл конференцияның себебі неде?
2-оқушы: Мақсат сендей әйелдің жанын жадырату,
Біздің елде әрбір өзбек Науаи хан
Науаи: Химия курсының студенті Дилшад
Сол уақытқа дейін менің жадым есте қалады ма?
3-оқушы: Науаи поэзиясын сөйлейтін бала,
Атасына мақтанбайтын ұл-қыз сирек кездеседі
Навои:
Олар менің достарымды әлі де есіне алады ма?
4-оқушы: Құран секілді таваф етсе, «Хамсаңа» лайық.
«Чо деон» - әлі ашылмаған, кірмеген үй
Науаи:
Түрік поэзиясында мен оны жұлып аламын
Айладим ул махалетани каккалам (Науаидың тұлғасы өлең айтып сахнадан шығады).
4-5 — оқушылар: 5-"D"
Бес жарым ғасырдан кейінгі ұстаз
Сіз таңдаған асыл тас бізге әлі де керек
Жасаған диуаныңызға жетпейді
Сіз тәжді түрікше қойдыңыз
Накорат:
Қанша жыл, қанша рет
Ақындардың мойнына сен берген ісік
Бес жарым ғасыр өткен соң
Әділеттілік хоры сіз құрған кәмелетке толмаған бала
Қанша жыл, қанша рет
Ақындардың мойнына сен берген ісік
Накорат:
Қанша жыл, қанша рет
Ақындардың мойнына сен берген ісік
Сіз Низамидің қолынан ұрдыңыз
Содан кейін сіз осы аймақ арқылы өттіңіз
Бес дастан бес мүсін сияқты
Өлең төсіне сарай салдың
Накорат:
Шөпте қанша жыл, қанша рет
Ақындардың мойнына сен берген ісік
1-ші бастаушы: «Хамса» – Науаи мұрасының ұлы үлгісі, ұлтымыздың рухани дамуының айнасы.
2-ші бастаушы: «Хамса» жалпы саны 51 мың тармақтан тұратын бес дастан. «Хамсаның» алғашқы дастаны – «Хайрат ул-абрар», яғни жақсы адамдардың тамсануы. Шығарма 7976 жол және 3988 шумақ, 64 тарау, 20 мақаладан тұрады.
(«Шаһ Ғази» повесі қойылады).
Жаңадан бастаушы: Бір күні Шах Ғази сайлауға барды. Жолда жынды кемпір оның жолын бөгеді.
Кампир: Жалғыз бауырымды, мұрагерімді өлтірдің, сен қанішер, қанішерсің. Бар, сен екеуміз шариғат сотына барамыз.
Король: Ей, ана, талабың ақындық болса, жанымды талап етсең де айыбымды мойындаймын.
Король: (ресми тұлғаға) Шенеунік!
Міндетті: Бәрі жақсы болады, патшам.
Судья: Патшам, бір қасық қанымды аяма. Сіз мені өз қасыңызға шақырдыңыз.
Кампир: Жалғыз ұлым таққа талас болғанда
Судья: Шариғат бойынша кез келген талапқа екі куә әкеліңіз, куә болыңызrсолай ма?
Кампир: Менің екі куәгерім бар. Ол – патшаның әділдігі мен әділдігі.
Судья: Немесе патшаны өлтіргені үшін өлім жазасына кесілуі керек. Немесе тамақ үшін төлеу керек.
Жаңадан бастаушы: Бүтін бір елдің және оның халқының тағдыры өз қолында болған патшаның әрекетін қарастырайық.
Жаңадан бастаушы: Патша кемпірге бір қолына қылыш, бір қолына алтынға толы лоток беріп:
– Анашым, байлық керек болса, алтынға толы қоржынымды ал. Кек алғың келсе, мына қылышпен басымды ал,
Кампир: Жоқ, маған сенің өмірің де, алтының да керек емес. Бір ұлымнан айырылдым, екіншісін таптым. Халқыңа әділ, әділ бол.
Жаңадан бастаушы: содан кейін бұл кемпірді алтын кемпір дейді. Осындай әділ, адал патша өз елінің басшысы бола алады. Әлішер Науаи «Шах Ғази» хикаясы бойынша Хусайн Бойгароны бейнелеген. «Ғази» сөзі «Жеңіс» дегенді білдіреді.
Сырттағы күбір-сыбыр әңгіме: «Фархад пен Шірін» - «Хамсаның» екінші дастаны, шығарма 1484 жылы жазылған. Ол 59 тараудан, 5782 байттан тұрады.
(Сахнаға Фарход пен Ширин шығады).
Тәтті: Жағдайың жақсы емес, жаным
Мен Висолим штатынанмын
Бұл йукдин джизм-у чун неге ыңырсып жатыр?
Еркін болудың мәні неде?
Ащы жағдайда сіздің жағдайыңыз қандай?
Фарход:Нигоро, қалайсың?
Әлемдегі тұтқындардың патшасы.
Мен ренжідім және өтемін
Эрур Дардинг Джоннан да кетті.
Сырттағы күбір-сыбыр әңгіме: «Ләйлі мен Мәжнүн» 1484 жылы жазылған 36 тараудан, 3622 тармақтан тұратын «Хамсаның» үшінші дастаны. Бұл дастан махаббат туралы эпостардың ішіндегі ең мұңды, ең азаптысы.
(Ләйлі мен Мәднүн сахнаға шығады).
Ақылсыз: Жоқ, мен сені талант десем, біртүрлі.
Сізге кімнің жұмысы жоқ.
Мандекин ерур малак - аян
Мені көрген адам құрғақ дейді.
Махаббат мені жақсы сезінеді.
Кім өлсе өлді.
Ләйли:
Сіздің махаббатыңызда бұл мен үшін мақсат болды,
Кімді көрсем бірден ғашық болдым.
Дәуір осы уақытқа жетті
Қалағанымды ғалым алып кетті.
Мен сенің махаббатыңда нені армандадым
Бұл тамаша болды.
Біртүрлі күн, ұстазым,
Аман болыңыз, аман болыңыз.
Сырттағы күбір-сыбыр әңгіме: «Саббайи сайё» – «Хамсаның» 38 тарау, 5000 тармақтан тұратын төртінші дастаны. Бұл шығарма «әңгіме ішіндегі әңгіме» әдісімен жазылған.
«Жеті ару» көрінісі:
1-ші сұлулық: (қара көйлекпен)
Ине шықса бала ғой
Алибон Қытайдың Бал Кашмиріне
2-ші сұлу: (сары көйлекпен)
Рум шебер зергер болған
Оның жұмысы күндей жарқыраған
3-ші сұлулық: (көк көйлекпен)
Мысыр патшайымы ақшаны ішеді,
Юсуфи мысырлық джамал ичра.
4-ші сұлулық: (қызыл көйлекпен)
Намаз нүктеге айналғандықтан,
Мен айттым: ертең Дели уақыты
5-ші сұлулық: (жасыл көйлекпен)
Едемде зұлымдық жоқ,
Ол флирт өнерінде мінсіз.
6-шы сұлулық: (қызғылт көйлекпен)
Фориг өлгенде, осында тоқтайсың.
Мен: Сен Бохтардансың.
Бахром: (шенеунікке) Мен бүгін ақ сарайда демалғым келеді. Алты күн бойы алты климаттық жат жұрттың әңгімесін тыңдасам да, Дилором ханшайымнан хабар таппадым. Жетінші климаттан бөтен адамды әкел.
Бахром: (бейтаныс адамға) әңгіме айту. Бұл оқиға жүрегімді тыныштандыратын, дертіме ем, мұңымды басу үшін.
Бейтаныс адамның әңгімесі: Мен партияның батыры болдым, соның кесірінен жұмысым бұзылды. Қанизаққа барып білім сұрадым. Мен өзімді махрам еттім. Мен жүрегімдегі басқа сезімдерден аулақ болдым. Оның әуенінде үлкен азап пен сырлы махаббат барын сездім. Ол біреудің үйінде тұратын. Мен білгім келді. «Тексеруді тоқтат» деді. Ол қайтадан сұрады. «Жарайды, мен саған айтамын, менің шартым, сен мұнда қалма. — Сен кетесің, — деді. Шынында да, оның тарихы ауыр болды:
Сахна артындағы Дилором: Мен жылжымайтын мүліктенмін. Мен екі ханның қырғынында тұтқынға түстім. Қожайын мені кәнизак етіп сатып алды. Ол баласыз болды. Ол мені өз баласындай тәрбиеледі. Менің атақ-даңғым тарады. Бір суретші менің суретімді жасырын салып, императорға көрсетті. Мен сүйдім, сүйдім. Бір күні аң аулап жүріп бір оқиға болды. Мен айтқандай атып кетті. Ол шарапқа мас болды. Мен өзіме мас болдым. Мен оған лайық емес едім. Ол адам жасай алмайтын нәрсені жасады. Ол үшін өмірімді құрбан етуге тура келді. Ол маған пара берсе де дұрыс айтты. Ол оны шөлге лақтырды. Мені көрейін деп келе жатқан қажы жолдан тауып алды. Мен патшамызға барып кешірім сұрағым келді. Ходжам рұқсат бермеді. Осылайша мен Хижранда тірі қалдым. Қазір бар! – деп қыз әңгімесін аяқтады.
Бахром: Міне бітті. Өйткені, бұл менің Дилоромым.
7-ші сұлулық: (ақ көйлекпен)
Менікі құлағалы бері гүл бағым бар,
Мулки Хорезм Ерур Даярға жатады.
Бахром: (Дилоромға): жоқ, жоқ, менде де осындай мақтаныш бар. Сенен айырылғанымның қаншалықты қиналғанын білсең ғой. Сағынышымның молдығынан теңіздер мен өзендер тасқындап кетті. Дауыл басталды. Тәнім менікі, жүрегім, жаным, ойым сенің ханшайымың. Хорезм халқына арнап әндеріңді тыңдасам ғой.
(Дилором сыныпта музыка ойнап, ән айтады).
Бахром: енді сіздің құрметіңізге мерекелік кеш.
Сырттағы күбір-сыбыр әңгіме: «Сәдди Искандари» («Ескендір қабырға») дастаны 1485 жылы жазылған, 89 тарау, 7215 шумақтан тұрады. «Хамса» дастандарының ішінде көлемі жағынан ең үлкені.
Садди Искандарий.
(Ескендірдің анасына жазған хаты пердеден оқылады).
«Бұл хат өзімнен, жаным ауырады. Ажал қолында пажмурға айналған Искандандүр. Сынған денемнің жаны, тәнім баға жетпес жақұт кеніші болған анама сөзім, Көбіңнен ажырадым, Сенен алыстап, сені қинадым. Өсиетіне мойынсұнбасам да, өтінішімді қабыл етесің, анашым... денемді табытқа салып, күндіз де, түнде де емес, үлкен жылдамдықпен Александрия қаласына апарып таста, бірақ Мен Сен мені жатқызғанда, менің бір қолымды лағыл тесігінен шыққан жіп сияқты табыттан суырып ал. Халық бұл қолға ғажайып көзбен емес, үлгі көзімен қарасын.
Би (Мұстахзад)
1-ші бастаушы: Науаи шығармашылығын зерттеу өз уақытында басталды. Бұл зерттеу әсіресе XNUMX ғасырда жақсы жүргізілді. Атақты шығармашымыз Ойбек «Навоий» поэмасын, «Навоий» романын, М.Жораев «Ел деса Навоий» жинағын, Уйгун мен Иззат Сұлтан бірігіп «Әлішер Навоий» драмасын жасады. (Сахнаға Гүли мен Науаи шығады).
2-ші бастаушы:
Тарих қараңғылығына апаратын ұзақ жолда
Музаффар Устозу Талибпен кездесті
Арман біреудің қолында
Қарындашпен армандаған жеңімпаз.
Үш ғасырдың қарқыны жарқырайды,
Таңертеңгі құрысулар тамағыма келеді,
Олар Айбек Науаиға жетті
Науаи Ойбекті халқыма берді.
КӨРІНІС:
Шикізат: Мырзам
Науаи:
Тағы да көз жасым, жүрегімді жаралама,
Бұл жастық өзенінде жүзбе.
Бұл өзен қауіпті, суға батып кетуіңіз мүмкін.
Жүрек жастанған.
Шикізат: Жаным, заманның озбырлығынан құтыл.
Науаи:
Ей, тыныштық жоқ,
Жүрек жылайды, көзде дым жоқ.
Гүл:
Бір ғана өтініш, сұлуым
Гүл гүлдегенде, ол қуанады.
Жас бүршікті де еске ал,
Ұмытпа, әрқашан жанымды жадырат.
Науаи:
Мен сені ұмытпаймын, сені тірі көремін.
Сен әлі де жүрегіме шабыт бересің,
Өлеңіммен мәңгі қаласың.
Саған бес асыл арман тілеймін,
Бірде Ләйлә, бірде тәттісің.
Сіз әрқашан менің эпостарымда өмір сүресіз,
Мен Бостонымдағы гүлмін.
Мен қайғыдан жыладым
Мен сенің махаббатыңмен жалғыз отырмын.
Өлең: (Әлішер Науаи «Фидо» ғазал.)
Мен сенің көздеріңе әлсіздігімді мойындаймын,
Менің өмірім саған арналды, Равонбахш.
Еріннің түсі менің қаным,
Мен ескі джилваға берілгенмін.
Менің ойым - мұң сыйы,
Жақсы және жаман құрбандық.
Фано даласында пәле қайда,
Кім, менің ханым серуенге берілген.
Жүрегіңді, жаныңды алдың,
Саған болсын, ардақты құлым.
Мүшәйра (Науаидың ғазалдары мен рубаиларының үлгілері айтылады)
«Он сегіз жыл таңғажайыптары» ғазалы.
Басыңа он сегіз мың дүние болса,
Таңқаларлық емес, өйткені менің кипарис он сегіз жаста.
Тағы он сегіз дер едім,
Он сегіз жасымда менің басымда көп қиындық бар.
Он сегіз жыл, жүз сексен жыл деме, өлсе өлтіреді.
Хусн патшасы, қиналғандардың көзі.
Таңқаларлық үй өрнегінде, Әр ғажап сонда,
Бәрі де Алла Тағаланың бейнесінде.
«Келді» ғазалы
Кипарис гүлі кеше келмеді.
Кеше таң атқанша ұйықтай алмадым.
Шылым шегуді күтіп, анда-санда шықтым,
Аузыма келші, патша келмеді.
Ай ашық болған кезде абай болыңыз.
Мен өмір сүргенше қараңғы болмады.
Мен ессіз жыладым,
Ол жақта біреуді көргенде күлкім келмеді.
Көзіңе қанша жас келсе де, мені отырғызба.
Кім келген болса, қан кетті, бүгін кешке су келмеді.
Күтуші адал табылмаса, кім адымдайды,
Жолда бірінші қадамның иесі отырмады.
Ей, Науаи, көңіліңді көтеріп, жүрегіңмен ойна!
Неге, бода келген үйде мұң болмады.
«Таппадым» ғазалы.
Мейірімділік таныттым, мейірім таппадым,
Жанымды құрбан еттім, тыныштық таппадым.
Қайғыдан өлдім, қайғы көрмедім,
Хажрмен ауырдым, Дилистон таппадым.
Махаббат үшін жүз мың айыптың нысанасына айналдым,
Садақтан тұздың нысанасын таппадым.
Жүрегім жебедей, бүршік – тікен, гүл – тікен,
Дахр бағында дилистонды таппадым.
Жұмысыма байланысты болашақ дос таппадым.
Кезінде ғашықтан еңбекқор дос таппадым.
Таоб ганжидин Науаи хорда жүз рет кешіріңіз,
Мен Нисардың патшасы Этмакакка Хурдадонены таппадым.
Бұл сөздер үшін сәл құрмет -
Кім бағалы сыйлық бола алмайды.
Төрт маржанның асылы,
Жеті аспан шоқжұлдызы.
Құдай адамды жаратқанына разы,
Жануармен сөйлесудің өзі бір мәртебе.
Дона-и Дур сөзін аңыз деп біл,
сөзді дүниедегі шедевр ретінде біліңіз.
Би (Науаи ғазалына)
«Сұлтан Науаи» поэмасы
Тіл ұстаған Сұлтан Науаи,
Аспан даналыққа толы.
Егер сіз ойлау тауына шыққыңыз келсе,
Навои - өмірге қол жеткізу мүмкіндігі.
Аспаннан сұлулықтың жемісі түспейді,
Түрік тілінде бал берген бағбан Навои.
Оқығандарыңызға көп рахмет,
Навои - сөз құндылығының қалқаны.
Бес жүз жыл, бес мың тарау,
Ғасырлар бойы шыңдалған дәуір Навои.
2-ші бастаушы: Сонымен түніміз аяқталды. Науаидың ақындық маржаны әрқашан рухани дүниесін нұрландыра берсін!
